Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Ցանկացած հնագիտական ուսումնասիրություն գիտության, աղբյուրագիտության բազան լրացնելու խնդիր ունի: Ինչ գտնվում է, սկզբնաղբյուր է, որի վրա կարելի է գրել պատմություն, մշակույթի պատմություն, միջավայրի փոփոխությունների պատմություն, նաև մարդու կենսագործության ցանկացած ոլորտի մասին տվյալներ է փոխանցում: Երբեմն այդ բացահայտումներն այնքան կարևոր ու բացառիկ են լինում, որ ոչ միայն կոնկրետ տվյալ տարածաշրջանի, այլ ողջ մարդկության, հսկայական տարածքների պատմությունը թարմացնելու, տվյալները լրացնելու համար եզակի նշանակություն ունեն: Հայկական լեռնաշխարհն այս առումով բացառիկ է»,- Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի տնօրեն Պավել Ավետսիյանը:

2014 թվականի համար ինստիտուտի արշավախմբերը, ըստ նրա, ուսումնասիրություն են կատարել 34 տարբեր հնավայրում՝ Հայաստանի տարբեր շրջաններում, նաև Արցախի տարածքում՝ Տիգրանակերտում: Այս տարի աշխատանքները դեռ չեն սկսվել:

Պ. Ավետիսյանն ասաց, որ 2014-ից Հայ-ամերիկյան արշավախումբը պեղումներ է կատարում Հրազդանի կիրճ, Նոր Գեղի 1 քարեդարյան հնավայրերում. «Պեղումները շատ կարևոր տվյալներ են հաղորդում Երկիր մոլորակը նախամարդու կողմից բնակեցնելու սկզբունքների և պատկերացումների մասին: Նախկինում պատկերացում է եղել, որ վաղ հոմոսափիենսը (վաղ բանական մարդ) ձևավորվել է Աֆրիկայի տարածքում, այնտեղից տարածվել Երկիր մոլորակի այլ հատվածներ: Խոսքը վերաբերում է 300 հազար տարի վաղեմության իրողություններին: Նոր Գեղ 1 հնավայրի պեղումները ցույց տվեցին, որ հնարավոր է վաղ հոմոսափիենսը ձևավորված լինի ոչ միայն Աֆրիկայում, նաև Երկիր մոլորակի այլ հատվածներում, հատկապես Հայաստանի տարածքում, ինչից հետևում է, որ Հայկական լեռնաշխարհի այս հատվածը մարդագոյացման կարևորագույն կենտրոն է եղել: Դա մենք փաստագրել ենք տվյալներով: Մեր գտած նյութերը ցույց են տալիս, որ այդ էակները, որ ապրել են այստեղ, Աֆրիկայից չեն եկել: Սա համաշխարհային գիտության մեջ նոր խոսք է: Ուսումնասիրության արդյունքները հրատարակվել են հեղինակավոր ամսագրում ու տարածվել ողջ աշխարհով մեկ: Շատ լուրջ ձեռքբերում է ու լուրջ հետևություն, վերլուծություն. ոչ միայն Հայաստանի, Հայկական լեռնաշխարհում, այս տարածաշրջանում հնագույն մարդու, մարդանմաների մասին տեղեկություններ է տալիս, այլ Երկիր մոլորակի բնակեցման համակարգի եղած պատերացումների մեջ նոր շտրիխներ է ավելացնում»:

Նրա ներկայացմամբ, 2014 թվականին պեղումներ են իրականացրել Արարատյան դաշտավայրում գտնվող Մասիս բլուր և Ակնաշեն բնակավայրերում, որոնք թվագրվում են Ք.Ա. 6-րդ հազարամյակի 1-ին կեսով: Այդ հուշարձանները տվյալներ են տալիս վաղ երկրագործական հասարակությունների մասին: Պ. Ավետիսյանի գնահատմամբ, երկրագործության ձևավորման, քաղաքակրթության սաղմնավորման վաղագույն փուլերի մասին բացառիկ տվյալներ տվող հուշարձաններ են, կարևոր են ոչ միայն Հայկական լեռնաշխարհի, այլ նաև ընդհանրապես Առաջավոր Ասիայի հնագույն պատմության վերականգնամ համար: Այս հուշարձանների տվյալները բացառիկ նշանակություն ունեն հասկանալու համար, թե քաղաքակրթությունն ինչպես է ձևավորվում այս տարածքներում և հետո տարածվում աշխարհով մեկ:

Նախորդ տարի հետազոտվել են նաև Վիշապ քարակողոթները, որոնք Հայկական լեռնաշխարհում բրոնզեդարյան ժամանակների մոնումենտալ քանդագործության բացառիկ նմուշներ են: Վիշապաքարերը տարածված են եղել միայն Հայաստանում:

«Այս կոթողների տիպաբանության, ոճական առանձնահատկությունների վեր հանման, տարածման արիալների, կուտակման տեղերի հետ կապված խնդիրներն ամբողջությամբ ուսումնասիրված չեն: Հայ-գերմանական մի ծրագրի շրջանակում մասնագետները երկու-երեք տարի է զբաղված են այդ խնդրի հետազոտմամբ: Նախ պետք է հաշվարկել, թե քանի Վիշապ կոթողներ կան, ուսումնասիրվեն այն կոթողները, որոնք գտնվում են հենց այն վայրում, որտեղ ի սկզբանե եղել են՝ հասկանալու, թե ինչու են այդ վայրերում տեղադրել: Արագածի գագաթամերձ մասում՝ Տիրին կատարի տարածքում, պեղվել է մի Վիշապ կոթող, պարզվել է, որ տեղադրված է դամբարան հիշեցնող կառույցի մեջ, ամենայն հավանականությամբ, թվագրվում է Ք.Ա. 16-15-րդ դարերի սահմաններում: Սա նույնպես բացառիկ կարևոր ձեռքբերում է, որպեսզի հստակ կարողանանք իմանալ Վիշապ կոթողների ժամանակագրությունը: Խնդիրը դեռևս ամբողջովին լուծված չէ, բոլոր դեպքերում Վիշապ կոթողների ինչ-որ տեսակ կարող ենք թվագրել»,- տեղեկացրեց Պ. Ավետիսյանը:

Նա նշեց, որ լուրջ աշխատանքներ են տանում ժայռապատկերների փաստագրման, հաշվառման ուղղությամբ: Հիմնական աշխատանքները տարվում են Սյունիքի մարզում, որտեղ հազարավոր ժայռապատկերներ կան: Հայ-գերմանական արշավախումբը դեռևս գրանցման, հատկանիշների վերհանման, նյութի մշակման աշխատանքներով է զբաղված, 2016-ին նոր կավարտվեն դրանք, որի հիման վրա գիրք կգրվի:

«Մտածում ենք ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում գրանցելու մասին, քանի որ բացառիկ են: Հայաստանի տարածքը ժայռապատկերների հարստությամբ, դրանից թեմաների, մոտիվների բազմազանությամբ խիստ առանձնանում է մնացած տարածքներից»,- ասաց  ինստիտուտի տնօրենը:

Գեղարոտ հնավայրի ուսումնասիրության ընթացքում, որը բրոնզե դարաշրջանի տարբեր փուլերի բնակատեղի է, ըստ նրա, Հայ-ամերիկյան արշավախմբի աշխատանքների արդյունքում բացվել է մի դամբարան, ամենայն հավանականությամբ՝ հասարակության վերին խավին պատկանող անհատի, որտեղ գտնվել են մարտակարգի մնացորդներ, զենքի նմուշներ, գեղարվեստական մետաղի փայլուն օրինակներ՝ վարազի բրոնզե քանդակ:

Արտաշատ մայրաքաղաքի պեղումների ընթացքում բացվել են 1-3 դարերի շինարություններ, որտեղ հնարավոր է տեղադրված են եղել հռոմեական տիրակալների արձաններ: Գտնվել են պատվանդաններ, նաև բացվել է որմնանկարներով սրահ:
«Բացառիկ փաստ է: Որմնանկարների ուսումնասիրությունն ընթացքի մեջ է: Ողջ տարածաշրջանի այդ ժամանակվա պատմությունը, մշակույթը ուսումնասիրելու համար եզակի փաստեր են»,- նշեց Պ. Ավետիսյանը:

Այս բոլոր բացահայտումները, ինստիտուտի տնօրենի խոսքով, ոչ միայն կարևոր տվյալներ են պարունակում Հայկական լեռնաշխարհի, Հայոց պատմության և մշակույթի վերականգնման, շարադրման, մեկնաբանման համար, այլ ողջ տարածաշրջանի, մարդկության համար:

«Մեր տարածաշրջանը բացառիկ է մարդագոյացման խնդիրները հասկանալու համար, ինչպես նաև քաղաքակրթության, վաղ պետականության ձևավորման, Հայկական լեռնաշխարհում և հարևան տարածքներում էթնոմշակութային առանձնահատկությունները հասկանալու, բացահայտելու համար»,- ասաց ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի տնօրեն Պավել Ավետիսյանը: