Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրավապայմանագրային հարաբերություններ և գործակցության ձևաչափեր
Հայաստանի Հանրապետության անկախությունից ի վեր Եվրոպական միության հետ բազմակողմ համագործակցությունը միշտ եղել է Հայաստանի արտաքին քաղաքականության առաջնահերթություններից մեկը: Եվրոպական միության հետ Հայաստանի համագործակցությունը կարգավորող հիմնական փաստաթուղթը 1996 թվականին կնքված և 1999 թվականի հուլիսի 10-ին ուժի մեջ մտած Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագիրն է, որն ի սկզբանե նախատեսված էր 10 տարի ժամկետով և պայմանով, որ սահմանված ժամկետի ավարտից հետո այն ինքնաբերաբար երկարաձգվելու է յուրաքանչյուր հաջորդ տարի:

Ձգտելով ավելի խորացնել հարաբերությունները` ՀՀ-ԵՄ համաձայնությամբ 2004 թվականին Հայաստանը ներառվեց Եվրոպական հարևանության քաղաքականության ձևաչափում: ԵՀՔ-ով Հայաստանին առաջարկվեց ԵՄ-ի հետ հաստատել քաղաքական, տնտեսական, անվտանգության և մշակութային ոլորտներում ինտենսիվ հարաբերություններ: Առաջադրված նպատակներին հասնելու ճանապարհին առաջին քայլը դարձավ ԵՀՔ Գործողությունների ծրագիրը (2006 թ նոյեմբեր), որն աշխատանքային և ուղեցույցային գործիք է: Այն ներառում է հինգ տարվա գործողությունների ուղեցույց, որը պարբերաբար վերանայվում է, իսկ ձեռք բերված արդյունքներն էլ հրապարակվում են ամփոփիչ զեկույցներում:

ԵՀՔ Գործողությունների ծրագիրը կյանքի կոչելու տեսանկյունից կարևոր նշանակություն ունեն այնպիսի գործիքներ, ինչպիսիք են Երկրի ռազմավարական փաստաթուղթը և Ազգային ինդիկատիվ ծրագիրը: Փաստաթղթերից առաջինով սահմանվում են ԵՄ-ի աջակցության ընդհանուր նպատակները` արդեն հստակ շեշտադրում անելով ֆինանսական աջակցության վրա, իսկ երկրորդով` նպատակները էլ ավելի են կոնկրետացվում: Ըստ այդմ` 2007-2010 թթ-ին Հայաստանը ԵՄ կողմից ստացել է մոտ 98 մլն եվրո օժանդակություն, իսկ 2011-2013 թթ-ի ընթացքում` շուրջ 157 մլն: 2014 թ ապրիլի 23-ին ՀՀ նախագահի կարգադրությամբ հաստատվեց «Եվրոպական հարևանության քաղաքականության ՀՀ-ԵՄ գործողությունների ծրագրի կատարումն ապահովող 2014-2015թթ միջոցառումների ցանկը»:

2009 թվականին Պրահայի գագաթնաժողովի շրջանակներում մեկնարկեց ԵՄ արևելյան հարևանների համար նախատեսված «Արևելյան գործընկերության ծրագիրը», որը ինչպես և Հարևանության քաղաքականությունը, դարձավ Հայաստան-ԵՄ հարաբերությունների առանցքային բաղադրատարրերից: Չորս տարբեր թեմատիկ պլատֆորմներով` 1. ժողովրդավարություն, արդյունավետ կառավարում և կայունություն 2. տնտեսական ինտեգրում և համապատասխանեցում ԵՄ քաղաքականության հետ 3. էներգետիկ անվտանգություն և 4. մարդկանց միջև շփումներ, ծավալված համագործակցությունը կոչված էր վերջնարդյունքում բերելու Հայաստանի և ԵՄ միջև Ասոցացման համաձայնագրի, ինչպես նաև դրա մասը կազմող Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի հաստատման շուրջ համաձայնագրի կնքմանը:

2010 թ հուլիսին մեկնարկեցին ՀՀ-ԵՄ Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ բանակցությունները, իսկ 2012 թվականին էլ ` Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի հաստատման շուրջ ընթացող բանակցությունները: Ինտենսիվ երկկողմ աշխատանքների արդյունքում` Հայաստանը զգալի առաջընթաց արձանագրելով 2013 թ հուլիսին արդեն ավարտեց Ասոցացման համաձայնագրի ամբողջական փաթեթի շուրջ բանակցությունները:

ՀՀ-ԵՄ ոլորտային լայն համագործակցություն
2012 թ դեկտեմբերին ԵՄ-ի հետ ոլորտային համագործակցության ընդլայնման նկատառումից ելնելով ստորագրվեց ԵՄ ծրագրերին Հայաստանի մասնակցության ընդհանուր սկզբունքների վերաբերյալ արձանագրությունը, որով արդեն 2014 թ-ի մարտից Հայաստանը հնարավորություն ստացավ մասնակցելու ԵՄ առողջապահական, կրթական, մշակութային և այլ ոլորտներ ընդգրկող լայնամասշտաբ ծրագրերին: ԵՄ-ի հետ ոլորտային համագործակցության մասով կարևոր նշանակություն ունեցավ 2011թ-ի հոկտեմբերին Լյուքսեմբուրգում ստորագրված Հայաստան-ԵՄ «Շարժունակության շուրջ գործընկերություն» հռչակագիրը` ուղղված Հայաստանի միգրացիոն կառավարման կարողությունների ամրապնդմանը:

Այս համատեքստում արդեն 2012 թ դեկտեմբերին Հայաստանի և ԵՄ-ի միջև ստորագրվեցին Վիզաների դյուրացման, իսկ մեկ տարի անց էլ հետընդունման (ռեադմիսիայի) համաձայնագրերը, որոնք ուժի մեջ մտան 2014 թ հունվարի 1-ից: Ադյունքում վիզաների դյուրացման համաձայնագրով ԵՄ երկրներ պարզեցված կարգով մուտք է նախատեսվում մի շարք խմբերի պատկանող ՀՀ քաղաքացիների համար, ինչպես նաև վերջիններս հատուկ դեպքերում ազատվում են վիզաների համար սահմանված գումարների մուծումից:

Ընդլայնված ոլորտային համագործակցությունը ներառում է նաև ՀՀ-ԵՄ առևտրատնտեսական հարաբերությունները: Այս առումով առանցքային նշանակություն ունի ԵՄ «Արտոնությունների ընդհանրացված համալրված համակարգ» (GSP+) ռեժիմը, որը հնարավորություն է տալիս հայ արտահանողներին ավելի քան 6400 ապրանքատեսակների գծով ԵՄ շուկա արտահանումն իրականացնել զրոյական մաքսատուրքերով: Պաշտոնական հրապարակումների համաձայն` Հայաստանի ապրանքաշրջանառության մոտ 28-29 տոկոսը բաժին է ընկնում ԵՄ երկրներին:

Նոր մոտեցումների անհրաժեշտություն ՀՀ-ԵՄ հարաբերություններում
2013 թվականի սեպտեմբերի 3-ին պաշտոնական Երևանը հայտարարեց նոր ձևավորվող Եվրասիական տնտեսական միությանը անդամակցության մասին: Պաշտոնական մեկնաբանությունների համաձայն` այս կառույցին անդամակցությունը կարճաժամկետ հեռանկարում ավելի շոշափելի կդարձնի Հայաստանի տնտեսական օգուտները, քան այն դեպքում, երբ Հայաստանը ստորագրեր ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը և հատկապես դրա մասը կազմող Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայանգիրը: Հայաստանի այս որոշումը տարբեր հարթություններում տարատեսակ քննարկումների առիթ հանդիսացավ, ըստ էության ստեղծվեց նոր իրականություն, քանզի Հայաստանը արդեն իսկ նոր միջազգային պարտավորություններ ստանձնեց ԵՏՄ-ի մասով և հետևաբար, անհրաժեշտություն առաջացավ վերանայել ԵՄ-ի հետ հարաբերություններում առկա մոտեցումները:

Միաժամանակ, Հայաստանը պաշտոնական ամենաբարձր մակարդակով հայտարարեց, որ պատրաստ է բոլոր հնարավոր տարբերակներով շարունակել ԵՄ-ի հետ սերտ համագործակցությունը` ընդհուպ մինչև արդեն իսկ բանակցված Ասոցացման համաձայնագրի քաղաքական մասի ստորագրում: Ավելին, հայկական կողմից հնչեցվող մեկնաբանությունների համաձայն` Հայաստանը պատրաստ է դիտարկել նաև Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի վերաբերյալ համաձայնագրի բոլոր այն կետերը, որոնք հակասության մեջ չեն ԵՏՄ մասով Հայաստանի ստանձնած նոր պարտավորությունների հետ:

ՀՀ-ԵՄ հարաբերություններում որոշակի դադարից հետո ԵՄ տարբեր պաշտոնյաներ սկսեցին հայտարարել, որ ըմբռնումով են մոտենում Հայաստանի սուվերեն որոշմանը և պատրաստ են Հայաստանի հետ գործակցության նոր մոտեցումներ և ուղնիշներ մշակել: Մասնավորապես` սեպտեմբերի 3-ից հետո առաջին անգամ տեղի ունեցած «Եվրամիություն-Հայաստան համագործակցություն. Եվրոպական հարևանության և գործընկերության գործիքներ» թեմայով համաժողով»-ից հետո Հայաստանում ԵՄ պատվիրակության ղեկավար Տրայան Հրիստեան հայտարարեց, թե բնական է, որ հայ գործընկերներին պետք է ժամանակ տրվեր ԵՄ-ի հետ համագործակցելու հարցում իրենց առաջնահերթությունները հստակեցնելու համար և որ իրենք արդեն Հայաստանի իշխանություններից ստացել են աշխատանքային գործընթացը մեկնարկելու ազդակ:

ԵՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցության որոշմանը հարգանքով վերաբերվելու և ԱլԳ շրջանակներում հետագա համագործակցությունը շարունակելու մասին ՀՀ արտգործնախարար Է. Նալբանդյանի հետ մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարությամբ հանդես եկավ նաև Գերմանիայի Արտգործնախարար Ֆրանկ-Վալտեր Շտայնմայերը: Հայաստանի բացառիկ պայմանների մեջ ապրելու և այդ ամենը հաշվի առնելու անհրաժեշտության մասին Երևանում հայտարարեց նաև Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Օլանդը:

ԵՄ-ի կողմից ԱլԳ շրջանակներում Հայաստանի նկատմամբ տարբերակված մոտեցում ցուցաբերելու և Հայաստանի նոր միջազգային պարտավորությունները հաշվի առնելու մասին ամենատարբեր առիթներով խոսել են նաև Հայաստանում Գերմանիայի դեսպանը, Մեծ Բրիտանիայի նախկին և ներկա դեսպանները, Լեհաստանի դեսպանը, Լիտվայի արտգործնախարար Լինաս Լինկյավիչուսը, ԵՄ-ի ընդլայնման և հարևանության քաղաքականության հարցերով նախկին և ներկա գլխավոր հանձնակատարներ Շտեֆան Ֆյուլեն և Յոհաննես Հանը, ինչպես նաև ԵՄ այլ պաշտոնյաներ:

Հայաստանի հետ նոր տարբերակված մոտեցմամբ գործակցության հանգամանքը ԵՄ կողմից ամրագրվեց նաև այս տարի փետրվարին շրջանառության մեջ դրված ԱլԳ երկրների հետ հարաբերությունների վերանայման անհրաժեշտությունը փաստող այսպես կոչված «Արևելյան գործընկերության 20 կետերը» անունը կրող փաթեթում, որտեղ առանձին կետով մասնավորապես ամրագրվեց. «Մշակել տարբերակված հայեցակարգ («Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագիր +») ԱԳ ավելի քիչ հավակնոտ երկրների (առաջին հերթին` Հայաստանի) համար:

Թեև այսօր մեկնարող Ռիգայի գագաթնաժողովից սպասվող ընդհանուր արդյունքների վերաբերյալ փորձագիտական շրջանակները տարբեր գնահատականներ են հնչեցնում, սակայն կոնկրետ Հայաստանի մասով փորձագետները համակարծիք են, որ կարող է ազդարարվել ՀՀ-ԵՄ նոր համաձայնագրի շուրջ բանակցությունների նոր մանդատի հաստատման մասին: Նկատենք, նաև որ Հայաստանը արդեն իսկ հայտարարել է ԵՄ-ի հետ ապագա համաձայնագրի շուրջ բանակցությունների ավարտի մասին:

Կնյազ Սարոյան, քաղաքագետ