Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մայիսի 21-22-ը Լատվիայի մայրաքաղաք Ռիգայում տեղի ունեցավ Եվրոպական հարևանության քաղաքականության Արևելյան գործընկերության ձևաչափի անդամ երկրների հերթական գագաթաժողովը: Գագաթաժողովից ԱլԳ երկրների, ինչպես նաև ԵՄ-ի ակնկալիքների, սպասումների, դրանց բավարարման և չբավարարման մասին Panorama. am-ը զրուցեց Եվրոպական ինտեգրացիա» ՀԿ նախագահ, փորձագետ Կարեն Բեքարյանի հետ:

-Սկզբում մի փոքր խոսենք այն մասին, թե մինչ Ռիգայի գագաթաժողովը ընթացիկ առումով ինչ վիճակում էր գտնվում ԵՄ Հարևանության քաղաքականության մաս կազմող ԱլԳ ձևաչափը և որոնք էին ԵՄ ակնկալիքները գագաթաժողովից առաջ:
-Կարծում եմ` այստեղ պետք է տարբերակենք, այսինքն` Ռիգայից առաջ ԵՄ-ի ակնալիքները և գործընկերներից յուրաքանչյուրի ակնկալիքները բավականին տարբերվում էին: Չպետք է մոռանալ, որ Ռիգայից առաջ տեղի ունեցած իրադարձությունները չէին կարող իրենց ընդհանուր դրոշմը չթողնել ընդհանուր տրամաբանության վրա: Խոսքս վերաբերվում է թե ուկրաինական ճգնաժամին, թե ընկալմանը Եվրոպական միության կողմից, որ չտարբերակված մոտարկումը ոչ մի լավ բանի չի բերում:

Չեմ բացառում, որ նաև դրանով էր պայմանավորված, որ ԵՄ-ը մինչև Ռիգա Հարևանության քաղաքականության կոնտեսքտով դրեց այդ ըստ տարբերակված սխեմայի քաղաքականության վերամշակման խնդիրը` երկրներից յուրաքանչյուրին տալով հնարավորություն իր չափով և իր հնարավորությունների շրջանակով ` անգամ նրանց առջև բացելով պատուհան` իրենց իսկ առաջարկները նրեառելու ընդհանրական քաղաքականության մեջ: Փաստորեն Ռիգան տեղի ունեցավ այն ժամանակ, երբ մյուս կողմից առաջարկների հավաքագրման գործընթաց էր ընթանում: Իհարկե, ԱլԳ-ն միշտ դիտվել է` որպես ավելի առաջամարտիկ ընդհանուր Հարևանության քաղաքականության հետ համեմատած, բայց իհարկե ունենալով երկրների կտրվածքով իր որոշակի տարբերություններն ու նրբությունները: ԵՄ ակնկալիքը Ռիգայից, կարծում եմ, կարելի է բանաձևել հետևյալ կերպ` չկորցնել գործընկեր երկրներից ոչ մեկին և փորձել յուրաքանչյուրի հետ շարունակել հարաբերությունների խորացման ճանապարհը, ուրիշ բան, արդեն լինելով ավելի իրատես և չխորշելով տարբվերակումից, իսկ մյուս կողմից էլ չանել քայլեր, որոնք ավելի կսրեն իրավիճակը այն մասերով, որտեղ կա ճգնաժամ և չանել քայլեր, որոնք կստիպեն ինչ-որ երկրների ընդհանրապես ԱլԳ-ին վերաբերվել ձևական կամ հրաժարվել դրանից:

-Կարծես, թե ԵՄ ակնակալիքների մասով պարզ է, իսկ ի՞նչ ակնկալիքներով էին Ռիգային մոտենում ԱլԳ անդամ երկրներից յուրաքանչյուրը և որքա՞ն հստակ էին այդ ակնկալիքները:
-Անդամ երկրների մասով ակնակալիքների զգալի տարբերություն ունենք` կախված նրանից, թե որ երկրի մասին ենք խոսում: Օրինակ, Մոլդովայի դեպքում ամենամեծ ու հիմնական ակնկալիքը կայանում էր նրանում, որպեսզի Ռիգայի գագաթաժողովը ամրագրի Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրած երկրների համար եվրոպական հեռանկար կոչվածը: Այսինքն` օրինակ եզրափակիչ փաստաթղթում նշված լինի դրույթ, որ կա եվրոպական հեռանկար` նույնն է, ինչ որ անդամակցության հնարավորություն ԵՄ-ին:

Եթե մենք ավելացնենք Ուկրաինային և Վրաստանին, ապա նրանց մոտ ևս կար նույն ակնկալիքը, իսկ ի տարբերություն Մոլդովայի, Ուկրաինայի և Վրաստանի մոտ կար նաև վիզաների ռեժիմի լիարժեք ազատականացման ակնկալիք, քանի որ Մոլդովայի դեպքում այս խնդիրը արդեն իսկ լուծված է:

Ուկրաինայի դեպքում մյուս ակնակլիքը, որը այնքան էլ պարզորոշ կերպով չէր արտահայտված, բայց կար, դա այն է, որ պայմանականորեն եթե ձևակերպենք, Եվրամիությունը շարունակի մնալ Ուկրաինայի թիկունքում, չթողի Ուկրաինային մենակ Ռուսաստանի հետ և դրան գումարած էապես ավելացնի ֆինանսական օժանդակության չափերը: Այս երեք երկրների մասով կար նաև Ասոցացման համաձայնագրի վավերացման գործընթացի ավարտը, դրանց ուժի մեջ մտնելը և դրանց իմպլեմենտացիայի փուլում ԵՄ-ի կողմից հնարավոր առավելագույն օժանդակությունը:

Եթե անդրադառնանք Բելառուսին և Ադրբեջանին, տարբերությունը շատ մեծ չեմ համարի, բայց էլի որոշակիորեն կա տարբերություն: Բելառուսի պարագայում ակնկալիքը այն էր, որ ԱլԳ շարունակությունը չբերի նոր որոշակի բաժանարար գծերի, սրացման, ի դեպ Հայաստանն էլ ուներ այդ ակնկալիքը: Մյուս կողմից ակնկալիք, որ մարդու իրավունքների խնդիրը չդառնա այնքան բարձրաձայնված, որ նորից հարված հասցնի երկրի իմիջին և նորից ուշադրությունը ամբողջությամբ սևեռի դրա վրա:

Մյուս ակնկալիքն այն էր, որ ԵՄ-ը իր որոշակի հարգանքի տուրքը ամրագրի Բելառուսի նկատմամբ` որպես նաև երկիր, որը դարձավ շատ լավ հարթակ ուկրաինական ճգնաժամի առումով բանակցային էլեմենտը ապահովելու մասով և իր վրա վերցրեց որոշակի և պատասխանատվություն և թեկուզ հարթակ ապահովելու մասով որոշակի միջնորդական դեր: Ադրբեջանի պարագայում նույն խնդիրն էր շատ ավելի սրված` մարդու իրավունքների, ժողովրդավարության, քաղբանտարկյալների ձևով, քանի որ Ադրբեջանը մոտենում էր Ռիգայի գագաթաժողովին բավականին ծանր վիճակում, երբ քաղակտիվիստներ, ՀԿ-ների ղեկավարներ, բլոգերներ, իրավապաշտպաններ ուղղակի բանտերում են, հետևաբար Ադրբեջանը այստեղ ակնկալիք է ունենում, որ այն ամենը, ինչը, որ իր մոտ քաղքական կապիտալի տպավորություն է ստեղծել` Արևմուտք-Ռուսաստան հակասությունների ներքո իր դերի կարևորման, էներգակիրներով և այլով, այս ամենը մնա, շարունակվի, խորանա և ամրագրում ստանա, իսկ մյուս կողմից էլ որևէ կերպ խնդիրը շուռ չգա նորից դեպի մարդու իրավունքներ և դա չդառնա Ռիգայում մեծագույն հարց, քանի որ դա Ադրբեջանի համար կդիտվեր որպես շատ մեծ հարված: Ադրբեջանի պարագայում երկրորդ ակնկալիքը այն էր, որ ստորագրվի, ապա նաև վավերացվի Ադրբեջանի ռազամավարական գործընկերության առաջարկ նախագիծը, բայց որտեղ հիմքում նորից էներգակիրների շուրջ համագործակցությունն է:

-Իսկ Հայաստանի ակնկալիքների մասով:
-Հայաստանի պարագայում ակնկալիքը առաջին հերթին այն է, որ արդեն լիովին ընկալելի և մարսված լինի եվրոպական գործընկերների կողմից, որ ԵԱՏՄ մեր լիիրավ անդամակցությունը չի նշանակում հրաժարում եվրոպական գծից և դա արդեն դառնա նրանց համար լիարժեք հասկանալի, պատկերացնելի և չբերի խնդիրների փոխադարձ վստահության հետ կապված:

Սա կարող եմ ավելի բարոյահոգեբանական ակնկալիք անվանել, որովհետև սրանում իրավական էլեմենտ տեսնելը ածանցված է որպես այդպիսին: Երկրորդ ակնկալիքը, որ հնարավորինս շուտ Հայաստանի համար տրամադրվի բանակցության մանդատը և բանակցվի նոր իրավապայմանագրային հիմքը: Բոլորը հասկանում են, որ այստեղ խնդիր կա, քանի որ առկա իրավապայմանագրային դաշտը չի արտացոլում հարաբերությունների ներկա վիճակը: Եվ իհարկե, Հայաստանի համար կար նաև ակնկալիք այդ տարբերակված մոտեցումը ավելի խորացնելու և շարունակական դարձնելու և այդ տարբերակված մոտեցման ներքո իրերն իրենց անուններով կոչելու` այսինքն, Հայաստանի տեղը, դերը և նշանակությունը այդ տարբերակվածի մեջ, քանի որ հասկանալի է, որ որևէ կերպ Հայաստանը չի կարելի դնել նույն հարթության մեջ այն երկրների հետ , որոնք ստորագրել են Ասոցացման համաձայնագիր, բայց նույն հաջողությամբ չի կարելի դնել նաև նույն հարթության մեջ Ադրբեջանի և Բելառուսի հետ, պարզ տրամաբանական պատճառով, որովհետև Հայաստանը մնում է այն երկիրը, որը երկու տարի առաջ արդեն Եվրոմիության որոշմամբ ուներ հնարավորություն նախաստորագրելու Ասոցացման համաձայնագիրը և հետևաբար իր բոլոր պարամետրերով բավարարում էր այդ ամենին և ուներ այդ նախաստորագրման հրավեր ասվածը: Եվ սա այն պարագայում, երբ
Բելառուսն ու Ադրբեջանը դրանից շատ հեռու են, հետևաբար մեզ համար կարևոր էր, որ տարբերակման մոտեցումը սա ևս հաշվի առնի և ունենա իր հիմքում:

-Գալով արդեն գագաթաժողովի արդյունքում ընդունված համատեղ հռչակագրին, որտեղ ըստ էության պետք է արտացոլված լիներ, թե արդյոք բավարարվել են ԱլԳ երկրների ակնկալիքները, փորձագիտական տարբեր գնահատականների համաձայն նկատում ենք, որ այդուհանդերձ արդյունքները այդքան էլ ավատեսական չէին, տպավորություն է, որ Եվրոպան թեև դռները բաց է պահում, սակայն դրանք դեռ շարունակում եմ մնալ հեռվում: Մերկելը և Ժան Կլոդ Յունկերն էլ հանդես եկան ԵՄ-ին ադմակացության հեռանկարներ չլինելու մասին հայտարարություններով: Արդյունքում` ԱլԳ երկները Ռիգայում ստացա՞ն այն, ինչ նրանց Եվրոպան խոստացել էր:
-Այս առումով շատ էական է, որպեսզի մենք իրար չխառնենք խոստումը և ակնկալիքը: Այսինքն, ես չեմ կարծում, որ Եվրոպական Միությունը երբևէ ուղղակիորեն խոստացել է նույն Ուկրաինային, Մոլդովային կամ Վրաստանին, հեշտացված կամ արագ անդամակցություն, և ընդհանրապես ԱլԳ մտնելուց ի վեր գործել է այն բանաձևը, որ ԱլԳ-ն որևէ կերպ չի բացառում եվրոպական հեռանկարը կամ անդամակցությունը ԵՄ-ին, բայց նույն ձևով էլ, որևէ կերպ չի երաշխավորում նման հնարավորությունը: Այսինքն` այս բանաձևում ԵՄ-ը էլի մնաց հավատարիմ: Ինչո՞վ է սա պայմանավորված և օբյեկտիվ է արդյո՞ք: Կարծում եմ սա բավական օբյեկտիվ տարր ունի իր մեջ, որովհետև Եվրոմիությունը իր բոլոր ընդլայնումների ժամանակ անցել է բավական հետաքրքիր ճանապարհ և այն պահերին, երբ ինքը շարժվել է ոչ թե չափորոշիչներով համապատասխանելու սկզբունքով, այլ քաղաքական որոշմամբ, հետո էլի այդ նույն որոշման հետ կապված խնդիրների առաջ է կանգնել շատ դեպքերում: Բավական է այսօր ԵՄ ընդհանուր համայնապատկերում համեմատել երկրների վիճակը` միանգամից արդեն ակնառու է լինում, որ մենք այդ ճգնաժամային իրավիճակը տեսնում ենք այն երկրներում, որոնք ժամանակին արագ տեմպ են ունեցել քաղաքական որոշմամբ և ոչ թե ԵՄ չափորոշիչներին համապատասխան լինելու առումով: Այսինքն սա հետագայում դառնում է գլխացավանք: Հետևաբար ԵՄ-ում այս ամենը չէին կարող մի կողմ դնել: Հիմա այլ հարց է, որ գործընկերներից յուրաքանչյուրը աջակցության ցուցաբերման գործինքերի ներքո պատկերացրել և իրեն հույս է տվել ավելիի առումով, քան հնարավոր է այսօրվա իրավիճակով: Սա արդեն գործընկերներից յուրաքանչյուրի սուբյեկտիվ ընկալման խնդիրն է: Այսինքն այն, որ Ուկրաինան, Մոլդովան կամ Վրաստանը սկսել են իրենց հույս տալ, որ վաղը կարող են դառնալ ԵՄ անդամ, սա առաջին հերթին կամ գոնե միայն ԵՄ-ի խնդիրը չէ: Այդ երկրների ընկալումների և իրատեսության խնդիրն է այդ թվում:

-Իսկ այս ամբողջ ընթացքում այդ երկրների հետ շփումների ընթացքում արդյոք ԵՄ-ի կողմից բարձրաձայնվել է, որ ԱլԳ-ն և Ասոցացման համաձայնագրերը չեն ենթադրում ԵՄ-ին անդամակցություն:
-Իհարկե բարձրաձայնվել է և եղել են ազդակներ, որ Ձեզ համար մենք այդ հեռանկարը չենք բացառում, բայց դա դեռ բավականին հեռու է: Այստեղ ստելու կամ սուտ խոստման խնդիր չի եղել, քանի որ ԵՄ-ը այս կարգի հարցերում շատ զգուշավոր է: Սա մի քիչ այլ խնդիր է: Նորից եմ ասում, գործընկերների ակնկալիքների չափի հետ կապված խնդիր է: Եվ այն, որ այդ ակնկալիքի սուբյեկտիվիզմը շատ դեպքերում հասնում է գագաթակետին, մենք դրա ականատեսը եղել ենք: Պարզագույն օրինակը բերեմ` եկեք նայենք այսպես. ՆԱՏՕ-ի հեռանկար, անդամակցություն, վերցնենք նույն Ուկրաինայի և Վրաստանի պարագաները: Բայց ընդամենը կողքից հայացքը ցույց է տալիս, որ դժվար է պատկերացնել, որ ՆԱՏՕ-ն այսօր այո կասի անդամակցությանը` առնվազն պարզ պատճառով, եթե ՆԱՏՕ-ն այո ասի անդամակցությանը և ճանաչի այդ երկրների տարածքային ամբողջականությունը այնպես ինչպես, որ ճանաչում է, և եթե նրանք դառնում են անդամ, օրինակ նույն Վրաստանը` Աբխազիայով և Օսեթիայով, իսկ Ուկրաինան էլ այս պահին Ղրիմով, էլ չասած, Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի մասին, կստացվի, որ ՆԱՏՕ-ն միանգամից ռազմական հակամարտության մեջ է մտնում երրորդ ուժի հետ: Այսինքն պարզ է չէ` ակնկալիքդ անընդհատ հայտարարի, բայց իրատեսությունն էլ կա որպես այդպիսին: Չմոռանանք նաև, որ նման կառույցներում որոշումները ընդունվում են կոնսենսուսով:

Վերադառնալով հարցին, թե որքանով բավարարվեց երկրների ակնկալիքները, ապա օրինակ վիզաների ազատականացման հետ կապված բավարարվեց մասամբ, քանի որ ասվեց, որ 2015թ-ին հնարավոր չէ դա անել` մասնավորապես հենց Ուկրաինայի և Վրաստանի պարագաներում, իսկ 2016թ-ին չի բացառվում, եթե որոշակի քայլեր ու գործողություններ իրականացված լինեն: Հիմա ասել բավարարվեց, թե չբավարարվեց, ճաշակի խնդիր է: Այսինքն` բավարարվեց այնքանով, որ գոնե ժամկետ է երևում, չբավարարվեց այնքանով, որ ուզում էին շատ շտապ, բայց չստացվեց: Եվրոպական հեռանկարի հետ կապված չկա ամրագրված, բայց կրկին բազմիցս հայտարարվեց, որ դա չի բացառվում և բխում է բարեփոխումների ընթացքից: Ուկրաինայի պարագայում լրացուցիչ ֆինանսական աջակցություն ստանալու մասով կարծես ԵՄ-ում կոնսենսուս կա, որը կարող է էլի Ուկրաինայի ակնկալած չափով չէ, բայց երևում է, որ օժանդակելու պատրաստակամություն կա:

Հայաստանի մասով` մեզ համար իհարկե շատ լավ կլիներ, եթե եզրափակիչ փաստաթուղթը մի քիչ ավելի հստակություններ ունենար և այդ տարբերակումները չլղոզվեին, բառիս բուն իմաստով, և չառաջացնեին շատ նմանություններ` Հայաստան-Ադրբեջան-Բելառուս մասով: Ասել, որ չկան այդ տաբերակումները, ճիշտ չի լինի, քանի որ դրանք այնուամենայնիվ կան, կարող էին լինել ավելի հստակ` կարող էին, այսինքն կրկին հանգում ենք, նրան, որ մասամբ ակնկալիքը արդարացված է: Մանդատի մասով էլ` ըստ բոլոր խոսակցությունների, մենք հիմա շատ մոտ ապագայում հույս ունենք այդ մանդատը ստանալու: Այստեղ արդեն ի հայտ է գալիս մյուս խնդիրը: Մանդատ ունենալը և բանակցությունների մեկնարկը մի բան է, բանակցությունների տևողությունը մի բան է: Այստեղ մեզ համար առաջնահերթ կդառնա այն, որ այդ բանակցություններն իրականում լինեն նորմալ, ընկալելի ժամկետների մեջ, և մենք այդ իրավապայմանագրային հիմքին շուտ հասնենք:
Մեր երրորդ ակնկալիքը` այդ ընկալումը մեր եվրոպական ուղղության հետ կապված դրսևորվող կամքի, ցանկության և այլն, ես կարծում եմ, որ այդտեղ մենք պետք է բավարարված լինենք ամբողջապես, որովհետև տեսանելի, հասկանալի է, որ հստակ արտահայտվում է հարգանք` Հայաստանի որդեգրած կուրսի նկատմամբ:

-Այսինքն` ինչ-որ առումով կարելի է դիտարկել, որ ԱլԳ երկրների շարքում կոնկրետ չափելի արդյունքների տեսանկյունից մենք մի փոքր ավելի նպաստավոր դիրքում ենք այս պահին` գոնե այն իմաստով, որ ակնկալիքների սանդղակն ի սկզբանե հստակ ենք պատկերացրել:
-Այո, դա մեկ: Եվ երկրորդը` մեզ համար շատ կարևոր էր, որ իրենց համար լիարժեք ընկալելի դառնա ԵՏՄ մտնելու մեր որոշումը, և այդ որոշումը ոչ միայն խոսքերով, այլ նաև իրականում իր խորությամբ հարգանք ունենա իր նկատմամբ: Այսօր մենք այդ բոլոր ազդակները ստանում ենք: Այդ մասով մենք կարող նեք ասել, որ մեր ակնկալիքները բավարարված են:
Անդարդառնանք Ադրբեջանին և Բելառուսին: Բելառուսի պարագայում կարելի է ասել, որ ակնկալիքները բավարարվեցին, մեծ աղմուկ չկար Բելառուսի մարդու իրավունքների բլոկի հետ կապված: Ադրբեջանի դեպքում էլ առանձնապես մեծ աղմուկ չկար դրա հետ կապված: Ադրբեջանի ակնկալիքը չարդարացվեց այն մասով, որ ցանկանում էին արագորեն իրենց փաստաթուղթը որպես նախագիծ ընդունվեր, ստորագրվեր և այլն: Բացատրեցին, որ Եվրամիության ներքո գործընթացներն այդպես չեն գնում` անգամ երբ դու ողջ քո տարածքով նավթ կամ գազ լինես: Ադրբեջանի դեպքում երկրորդ էլեմենտը վերջին սկանդալն էր` կապված Արցախին առնչվող ձևակերպումների հետ:

-Կարո՞ղ ենք ասել, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության վերաբերյալ գագաթաժողովի հռչակագրում տրված ձևակերպումը ադեկվատ էր:
-Ձևակերպումն ինքնին չեզոք էր, ադեկվատ էր: Ես չեմ գտնում, որ այդ ձևակերպումն ուներ որևէ պրոհայկական բնույթ, ոչ, այն ամբողջությամբ չեզոք էր: Դրա հետ կապված մենք էլ շատ հարցեր ունենք, դրա հետ կապված Ադրբեջանն էլ շատ հարցեր ուներ: Բայց այստեղ կա մեկ այլ կարևոր հանգամանք. այդ ձևակերպումն առաջին անգամ չէր օգտագործվում: Գրեթե այդ նույն ձևակերպումն էր տեղ գտել նաև Վիլնյուսում ընդունված հռչակագրում: Սակայն Ադրբեջանն այդ ժամանակ այս կարգի սկանդալային վիճակում չէր: Այստեղից հետևում են մի քանի հետևություններ: Առաջին` Եվրոպական միության 28 երկիր + 5 գործընկեր` 33 երկիր, ավելի հակված է և մնաց հակված մինչև վերջ, որովհետև Ադրբեջանն իր շանտաժով, սկանդալով փոփոխության չհասավ փաստաթղթում: Այսինքն հակված է այդ ադեկվատ ձևակերպմանը, որի հիմքում ընկած են կարգավորման երեք սկզբունքները:

Երկրորդ եզրակացությունը, որը կարելի է անել այն է, որ Ադրբեջանը նոր ճանապարհ է մտնում` դիրքորոշման կոշտացման: Եվ հետևաբար այն չեզոք և ադեկվատ ձևակերպումները, որոնք ժամանակին իր մոտ չէին առաջացնում այսպիսի աղմկահարույց վիճակ, հիմա սկսում են առաջացնել: Սա մտածելու տեղիք է տալիս և քաղաքական պլանավորման իմաստով մենք սա պետք է աչքի առաջ ունենանք:Երրորդ եզրակացությունը, որը կարելի է անել` Ադրբեջանը փորձում է ղարաբաղյան հիմնախնդիրն օգտագործել իր մոտ մարդու իրավունքների բլոկի իրական խնդիրներից շեղում ապահովելու համար: Այսինքն` Ադրբեջանը Ռիգայի գագաթաժողովում ապահովեց մի վիճակ, որ ինքը հիշվի ոչ թե որպես երկիր, որն ամենակատաստրոֆիկ վիճակում է արժեքային համակարգի և մարդու իրավունքների բլոկի մասով, այլ որպես երկիր, որը վերջին պահին վերջնական փաստաթղթի հետ կապված փորձում էր վետո դնել, ձևակերպում փոխել: Այսինքն` էլի շեղում իր մոտ առկա խնդիրներից` օգտվելով ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորված չլինելուց:Սա է այդ պահվածքի եզրակացությունը, որի կետերից յուրաքանչյուրի հետ կապված ունենք մտածելիք, ունենք խնդիր` մեր հետագա գործողություններում դա հաշվի առնելու համար:

-Այս գագաթաժողովի ամբողջ ընթացքում և դրանից առաջ տեսնում ենք, որ եվրոպական կողմից մեսիջներ են գալիս` հստակ շեշտադրված, որ այս բոլոր միջոցառումները հակառուսական բնույթ չեն կրում, Ռուսաստանի շահերի դեմ ուղղված չեն: Արդյո՞ք սա նշանակում է, որ Եվրոպան փոխել է իր դիրքորոշումը Ռուսաստանի հետ կապված: Թ՞ե ավելի զգուշավոր է դարձել և հիմա ԱլԳ երկրներից յուրաքանչյուրին հասկացնում է, որ Ռուսաստանի հետ երկխոսելը այդուհանդերձ կարևոր է և անհրաժեշտ:
-Առաջին հերթին ես չեմ կարծում, որ ԵՄ-ն ի սկզբանե ունեցել է սրման գնալու որոշում: Այլ հարց է, որ դու որոշես, իրականացնես գործողություններդ` թիրախում դա ունենալով,այլ հարց է` ինչ-որ բան լիարժեք հաշվարկած չլինելու, իրատեսության որոշակի շեղումների պատճառով հայտնվես այդ վիճակում: Ես ավելի հակված եմ երկրորդին, որովհետև ես չեմ կարծում, որ Եվրոպական Միությունը ցանկացել է ունենալ այն իրավիճակը, ինչը որ կա հիմա Ռուսասատանի հետ հարաբերություններում:

Մենք արդեն ականատես ենք լինում այն բանին, որ ԵՄ-ի կողմից այդ ազդաները կամ ընկալումները կան: Եվ հետևաբար կա նաև ճանապարհների փնտրտուքը` դեմքը չկորցնելով, սկզբունքներին չդավաճանելով, բայց գտնել այն կամուրջները, որոնք կարող են ինչ-որ կարգավորումների բերել: Դրանով է պայմանավորված, որ եզրափակիչ փաստաթղթի մեջ մի կողմից նոր ասվող որևէ սրություն ի հակադրումն Ռուսաստանի չենք տեսնում, բայց մյուս կողմից պահած է Ղրիմի խնդիրը, ի դեպ` պահած է հետաքրքիր ձևակերպումով: Եզրափակիչ փաստաթղթի մեջ անընդհատ հանդիպում ենք «ԵՄ-ն և գործընկերները» ձևակերպումը, այսինքն` ներառյալ ԱլԳ-ն: Ղրիմի պարագայում նշվում է «Եվրոպական միության երկրները» ձևակերպումը: Այստեղ իհարկե հիշում ենք, որ այդ փաստաթղթի բանակցային փուլերում կար Հայաստանի և Բելառուսի սկզբունքային դիրքորոշումը, և բացառված չէ, որ այդ կետն այդպես է ձևակերպված նաև մեր դիրքորոշման արդյունքում: Բայց ավելի սրող էլեմենտներ մենք չտեսանք: Հակադրությունն ավելի բևեռացնող ձևակերպումների մենք ականատես չեղանք: Եվ ես կարծում եմ, որ սա ավելի պրագմատիկ դաշտում է, սա ավելի օբյեկտիվ-իրատեսական դաշտում է, որ պետք է կամուրջներ որոնել և ոչ թե անընդհատ լայնացնել բաժանարար գծերը: Ի դեպ, դրա մասին շատ լավ հատված կար ԵԺԿ գագաթաժողովում ՀՀ նախագահի ելույթում: Արևելյան գործընկերության գագաթաժողովում ունեցած ելույթը նույնպես այդ աղերսների մասին էր և նույն տրամաբանության ներքո էր կառուցած:

-Ինչպես նշեցիք` ստացվում է, որ ԱլԳ-ից ակնկալիքների մասով ընկալումների, մոտեցումների տարբերություն է եղել, երկրներից ոմանք ավելի շատ են ակնկալել, բայց փոխարենը ստացել են այն, ինչ ԵՄ-ն ի սկզբանե նախատեսել էր իրենց համար: Ինչ եք կարծում, եթե ԱլԳ-ի կորդինացումը տրվեր ենթադրնք ոչ թե Լեհաստանին ու Շվեդիային, այլ Գերմանիային, այս ձևաչափում արդյունքների մասով ինչ-որ փոփոխություն կլինե՞ր:
-Շատ հետաքրքիր հանգամանք կա` կապված ծայրահեղականացված մոտեցումների հետ, որին կարելի է հանդիպել նաև միջազգային լրահոսում «ԵՄ-ն իր արևելյան գործընկերներին օգնություն էր խոստացել, և փաստորեն նրանք այդ օգնությունը չեն ստանա»: Եկեք հարցը փորձենք տարբերակել: Եթե օգնությունն իրենց ուզած չափով չէ, արդյո՞ք դա նշանակում է, թե օգնություն չկա: Հիմա այլ խնդիր է, որ Ուկրաինային որքան էլ օգնում են, միևնույնն է, օգնության կարիք կա, թեկուզ` ֆինանսական օգնության մասով: Բայց, եթե այդ օգնությունը չի կարողանում նրա խնդիրները լիարժեք լուծել, ուրեմնք մենք պետք է ուրանանք և ասենք, որ այդ օգնությունը բացակայու՞մ է: Իհարկե` ոչ: Այստեղ է այդ ջրբաժանը: Նրանք օգնում են ըստ իրենց հանրավորությունների, և մենք չպետք է մոռանանք, որ Եվրամիության վիճակը 7-8 տարի առաջվա վիճակը չէ` տնտեսական ճգնաժամի, ընդլայնման` «մարսողականության» հետ կապված խնդիրներից հետո, որոշ երկրներում սոցիալ-տնտեսական խնդիրների հետ կապված: Նա չի հրաժարվում օգնելուց, բայց եթե այդ օգնությունը մյուս կողմի ակնկալածի չափով չէ, դա դեռ չի նշանակում, որ չի օգնում: Չեմ կարծում, որ կորդինացիան իրականացնողների փոփոխությունը էական տարբերություններ բերեր, որովհետև Լեհաստանի և Շվեդիայի կողմից այդ համակարգումը ես մշտապես դիտել եմ ավելի շատ պայմանական, քան իրական: Ուրիշ հարց է` իրական համակարգումը որտեղ է, և ուրիշ հարց է, թե ով է ներկայանում որպես համակարգող: Այո, որպես նախաձեռնության հեղինակ լեհերը և շվեդները մշտապես եղել են առաջամարտիկ, բայց ես չեմ կարծում, որ դա եղել է Եվրամիության մյուս երկրների, այդ թվում` ԵՄ լոկոմոտիվ երկրների հետ չպայմանավորված, չբանակցված: Ներկայանալը և իրականությունը մի քիչ տարբեր ասպեկտներ են, և ես չեմ կարծում որ որևէ բան կփոխվեր, եթե նրանք չներկայանային այդ դերով:

Եթե փորձենք ամփոփել, ըստ էության, հիմա եվրոպական երկրների կողմից շեշտադրումն արված է նրա վրա, որ ովքեր արդեն իսկ ասոցացված անդամի կարգավիճակով են հանդես գալիս առաջիկայում անելինքների մասով պետք է բացառապես կենտրոնանան բարեփոխումների գործընթացի վրա:

Այո, պայմանագիրը կա, դա մի բան է, բայց դա պետք է կյանքի կոչել: Գնացեք և ամբողջ թափով կյանքի կոչեք Ասոցացման համաձայնագիրը: Ժամանակը ցույց կտա, կաշխատի «ավելին ավելիի դիմաց» սկզբունքը, բարեփոխումները արվում են ֆորմալ կերպով, թե խորքային: Սա վերաբերում է Ասոցացման համաձայնագիրն ունեցող այդ երեք երկրներին: Դրա իմպլեմենտացիան երկար ճանապարհ է:

-Մասնագիտական շրջանակների համար հասկանալի է, որ իմպլեմենտացիան երկար ընթացք է ենթադրում: Ի՞նչ եք կարծում, ուկրաինական կամ վրացական հասարակության պարագայում, որոնք տարիներ շարունակ ենթագիտակցորեն սկսել են ԵՄ-ին անդամության զգացում ունենալ, արդյո՞ք հեշտ է իշխանությունների համար իրենց հասարակություններին բացատրել անդամության հեռավոր նպատակ լինելը:
-Ոչ, հեշտ չէ: Առավել ևս հեշտ չէ Ուկրաինայի պարագայում: Մի բան է միջնաժամկետ կամ երկարաժամկետ հեռանկարը և մեկ այլ բան է այն ողջ խնդիրների առկայությունը, որն այսօր ունեն, այդ թվում` սոցիալ-տնտեսական առօրյա իրավիճակին վերաբերող մեծ խնդիրների շարքը: Պետք է փորձել երկխոսության մեջ լինել սեփական հասարակության հետ, որպեսզի նրանք հանդուրժողականություն ցուցաբերեն այդ ժամանակային հանգրվաններին: Թե որքանով դա կստացվի` կապրենք-կտեսնենք: Համեմատության մեջ Վրաստանի և Մոլդովայի համար ավելի հեշտ է: Բայց երբեք պետք չէ բացառել այն, որ միջնաժամկետին կամ երկարաժամկետին հասնելու փուլում հանրությունը կամ հանրության առնվազն որոշակի շերտեր կարող են անհամբերություն ցուցաբերել: Մենք դա միշտ պետք է աչքի առաջ ունենանք: Հիմա արդեն սկսվել է: Փորձում են իրենց հանրությանը բացատրել, որ օրինակ վիզաների ազտականացման հետ կապված ճիշտ է` դա մեզ մոտ չի ստացվում 2015-ին, բայց մենք այնքան երկարաժամկետ էական նպատակների մեջ ենք և այնպիսի խնդիրներ ենք լուծում, որ այս մի տարին պետք է համբերենք, որովհետև կարծես թե 2016-ին մենք դա կունենանք: Այսինքն` հենց սա է դարձել ներքին դիսկուրսը: