Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրանական «ԻՌՆԱ» լրատվական գործակալության հաղորդմամբ՝ Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանիի՝ օրերս Արևելյան Ատրպատական նահանգ կատարած այցի շրջանակներում տեղի է ունեցել «Ատրպատականի (Ազարբայջան) արվեստի և մշակույթի հիմնադրամի» շենքի բացման պաշտոնական արարողությունը:

Իրանական «Ազարիհա.օրգ» կայքի հաղորդմամբ՝ թուրքական «TRT» հեռուստաալիքն ու Ադրբեջանի հովանավորությամբ գործող հակաիրանական շրջանակները, վերոնշյալ հիմնադրամի ստեղծմանն անդրադառնալով, Ատրպատական բառի փոխարեն օգտագործել են «Թուրքական արվեստի և մշակույթի հիմնադրամ» ձևակերպումը: Ինչպես ահազանգում են իրանական կայքերը՝ Թուրքիան և Ադրբեջանը տևական ժամանակ է, ինչ Իրանի հյուսիսային նահանգների նկատմամբ վարում են հակաիրանական քաղաքականություն՝ բացահայտորեն աջակցելով Իրանում գործող պանթյուրքական խմբավորումներին և տարբեր առիթներով բարձրաձայնելով, թե անհրաժեշտ է Իրանի թյուրքախոս ատրպատականցիներով բնակեցված նահանգներում ուշադրություն դարձնել թյուրքերեն լեզվին և սա այն դեպքում, երբ Ադրբեջանական Հանրապետության սահմանադրության 21-րդ հոդվածի համաձայն՝ այդ երկրի պետական լեզուն համարվում է ոչ թե «թյուրքերենը», այլ «ադրբեջաներենը»:

Անդրադառնալով թեմային՝ նշենք, որ «Ատրպատականի արվեստի և մշակույթի հիմնադրամի» ստեղծումից բացի՝ այսուհետ իրանական «Սահար» հեռուստաալիքը 24-ժամյա գրաֆիկով կսկսի հեռարձակվել նաև ատրպատականյան թյուրքերենով, որը հասկանալի է նաև Ադրբեջանական Հանրապետության բնակչության համար: Այդ կերպ Իրանի իշխանություններն Ադրբեջանին ու Թուրքիային ոչ միայն զրկում են Ատրպատականի թյուրքալեզու բնակչության լեզվի հարցն անհիմն շահարկելու հնարավորությունից, այլև անցնում հակահարձակման:

Նկատենք, որ ազարի կոչվող լեզուն մինչև Իրանի հյուսիսային նահանգների թյուրքացումը, եղել է Ատրպատականի խոսակցական լեզուն. Ի դեպ, թյուրքացումը վերաբերում է միայն լեզվին, քանզի էթնիկական խոշոր տեղաշարժեր այդ տարածքներում երբևէ տեղի չեն ունեցել: Ատրպատականի ժողովրդագրական պատկերը փոփոխության է ենթարկվել միմիայն լեզվի բնագավառում: Պատմական զարգացման ընթացքում հիշյալ տարածքում թյուրքացման գործընթացն ընթացել է սահուն` պայմանավորված լինելով թյուրքալեզու նվաճողների մի քանի ալիքների ներթափացմամբ:

Անդրադառնալով թեմային՝ նկատենք, որ «Սահար» հեռուստաալիքի հեռարձակումը 24 ժամ դարձնելով՝ Իրանի իշխանություններն առաջին հերթին լուծում են թյուրքախոս ատրպատականցիների լեզվի՝ անպաշտպան լինելու շուրջ արհեստականորեն ստեղծված խնդիրը:

Բացի այդ՝«Սահար»-ը հասանելի է լինելու նաև Ադրբեջանական Հանրապետության տարածքում: Պատահական չէ, որ երկու-երեք տարի առաջ «Սահար»-ի գործունեությունն իրանաադրբեջանական գերլարված հարաբերություններում առանցքային դերակատարություն ուներ: 2011թ. դեկտեմբերին Իրանի հեռուստառադիոընկերության Բաքվի բաժանմունքի տնօրենն իր ընտանիքի հետ միասին արտաքսվեց Ադրբեջանից:

Եթե մի քանի տարի առաջ Ադրբեջանական Հանրապետության իշխանություններն Իրանի հարցում ինքավստահ քաղաքականություն էին վարում, ապա ներկայում իրավիճակը միանգամայն այլ է: «Սահար»-ի վերահեռարձակմամբ Իրանի կրոնական, մշակութային, ինչու չէ նաև քաղաքական ազդեցությունն անհամեմատ կմեծանա ադրբեջանցիների, ավելի ճիշտ` այդ երկրում ապրող իրանալեզու ժողովուրդների՝ թալիշների և թաթերի (կովկասյան պարսիկներ) շրջանում, իսկ թե ինչի կարող է հանգեցնել նրանց ինքնագիտակցության բարձրացումն ու ակտիվությունը, թերևս քաջ գիտակցում են Բաքվում:

Իսրայելյան Արմեն, իրանագետ