Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (ՄԻԵԴ) հունիսի 16-ին հրապարակել էր «Չիրագովը և մյուսներն ընդդեմ Հայաստանի» և «Սարգսյանը ընդդեմ Ադրբեջանի» երկու գործերով վճիռները: Առաջինը վերաբերում էր Լեռնային Ղարաբաղի Բերձորի (Լաչին) շրջանից ազգությամբ քուրդ Չիրագովների ընտանիքին, իսկ երկրորդը` Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող Շահումյանի շրջանի Գյուլիստան գյուղից Սարգսյանների ընտանիքին՝ իրենց տները վերադառնալու և ունեցվածքի նկատմամբ իրավունքները վերականգնելու կամ արդար փոխհատուցում ստանալու վերաբերյալ: Այս գործերը ՄԻԵԴ-ում քննվում էին դեռևս այն ժամանակ, երբ Հայաստանը ներկայացնող դատավորն էր Ալվինա Գյուլումյանը, որն այժմ ՀՀ Սահմանադրական դատարանի անդամ է:

Panorama.am-ը նշված գործերի վերաբերյալ զրուցել է տիկին Գյուլումյանի հետ, որը դրանց վերաբերյալ նաև հատուկ կարծիք էր ներկայացրել:

-«Չիրագովը և մյուսներն ընդդեմ Հայաստանի» և «Սարգսյանը ընդդեմ Ադրբեջանի» գործերով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (ՄԻԵԴ) Մեծ պալատը վճիռ է կայացրել: Դուք, որպես ՄԻԵԴ-ում ՀՀ նախկին դատավոր, քաջատեղյակ եք գործերին և նաև հատուկ կարծիք էիք հայտնել, ինչպե՞ս եք գնահատում վճիռները:
-Նշված վճիռների վերաբերյալ իմ տեսակետը արտահայտված է իմ հատուկ կարծիքում, որը կցված է գործին: Չիրագովի գործով ես ամբողջությամբ չեմ համաձայնել վճռի հետ, իսկ Սարգսյանի գործով գտնում եմ, որ Ադրբեջանին պետք էր ճանաչել պատասխանատու նաև խտրականության դրսևորման առումով: Այսինքն` հայերի նկատմամբ խտրական վերաբերմունք է դրսևորվել: Բայց դատավորների մեծամասնությունը գտավ, որ երկու գործով էլ մոտեցումները պետք է նույնը լինեն և երկու դեպքում էլ գտավ, որ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 14-րդ հոդվածով (Խտրականության արգելում) քննություն կատարելու անհրաժեշտություն չկա` ելնելով նրանից, որ մյուս հոդվածներով խախտումներ եղել են: Սարգսյանի գործով ես պնդում էի, որ դիտվի Կոնվենցիայի 14-րդ հոդվածի խախտում, քանի որ միջազգային կառույցները, նույն Եվրոպայի խորհրդի խտրականության կոմիտեն, հաճախ են փաստել Ադրբեջանում խտրական վերաբերմունքը հայերի նկատմամբ: Բացի դրանից, իմ կռվանն այն էր, որ ադրբեջանական գյուղերից ադրբեջանցիները ռազմական դրության ժամանակ չէին տարհանվել, մինչդեռ հայերը տարհանվում էին:

-Իսկ Չիրագովի գործով վճռին Ձեր անհամաձայնությունը ո՞րն էր:
-Չիրագովի գործով ես ամբողջությամբ էի դեմ վճռին, որովհետև ես գտնում էի նախ, որ Չիրագովը և մյուսները հնարավորություն են ունեցել դիմել Ղարաբաղի ներպետական դատարաններին, որը չեն արել: Բայց մեծամասնությունը գտավ, որ այդ դատարաններն ըստ էության, չէին կարող այնպիսի վճիռ կայացնել, որը կբավարարեր դիմող կողմին: Այսինքն` ելնելով կոնֆլիկտային իրավիճակից, նրանք գտնում էին, որ տեղահանված անձանց համար դժվար է դիմել այդ երկրի դատարան: Իմ առանձին կարծիքում ես նշել եմ, որ դա հնարավոր էր: Վճռին դեմ էի նաև այն պատճառով, որ տների և հողամասի վերաբերյալ բավարար ապացույցներ չեն ներկայացրել և ներկայացրածն էլ հակասական էր` մի փաստաթղթում մեկ տվյալ էր, մի ուրիշ փաստաթղթում այլ տվյալ: Բայց դատավորների մեծ մասը գտավ, որ հակամարտության գոտիներում հնարավոր է, որ չկարողանան իրենց սեփականության վերաբերյալ լիարժեք փաստաթղթեր ներկայացնել: Երրորդ անհամաձայնությունս, որն ինձ համար ավելի էական էր, այն էր, որ չէր կարելի այդ հարցում ճանաչել Հայաստանի իրավազորությունը, քանի որ իմ կարծիքով, այդտեղ իրավազորություն են իրականացնում Լեռնային Ղարաբաղի` Ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված իշխանությունները` ԼՂՀ բանակը, ԼՂՀ պետական կառույցները: Մեծամասնությունը այս հարցում ևս չհամաձայնեց, գտնելով, որ քանի որ Հայաստանը թե քաղաքական, թե տնտեսական և թե ռազմական առումով էական աջակցություն է ցուցաբերում Ղարաբաղին, հետևաբար պատասխանատվություն է կրում, և Ղարաբաղի պատասխանատվության հարցը Եվրոպական դատարանը չի կարող քննության առնել: Դատավորների մեծամասնությունը երկու դեպքում էլ գտնում էր, որ «սև կետեր» չպետք է մնան Եվրոպայի քարտեզի վրա, և մարդիկ իրենց ամենուր պետք է պաշտպանված զգան` անկախ նրանից հակամարտության գոտի է, թե ինչ է: Դրա հետ ես համաձայն չէի: Երկու գործերով էլ Եվրոպական դատարանը փորձել է մեկ միասնական ստանդարտ կիրառել, որը տվյալ պարագայում, միգուցե ընդունելի չէր: Երկու գործերի նկատմամբ համարյա թե նույն խախտումներն են գտնվել, բացառությամբ մեկի` Սարգսյանի գործով դատարանը գտել է, որ նրա անձնական կյանքին չմիջամտելու իրավունքը խախտվել է նաև այն առումով, որ ոչ միայն նա չի կարող իր տուն այցելել, այլ նաև չի կարող այցելել իր հարազատների գերեզմանին: Նման հայց Ադրբեջանի կողմից չկար:

-Կայի՞ն դատավորներ, ովքեր համաձայն էին Ձեզ հետ:
-Այո, ես միակը չէի: Օրինակ, պորտուգալացի դատավորը, որը նույնպես հատուկ կարծիք էր ներկայացրել, ինձ հետ բոլոր հարցերում համակարծիք էր: Մեկ այլ լատվիացի դատավոր էլ համակարծիք էր այն առումով, որ Հայաստանի իրավազորությունը չէր կարելի ճանաչել. եթե մենք գտնում ենք, որ Հայաստանը խախտել է, ապա մենք պետք է գտնենք, որ նա պոզիտիվ առումով է խախտել, որովհետև իր վրա պարտավորություն է վերցրել իր ազդեցությունը օգտագործելով Ղարաբաղի նկատմամբ հարցի կարգավորման համար:

-Ի՞նչ են արվում այդ կարծիքները, տիկին Գյուլումյան, ընդունվում են ի գիտությո՞ւն:
-Կցվում են վճռին և հետագայում գործերի քննության ընթացքում կարող է որոշակի ուղղորդող նշանակություն ունենան:

-ՄԻԵԴ վճռով բավարարվել են կողմերի պահանջները և նշվում է, որ դրանով պարտավորեցվում է Հայաստանին ու Ադրբեջանին հետամուտ լինել խախտված իրավունքների վերականգնման հարցում: Ի՞նչ է սա նշանակում, տիկին Գյուլումյան:
-Սա նշանակում է, որ կողմերը շարունակեն բանակցային գործընթացը, կողմերը փորձեն հասնել ինչ-որ արդյունքի` այդտեղ բնակված մարդկանց խախտված իրավունքները վերականգնելու համար: Կամ` գան ընդհանուր հայտարարի, փորձեն որոշակի կարգավորման գնալ դրամական փոխհատուցում տալու միջոցով կամ ասենք` անձանց վերադարձը ապահովելու միջոցով: Այսինքն` այն, ինչը նաև գտնվում է հակամարտության լուծման բանակցային գործընթացի սեղանին: Այս գործերը ուղղված են տվյալ անձանց իրավունքի պաշտպանությանը և չեն վերաբերում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակին: Վճիռը ԼՂՀ ճանաչման հարց չի լուծում:

-Փաստորեն, տիկին Գյուլումյան, Հայաստանի և Ադրբեջանի մասով այս գործերը նախադեպային են` հետագայում նմանատիպ գանգատները քննելու համար: Ինչքա՞ն նման բնույթի գործեր կան ՄԻԵԴ-ում:
-Բնականաբար, նախադեպային որոշում է: Ադրբեջանցիների կողմից Չիրագովի գործի նման Հայաստանի դեմ ներկայացված կա շուրջ 600 գործ, իսկ Ադրբեջանի դեմ Սարգսյանի գործի նման կա շուրջ 500 գործ: Իրականում այս գործերը համարվում են առաջնորդող գործեր: Այս գործերով Եվրոպական դատարանը փորձեց երկու կողմերի նկատմամբ հավասարակշռված մոտեցում ցուցաբերել: Չիրագովի գործը ներկայացվել էր 2005-ի ապրիլինի, իսկ Սարգսյանի գործը` 2006-ի օգոստոսին, բայց որոշվեց երկու գործերն էլ միասին քննել, որպեսզի որևէ մեկի նկատմամբ կողմնապահություն չդիտարկվի:

-Եվ Չիրագովի, և Սարգսյանի գործով երկու երկրներին գումարային պահանջ էր ներկայացվել, որի մասին վճիռը ՄԻԵԴ-ը հետաձգել էր 12 ամսով: Տիկին Գյուլումյան, կա՞ նախադեպային որոշում այլ երկրների հետ կապված գործերով, թե ինչ չափի գումարի մասին կարող է խոսք լինել:
-Նման նախադեպային որոշում չկա, և յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքով դատարանն ինքն է որոշում: Հետագայում, ելնելով կողմերի ներկայացրած պահանջներից, ելնելով մյուս կողմի առարկություններից պարզ կլինի, թե ինչպիսին կլինի այդ բավարարումը: Ներկայացված գումարից պակաս հնարավոր է սահմանվի, բայց ավելին` հնարավոր չէ: