Ձեր վստահելի աղբյուրը

Գեղարքունիքի մարզի Ծովազարդ համայնքում՝ Սևանի ափին գտնվող արձանախմբի որևէ լուսանկար ու տեղեկություն որոնման համակարգերում չես գտնի: Այցելելիս է, որ տեսնում ես ու հիանում:



Գյուղապետ Արամ Կատվալյանը հստակ չի հշում, թե երբ տեղադրվեց արձանը՝ 94-ն էր, կամ 95-ը: Հիշում է, որ արձանախումբը պատրաստվել է համագյուղացի Փայլակ Հայրապետյանի ֆինանսավորմամբ, քանդակագործը Միջազգային գեղարվեստի ակադեմիայի ակադեմիկոս, Հանրապետության ժողովրդական նկարիչ, Քանդակագործների միջազգային մրցույթների կրկնակի դափնեկիր Լևոն Թոքմաջյանն է:



Panorama.am-ի հետ զրույցում քանդակագործը դժվարությամբ մտաբերեց արձանը, հետո՝ հուզվեց. «Դուք որտե՞ղ եք տեսել: Գիտե՞ք ինչ մեծ արարողություն էր այդ արձանի դնելը, հզոր կոմպոզիցիա է՝ երկու մասից բաղկացած»:

Հետո փորձում է հիշել, թե մինչև Ծովազարդ կոչվելը ինչ էր գյուղի անունը, որտեղ երկար ժամանակ են անցկացրել ինքը, ճարտարապետ Ժիրայր Պետրոսյանն ու այլ քանդակագործներ. «Մողե՞մ, Մուխե՞մ, Մուխան, հիշեցի»: Բայց արձանի կանգնեցման տարին այդպես էլ չի հիշում:

Քանդակագործը հիշում է, որ մի օր գործարար Փայլակ Հայրապետյանը մի տոպրակ լիքը փող տվեց իրեն. «Ես հարցնում եմ, Փայլակ, էսքան փող ինչի՞ ես տալիս: Բանից պարզվում է, ինքը գիտի, որ փողը փոխվում է: Միլիոները դառան մի քանի հարյուր դրամ: Երևի 90 թիվն էր»:

Էսքիզի քննարկմանը մասնակցել է գյուղի ակտիվը: Վեց տարի աշխատել են: Արձանի վրա Թոքմաջյանի հետ աշխատել է նաև ճարտարապետ Ժիրայր Պետրոսյանը:

Արձանի համար օգտագործում էին Ծովազարդի բազալտը, որը քանդակելը հեշտ բան չէր, ամիսներով գիշերում էին Սևանի ափին՝ կիսակառույց հյուրատան մի սենյակում, գյուղացիները հանգիստ չէին տալիս, տուն էին հրավիրում, ուտելիք բերում:

«Հիանալի մարդիկ էին: Շատ ոգևորված էին: Ես արձանը կոչեցի «Խաչ և սուր»: Հանգուցյալ Արամայիս Սահակյանը մի հատ պոեմ գրեց չէ՞ այդ արձանախմբի մասին: Առաջին պլանում որդեկորույս մայրն է կանգնած՝ նահապետական հայ կին, գլուխը փաթաթած, երկրորդ պլանում՝ հայրն է, խաչը որդուն հանձնած, սուրը ձեռքին: Դա նշանակում է, որ հավատքը՝ խաչը իրավիճակի փոխվելուց դառնա սուր՝ որպես ինքնապաշտպանության զենք: Հայրը և որդին ղարաբաղյան պատերազմում ամուսնուն և որդուն կորցրած, ափին խրոխտ կանգնած կնոջ երևակության արդյունք են իբր: Նրանք իրականության մեջ չկան, միայն մայրն է: Հայրը պատգամում է որդուն. «Որդիս, քեզ համար խաչը թող լինի սուրբ մասունք և ամենածայրահեղ դեպքում կօգտագործես որպես սուր, քեզ ֆիզիկապես պաշտպանելու համար: Ամբողջ գաղափարը սա է»:



Կնոջ և տղամարդու բարձրությունը 5 մ է, իսկ խաչը բռնած երեխայինը՝ 3 մ: Ասում է՝ երկար մտածել են, ինչպես օգտագործեն բլուրը, որ արձանը տեսանելի լինի բոլոր կողմերից: Ասում է՝ ստացվել է. «Ամեն տարի մայիսին մենք մի հայրենասիրական ֆեստիվալ էինք անցկացնում այդ տարածքում, Սևանից նավեր էին գալիս՝ դրոշներով, բաներով»: