Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Կինոյի աշխարհը մի հրաշագործիչ կորցրեց: Փարաջանովի երևակայությունը հավերժ կդյութի և ուրախություն կպարգևի աշխարհի ժողովուրդներին»: Հատված՝ Ֆեդերիկո Ֆելլինիի, Տոնինո Գուեռայի, Ջուլիետա Մազինայի, Ալբերտո Մորավիայի, Մարչելլո Մաստրոյանիի, Բեռնարդո Բերտոլուչիի՝ Փարաջանովի մահվան կապակցությամբ Երևան ուղարկած հեռագրից:

Կինոռեժիսոր, սցենարիստ, ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1990), ՈՒԽՍՀ ժողովրդական արտիստՍերգեյ Փարաջանովը մահացել է թոքերի քաղցկեղից` 1990 թվականի հուլիսին 21-ին Երևանում:

«Փարաջանովի թաղումը
Հուլիսի 24-ին Հայաստանի ժողովրդական արվեստի պետական թանգարանում, որտեղ բացված էր Փարաջանովի գեղարվեստական եզակի աշխատանքների անհատական ցուցահանդես, տեղի ունեցավ հոգեհանգիստ: Հուլիսի 25-ին մարդիկ անվերջ հոսքով գնում էին Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի թատրոնի շենք, որի ճեմասրահում դրված էր Փարաջանովի դագաղը: Վարպետի դիմանկարները սգո շրջանակների մեջ էին: Ծաղկեպսակներ կային ՀԿԿ Կենտկոմի, ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի եւ Մինիստրների խորհրդի, ԽՍՀՄ պետկինոյի եւ երկրի կինեմատոգրաֆիստների միության, Ուկրաինայի, Վրաստանի եւ Հայաստանի կինեմատոգրաֆիստների, ստեղծագործական միությունների եւ կազմակերպությունների, մշակույթի նշանավոր գործիչների եւ կինոբեմադրիչների կողմից: Պատվո պահակ կանգնեցին Հայաստանի կառավարության անդամներ:
Սգո թափորը շարժվեց դեպի Կոմիտասի անվան զբոսայգի, որտեղ կայացավ սգո հավաք: Հրաժեշտի խոսք ասացին Դ. Խուդոնազարովը, Ֆ. Դովլաթյանը, Է. Շենգելայան, Մ. Բելիկովը, Ա. Խաչիկյանը («Դիասպորա կոմունիկասիոն» կազմակերպության փոխնախագահ): Ընթերցվեցին ստացված ցավակցական հեռագրերը: Սգո արարողության ավարտին Փարաջանովի աճյունը իջեցվեց գերեզման» (nakhshkaryan.wordpress.com):

Փարաջանովն ինքն իր մասին ասել է. «Նախանձեցի գեղեցիկներին՝ դարձա հրաշագեղ, նախանձեցի տաղանդավորներին՝ հանճարեղ դարձա»:

Ս. Փարաջանովը ծնվել է 1924 թ. հունվարի 9-ին Թբիլիսում:

Մանկուց Ս. Փարաջանովը նկարել է, ջութակ և դաշնամուր նվագել: Դպրոցական տարիներին հաճախել է բալետի ստուդիա և դրամատիկական խմբակ: 1942–45 թթ-ին սովորել է Թբիլիսիի կոնսերվատորիայի երգեցողության բաժնում, 1951 թ-ին ավարտել է Մոսկվայի կինեմատոգրաֆիայի ինստիտուտը (Իգոր Սավչենկոյի արվեստանոց). դիպլոմային աշխատանքը «Մոլդովական հեքիաթ» ֆիլմն է: 1949 թ-ից Կիևի Ալեքսանդր Դովժենկոյի անվան կինոստուդիայում ռեժիսորի ասիստենտ էր, 1952 թ-ից՝ բեմադրող-ռեժիսոր: Մասնակցել է Սավչենկոյի «Երրորդ հարվածը» (1948 թ.) և «Տարաս Շևչենկո» (1952 թ.) ֆիլմերի նկարահանումներին:

Նրա առաջին կարևոր կինոնկարը «Մոռացված նախնիների ստվերներն» է (1964), որը պատմում է գուցուլ Իվանի կյանքի մասին։ Ազգային հանդերձանքների առատության, հետաքրքիր ու նորարական և գյուղական կյանքի տարօրինակ ներկայացման շնորհիվ ֆիլմը բազմաթիվ միջազգային մրցանակներ է ստացել և Փարաջանովին հռչակ բերել:
1968 թ-ին Համո Բեկնազարյանի անվան «Հայֆիլմ» կինոստուդիայում Փարաջանովը ձեռնամուխ է լինում միջնադարյան հայ պոետ, աշուղ Սայաթ-Նովային նվիրված «Նռան գույնը» ֆիլմի ստեղծմանը (ՀԽՍՀ Պետական մրցանակ՝ 1988 թ): Այս ֆիլմով հաստատվել է Փարաջանովի արվեստի ինքնատիպությունը, և ռեժիսորն արժանացել է մեծ համբավի:

««Նռան գույնով» Փարաջանովը կինոն մի քանի տասնամյակ առաջ մղեց»,- ասել է իտալացի կինոռեժիսոր Ֆեդերիկո Ֆելլինին:

1973 թ-ին, երբ Փարաջանովն սկսել է «Հրաշքն Օդենսում» (նվիրված է Հանս Քրիստիան Անդերսենին) ֆիլմի աշխատանքները, նրան բանտարկել են: 1977 թ-ին միջազգային հանրության (Ֆրանսուա Տրյուֆո, Ժան-Լյուկ Գոդար, Ֆեդերիկո Ֆելլինի, Լուկինո Վիսկոնտի, Ռոբերտո Ռոսսելինի, Միքելանջելո Անտոնիոնի, Լուի Արագոն) ճնշման տակ ժամանակից շուտ ազատվել և վերադարձել է Թբիլիսի: 1982 թ-ին Փարաջանովը դարձյալ կեղծ մեղադրանքներով ենթարկվել է քրեական պատասխանատվության և 11 ամիս պահվել Օրթաճալայի բանտում: Ռեժիսորը նույնիսկ բանտախցում շարունակել է ստեղծագործել. կազմակերպել է ինքնագործ թատրոն, ստեղծել կոլաժներ, տիկնիկներ և գծանկարներ:

«Օրվա չար մթնոլորտը հասու չէր նրա բնությանը: Չնայած դրան, նա դարձավ ամենահալածված և հետապնդվող արվեստագետը: Այդ ժամանակների նախախնամությունն էր: Նա մեղավոր էր, որովհետև ազատ էր»,- ասել է hայտնի բանաստեղծուհի, գրող ու թարգմանիչ Բելլա Ախմադուլինան:

Կյանքի վերջին տարիներին Փարաջանովը նկարում էր ինքնակենսագրական «Խոստովանանք» ֆիլմը, որն անավարտ մնաց և հետագայում ամբողջությամբ օգտագործվեց Միքայել Վարդանովի «Փարաջանով։ Վերջին Գարուն» (1992) վավերագրական ֆիլմում։

Նկարահանվել է Փարաջանովին նվիրված շուրջ 20 ֆիլմ: 2010 թ. Հոլիվուդում ստեղծվել է Փարաջանով-Վարդանով ինստիտուտը վարպետի ստեղծագործությունները ուսումնասիրելու նպատակով:

«Կինոյի պատմության մեջ հանճարներ քիչ կան, նրանցից ենԲրեսոնը, Միդզոգուտին, Դովժենկոն, Փարաջանովը, Բունյուելը….»,- ասել է ռեժիսոր, սցենարիստ Անդրեյ Տարկովսկին: