Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի ժողովրդագրական ծանր իրավիճակը, մասնագետների վստահեցմամբ, պայմանավորված է ծնելիության ցածր մակարդակով: Խնդիրն այնքան սուր է, որ երկրի Ազգային անվտանգության ռազմավարության մեջ այն դիտվում է որպես ազգային անվտանգության սպառնալիք:

Հայաստանում ներկայումս ծնելիություն գումարային գործակիցը (ֆերտիլություն) կազմում է 1.7, այսինքն՝ կինն իր վերարտադրողական տարիքի (15-49 տարեկան) ընթացքում ծնում է միջինի հաշվով 1.7 երեխա: Պետք է արձանագրել, որ պարզ վերարտադրութուն ապահովելու համար անհրաժեշտ է ունենալ առնվազն 2.2-2.3 ցուցանիշ: Ակնհայտ է, որ այս իրավիճակում ընդլայնված վերարտադրության խրախուսմանն ուղղված միջոցառումների անհրաժեշտություն է առաջանում:



Աղյուսակում ներկայացված տվյալներից երևում է, որ Հայաստանում վերջին 60 տարիների ընթացքում տեղի է ունեցել ծնելիության մակարդակի շեշտակի անկում, ընդ որում անկախությունից հետո այդ ցուցանիշը հատել է պարզ վերարտադրություն ապահովող շեմը:

Ծնելիության մակարդակի անկմանը զուգընթաց նկատվել է ևս մեկ նշանակալի փոփոխություն՝ ծննդաբերող մայրերի երիտասարդացում. վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ եթե 1950-75թթ-ին Հյաստանում ծնված երեխաներից 30-35%-ին մայրերը ծննդաբերել են 30-49 տարեկանում, այդ ցուցանիշը 1980-ականներից սկսել է նվազել, և արդեն 2010թ-ին 30 անց տարիքի կանանց մայրերին բաժին է ընկնում ծնունդների ընդամենը 15%-ը: Սա փաստում է, որ հայ ընտանիքներում կտրուկ նվազել է երրորդ և ավելի երեխաների ծնունդը:

Ըստ ամենայնի, հենց սրանով է պայմանավորված այն մոտեցումը, որ ծնելության աճին նպաստող պետական միջոցառումներն ուղղված են երրորդ և ավելի երեխաների ծնունդները խթանելու համար: Կառավարության որոշմամբ ընտանիքում ծնված երրորդ, ինչպես նաև հաջորդ յուրաքանչյուր երեխայի համար տրվում է 1 մլն դրամ միանվագ նպաստ, հինգերորդ և յուրաքանչյուր հաջորդ երեխայի ծնվելու դեպքում՝ 1 մլն 500 հազար դրամ միանվագ նպաստ, մինչդեռ առաջին երկու երեխայի համար նախատեսված միանվագ նպաստը կազմում է ընդամենը 50 000 դրամ: Ակնհայտ է, որ միանվագ ֆինանսական աջակցությունը, հատկապես երրորդ և ավելի երեխայի ծննդյան դեպքում, էական խթան է, սակայն դժվար է գնահատել դրա արդյունավետությունը ողջ երկրի մասշտաբով և երկարաժամկետ կտրվածքով:

Ակնհայտ է, որ ծնելիության մակարդակի անկումը ոչ միայն սոցիալ-տնտեսական, այլև հոգևոր-մշակութային և քաղաքական գործոնների ազդեցության հետևանք է: Հետևաբար, միայն մեկանգամյա միանվագ նպաստով անհնար կլինի էականորեն բարելավել ծնելիության ցուցանիշը: Պետությունն ավելի գործուն ու երկարաժամկետ խրախուսման միջոցներ պետք է որոնի: Օրինակ, եթե խնդիր է դրված երրորդ և ավելի երեխան դարձնել զանգվածային, ապա արդյունավետ կլինի, եթե պետությունը նրանց համար պատասխանատվություն վերցնի ոչ միայն միանվագ նպաստների, ձևով այլև տրամադրի սոցիալական համալիր աջակցություն: Այդպիսի աջակցություն կարող է հանդիսանալ, դիցուք, երրորդ երեխայի բարձրագույն կրթություն ստանալու, զինվորական ծառայություն անցնելու, բուժծառայություններ ստանալու և բազմաթիվ այլ հարցերում սոցիալական երաշխիքների տրամադրումը: Մայրերին երրորդ և ավելի երեխա ծննդաբերելու ժամանակ ևս պետք է լրացուցիչ սոցիալական երաշխիքներ տրվեն՝ սկսած վճարովի արձակուրդի տևողությունից, մինչև բուժծառայությունների մատուցում:

Խրախուսման բազմաթիվ այլ գործիքներ ևս կան. օրինակ, երրորդ երեխան կարող է ընտանիքի համար ապահովել անվճար կայանատեղի, արտոնություններ գույքահարկի վճարման կամ հանրային որոշակի ծառայություններ ստանալու հարցերում: Գործիքները և դրանց կիրառման ձևերը բազմազան են: Պետությունն ընդամենը պետք է հստակ ձևակերպի իր խնդիրը և այն լուծելուն ուղղված համալիր ծրագրեր իրականացնի:

Ծնելիության ցուցանիշի բարելավման կարևոր ուղղություններից մեկն էլ անպտղության դեմ պայքարն է: 2009 թվականին ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի, ՀՀ առողջապահության նախարարության և այլ կառույցների կատարած համատեղ «Անպտուղ ամուսնության տարածվածության և պատճառագիտության կլինիկա-համաճարակաբանական ուսումնասիրություն»-ը վկայում է, որ ամեն 5-րդ ընտանիք չի կարողանում երեխա ունենալ. հայ կանանց մոտ 17 տոկոսը տառապում է անպտղությամբ, ընդ որում 12%-ի մոտ երկրորդային անպտղություն է: Ցուցանիշը ահազանգող է, եթե հաշվի առնենք, որ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից տագնապալի շեմ է համարվում 18%-ը: Նման ցուցանիշ ունենալու պարագայում պետությունը պետք է հոգ տանի պետպատվերի շրջանակներում վերարտադրության տարիքում գտնվող քաղաքացիների անվճար ստուգման համար: Մյուս կողմից անհրաժեշտ է ակտիվ քարոզչություն տանել, որպեսզի սեռական առողջության պարբերական ստուգումը և բժշկին դիմելը չհամարվի աննպատակահարմար, ինչպիսի իրավիճակ ունենք այսօր:

Ծնելիության խթանման հարցում պետության աջակցությունը պետք է ներառի արտոնություններ ոչ միայն ծննդյան պահին, այլև երեխայի խնամքի ողջ ընթացքում: Պետք է ընդունել, որ այդ հարցում «ներդրումների» հետգնումը թեև տեղի է ունենում երկարաժամկետ կտրվածքով, սակայն այն բերում է աճ և զարգացում բոլոր ոլորտներում՝ համախառն սպառման ավելացումից մինչև երկրի պաշտպանվածության մակարդակի բարձրացում:

Հակոբ Սաֆարյան, տնտեսագետ