Ձեր վստահելի աղբյուրը

Սահմանադրության նախագծի հիմնական մասը` 15 գլուխ, հրապարակվել է օգոստոսի 4-ին և սպասվում է, որ առաջիկա օրերին Սահամանդրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովը կավարտի նաև 16-րդ գլխի (եզրափակիչ և անցումային դրույթներ) մշակման աշխատանքները:

Panorama.am-ի թղթակցի հետ զրույցում մասնագիտական հանձնաժողովի անդամ Վարդան Պողոսյանը տեղեկացրեց, որ օգոստոսի կեսերին Սահամանդրության նախագիծը պաշտոնապես կուղարկվի Հայաստանի նախագահին, այնուհետև նախագահը կներկայացնի Ազգային ժողով: Եթե խորհրդարանը հավանություն տվեց ներկայացված նախագծին, ապա այն կուղարկվի ՀՀ նախագահին, ով էլ կնշանակի հանրաքվեի անցկացման օրը:

Երեկ հրապարակված Սահամադրության նախագծի վերաբերյալ Panorama.am-ը մի քանի հարցեր է ուղղել Հանձնաժողովի անդամ, սահմանադրագետ Վարդան Պողոսյանին:

-Պարոն Պողոսյան, արդեն հրապարակվեց Սահամանդրության նախագծի հիմնական մասը և փաստորեն, վիճահարույց 89-րդ հոդվածում փոփոխություն չի կատարվել: Այդ հոդվածի վերաբերյալ Վենետիկի Հանձնաժողովն առաջարկել էր խորհրդարանի ընտրությունների 2-րդ փուլը տեղափոխել Ընտրական օրենսգիրք: Ինչո՞ւ փոփոխություն չկատարվեց:
-Վենետիկի Հանձնաժողովը չէր քննադատում 2-րդ փուլի գաղափարը, այլ իր նախնական գնահատականի մեջ նշել էր, որ անհրաժեշտ է տեղափոխել ընտրական համակարգ: Մեր Սահմանադրական փոփոխությունների նախագծի կոնցեպցիան ենթադրում է կառավարման կայուն համակարգ, ռացիոնալ կազմված պառլամենտական համակարգ և առանց այդ կայունության հնարավոր չի լինելու, որ Հայաստանի Հանրապետությունում կառավարությունը գործի անցնցում` ունենալով պառլամենտական մեծամասնության աջակցությունը: Կայուն մեծամասնության իմաստն այն է, որ պառլամենտը հնարավորություն ունի էֆեկտիվորեն վերահսկել կառավարությանը, բայց միևնույն ժամանակ կառավարությունը պետք է որոշակիորեն ապահովագրված լինի առանց քաղաքական հիմնավորումների և առանց կոնկրետ քաղաքական նպատակ հետապնդող անվստահության քվեների: Կայունությունը հնարավորություն է տալիս կառավարությանը իրագործելու այն ծրագրերը, որոնք որ կառավարության մաս կազմող կուսակցությունները ներկայացրել են ԱԺ ընտրությունների ընտրապայքարի ընթացքում: Կայունությունից բացի 2-րդ փուլը ունի մեկ այլ, թերևս ավելի կարևոր նպատակ և դա այն է, որ ժողովուրդը ինքն է, ըստ էության, հնարավորություն ստանում որոշել, թե որ քաղաքական ուժերը պետք է լինեն կառավարման ղեկին: Այդ ընտրությունը կատարում է ոչ թե պառլամենտը` առաջին փուլի արդյունքներից հետո, ընտրողի թիկունքում, այլ ժողովուրդը: Եթե առաջին փուլում այդ կայուն մեծամասնությունը չի ձևավորվում, ապա 2-րդ փուլից առաջ նոր դաշինքներ են ձևավորվում 1-ին, 2-րդ տեղերը գրաված կուսակցությունների կամ դաշինքների շուրջ և այդտեղ հստակ է դառնում ընտրողի համար, թե որ քաղաքական ուժը որ մեկի հետ է մտադիր Ազգային ժողովում կոալիցիա կազմել: Այդ ընտրության ընձեռումը ժողովրդին իսկապես, ժողովրդավարական ձեռքբերում է, և հանձնաժողովը հենց այդ նկատառումներից ելնելով էլ պնդել է, որ 2-րդ փուլի գաղափարը ամրագրված մնա Սահմանադրության նախագծում, իսկ հավելյալ մանրամասները կսահմանվեն Ընտրական օրենսգրքում:

-Վենետիկ հանձնաժողովի փորձագետները, որոնք սահմանադրագետներ են, նման առաջարկ անելով չե՞ք կարծում, որ վստահ են` պետք է ձեռնպահ մնալ ընտրությունների երկրորդ փուլի հարցը սահմանադրությամբ կարգավորելուց:
-Իրենք այդքան վստահ չեն, որովհետև, երբ իրենց հետ մենք քննարկել ենք, և երկու քննարկումների ընթացքում էլ նման առաջարկ երբևէ չի եղել: Մենք այդ առաջարկն հիմա ստացել ենք նախնական կարծիքով, ընդգծում եմ` նախնական կարծիքով, որովհետև դա արվել է հանձնաժողովի անդամների գրավոր եզրակացությունները ստուգելով: Այդ հարցի վերաբերյալ մենք պատրաստվում ենք Վենետիկի հանձնաժողովի հետ քննարկում ունենալ: Ընդհանրապես, էնպես չի, որ սահմանադրական իրավունքում ցանկացած հարց կարող է միայն մի ձևով լուծվել: Մենք ունենք մեր փաստարկները, և Վենետիկի հանձնաժողովի հետ բաց ու անկեղծ քննարկումներ ենք ծավալում: Եթե իրենք կարողանան համոզել իրենց փաստարկներով, ոչ մի բան հնարավոր չի բացառել: Բայց այն, ինչ գրված է Վենետիկի հանձնաժողովի նախնական գնահատականում, ընդամենը մեկ փաստարկ ունի` Իտալիան իր փորձից ելնելով է անցել նման համակարգի: Մեր պատասխանը հետևյալն է` մենք չենք պատրաստվում ամբողջությամբ ընդօրինակել իտալական ընտրական համակարգը, որը, մեր կարծիքով, շատ դեպքերում կարող է ոչ ժողովրդավարական տարրեր պարունակել: Եվ հետո` մենք պարտավոր չենք 50 տարի անցնել իտալական անկայունության փորձությունների միջոցով և դրանից հետո հասկանալ, որ մեզ պետք է կայուն պառլամենտական մեծամասնություն ընտրությունների արդյունքներով:

-Պարոն Պողոսյան, այնուամենայնիվ, հանրությունն էլ է ըմբոստանում այդ դրույթի դեմ:
-Եթե հանրությունն ըմբոստացել է, և դա պատճառ կլինի, որպեսզի հանրաքվեում կոչ լինի, ուրեմն հանրությունն էդ դեպքում իր ծանրակշիռ խոսքը կասի և կմնա այն Սահմանադրությունը, որը այսօր գոյություն ունի և որը որևէ կերպ այդ հարցը չի լուծել:

-Ընդհանուր գծերով կներկայացնե՞ք, դատական համակարգում ի՞նչ փոփոխություն է կատարվել, որոնք նաև Վենետիկի հանձնաժողովի նախնական գնահատականից են բխում:
-Բազմաթիվ փոփոխություններ կատարվել են նաև դատական իշխանությանը վերաբերող հարցերում: Ամենահիմնականներն այն են, որ Վենետիկի հանձնաժողովը ողջունել է, Բարձրագույն դատական խորհուրդը հավասարակշռված է: Հաշվի առնելով նաև Վենետիկի հանձնաժողովի դիտարկումները, նախատեսել ենք, որ դատավորների պաշտոնանկությունը տեղի է ունենալու 3/5-րդ մեծամասնությամբ: Ինչ վերաբերում է մյուս դատարանների ձևավորմանը, ապա հիմնականում պահպանվել են նախնական մոտեցումները. Բարձրագույն դատական խորհրդի և Վճռաբեկ դատարանի գործունեության հետ կապված պահպանվել են մրցույթային կարգով թեկնածություններ առաջարկելու միասնությունը: Ի տարբերություն նախորդ հրապարակված նախագծի, Ազգային ժողովը Վճռաբեկ դատարանի դատավորների և պալատների նախագահների ներկայացված երեք թեկնածուներից մեկի ընտրությունը կատարելու է ոչ թե ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ, այլ 3/5-րդ ձայների մեծամասնությամբ, ինչից հետո Հանրապետության նախագահը նշանակում է Վճռաբեկ դատարանի դատավորներին:

-Դատավորների նշանակման հարցում էր Վենետիկի հանձնաժողովը վերապահումներ հայտնել:
-Միակ վերապահումը, որ հայտնել է Վենետիկի հանձնաժողովը, վերաբերում է Վճռաբեկ դատարանի նշանակումներին, մնացած բոլոր դատարանների դատավորների նշանակումների հետ կապված վերապահումներ չկային: Ինչ վերաբերում է պաշտոնանկությանը, ապա նախատեսում ենք, որ դատավորների պաշտոնանկության հարցը որոշի Դատական խորհուրդը, ինչպես առաջարկում էր Վենետիկի հանձնաժողովը: Իսկ Սահամանդրական դատարանի պարագայում պաշտոնանկության հարցը որոշելու է հենց Սահամանդրական դատարանը: Վենետիկի հանձնաժողովը ողջունել է դատարանների նախագահի նշանակման կարգը և այդ առումով, նախագիծը հնարավորություն է ընձեռում, որպեսզի դատավորները գործեն անաչառ, չլինի ներդատական կախվածություն: Եթե նկատել եք, բարձրագույն դատական խորհրդի կազմում իրավունք չունեն ընդգրկվել դատարանների նախագահները: Այդ առումով Հանձնաժողովի կարծիքով, բավականին մեծ առաջընթաց քայլ է կատարվել:

-Պարոն Պողոսյան, խնդրեմ, ներկայացրեք նաև Սահամանդրության նախագծի 201-րդ հոդվածը, որը, փաստորեն, նորություն է Հայաստանի պարագայում, երբ Սահամանդրության մեջ փոփոխություններ կարող է կատարել Ազգային ժողովը:
-Առաջարկությունն այն է, որ Սահամանդրական փոփոխությունները տարբերակված լինեն` ըստ որոշող մարմնի: Մինչ այժմ Սահամանդրության ցանկացած փոփոխություն պետք է հանրաքվեով իրականացվի, և Հանձնաժողովը առաջարկում է, որ Սահմանադրության հիմնարար դրույթները, որոնք Սահամանդրության 1-ին գլխում ամրագրված դրույթներն են, հիմնարար իրավունքին վերաբերող դրույթներն, ինչպես նաև դատական համակարգին, մարդու իրավունքների պաշտպանի վերաբերող դրույթները, փոփոխվեն գործող կարգով` այսինքն` միայն հանրաքվեի միջոցով: Այս հոդվածում մենք ավելի մեծ պահանջներ ենք ներկայացնում Ազգային ժողովին` Սահմանադրությամբ որոշ դրույթներ փոփոխելու տեսանկյունից, որովհետև նախատեսվում է Ազգային ժողովի բացառապես 2/3-րդ որակյալ մեծամասնություն` փոփոխությունների առաջարկը հանրաքվեի դնելու տեսանկյունից: Նաև հանրաքվեի միջոցով Սահմանադրության մեջ փոփոխություն հնարավոր է կատարել առանձին հոդվածներում, որոնք վերաբերում են կառավարման համակրգին: Ինչ վերաբերում է նախաձեռնող սուբյեկտներին, ապա, ըստ ներկայացված նախագծի, Սահմանադրական փոփոխություններ նախաձեռնել կարող են ինչպես կառավարությունը, այնպես էլ ընտրական իրավունք ունեցող 200 հազար քաղաքացիներ: Եվ Ազգային ժողովի 2/3-րդն էլ եթե որոշեց, որ համաձայն է այդ առաջարկներին, ապա նախագիծը պարտադիր կգնա հանրաքվեի: Բացի այդ, Ազգային ժողովն ինքն է հնարավորություն ունենում փոփոխություն կատարել Սահամանդրությունում, դարձյալ որակյալ 2/3-րդ մեծամասնությամբ: Այստեղ ևս նախաձեռնող սուբյեկտ կարող են հանդես գալ ինչպես կառավարությունը, այնպես էլ ընտրական իրավունք ունեցող 150 հազար քաղաքացիներ:

-Ըստ որոշ տեղեկությունների, պարոն Պողոսյան, Վենետիկի հանձնաժողովը նաև որոշ վերապահումենր է հայտնել Սահամանդրության նախագծով ընտանիքի ձևավորման հարցի վերաբերյալ: Ի՞նչ կարծիքի է այդ մասին մասնագիտական հանձնաժողովը:
-Վենետիկի հանձնաժողովը որևէ վերապահում այդ հարցով չի արել: Սահմանադրական այն կարգավորումները, որոնք մենք ներկայացրել ենք, որևէ քննադատության չեն արժանացել: Վենետիկի հանձնաժողովը պարզապես նշել է մի հանգամանք, որ ըստ իրենց մեկնաբանման, Սահամանդրության դրույթները չպետք է խոչընդոտ հանդիսանան միասեռ միությունների` օրենքով ամրագրմանը: Բայց նման պահանջ ՀՀ-ի նկատմամբ չկա: Իսկ Սահամանդրությունը հստակ ելնում է նրանից, որ ամուսնությունը միայն տղամարդու և կնոջ միջև միությունն է: Այդ դրույթը նաև ամրագրված է առաջարկվող նախագծի 1-ին գլխում, որը, ինչպես ես ասացի, փոփոխության է ենթակա բացառապես հնարաքվեի միջոցով: