Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Stratfor» հեղինակավոր կենտրոնի վերլուծաբանները անդրադարձել են ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացին` նկատելով, որ հակամարտությունը վերջին շրջանում նոր փուլ է թևակոխել:

Հոդվածում փորձագետները գրում են. «Վերջին ամիսներին կողմերը ակտիվացրել են մարտական զորավարժությունները, ինչպես նաև հաճախակի հանդիպումներ անցկացրել ռուս պաշտոնյաների հետ՝ նպաստելով տեղական մամուլում մոտեցող հանգուցալուծման վերաբերյալ տեղեկատվության շահարկմանը։

Իսկապես, երկու երկրների արտաքին գործերի նախարարները նախատեսում են հանդիպում անցկացնել Նյու Յորքում` ՄԱԿ Գլխավոր Ասամբելայի շրջանակում։ Սակայն հստակ չէ, որ այն շրջադարձային է լինելու։ Հակամարտության հանգուցալուծման համար անհրաժեշտ է Կովկասյան տարածաշրջանում առկա քաղաքական դաշինքների և հարաբերությունների ցանցի վերակազմավորում, ինչը կարող է նաև կործանարար գործընթաց լինել։ Այնուամենայնիվ, Ուկրաինայի շուրջ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև լարվածությունը 2014 թվականից ի վեր էապես փոխել է քաղաքական իրադրությունը տարածաշրջանում․ գուցե, Ռուսաստանը, Հայաստանը և Ադրբեջանը պատրաստ են փոփոխություններ կատարել Լեռնային Ղարաբաղում։

Ղարաբաղյան հակամարտության հետագիծը մշտապես հիմնված է եղել երեք խաղացողների վրա՝ Հայաստան, Ադրբեջան և Ռուսաստան։ Դրանցից յուրաքանչյուրը ունեցել է տարբեր հեռանկարներ։ Որպես հաղթող կողմ՝ Երևանը ցանկանում է պահպանել վերահսկողությունը Լեռնային Ղարաբաղի և յոթ հարակից շրջանների նկատմամբ։ Ադրբեջանը, իհարկե, ցանկանում է փոփոխել դա և վերահաստատել իր վերահսկողությունը Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ ինչպես դիվանագիտական, այնպես էլ՝ ռազմական ճանապարհով։ Ռուսաստանն անմիջական շահ չունի հակամարտության արդյունքից, ուստի կարողացել է շահարկել այն՝ հօգուտ իր շահերի և Հայաստանում, և Ադրբեջանում, ինչպես նաև Կովկասյան տարածաշրջանում։

Առկա ստատուս-քվոն փոխվեց 2014 թվականի սկզբին՝ Կիևում Եվրոմայդանի բողոքի ցույցերի և դրա արդյունքում՝ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև դիմակայության հետևանքով։ Ռուսաստանը Հայաստանի համար վերածվեց առավել քիչ վստահելի դաշնակցի, ուկրաինական ճգնաժամը խլեց Ռուսաստանի անվտանգության ապահովման կարողության մեծ մասը, իսկ Արևմտյան պատժամիջոցները խարխլեցին ներքին տնտեսությունը։ Միաժամանակ, Ադրբեջանն Արևմուտքի համար վերածվեց առավել արժեքավոր դաշնակցի, քանի որ Բաքուն կարող էր Եվրոպայի համար այլընտրանք հանդիսանալ Ռուսաստանից էներգակիրների մատակարարման հարցում։ Արդյունքում 2014 թվականից սկսած Ադրբեջանի զինվորները շատ ավելի համառ են գործել Լեռնային Ղարաբաղի հետ շփման գծում։ Ադրբեջանական հարձակումները զգալիորեն աճել են, իսկ միջադեպերը, ինչպիսին էր, օրինակ, ադրբեջանական ուժերի կողմից հայկական ուղղաթիռի կործանումը, դեռևս չեն արժանացել հայկական կողմի համարժեք գործողությունների կամ Ռուսաստանի իմաստալից հանդիմանությունների։

Տեղում այս փոփոխությունները ուղեկցվել են վերջին ամիսների դիվանագիտական ակտիվության աննախադեպ աճով։ Ռուս և ադրբեջանցի քաղաքական և զինվորական պաշտոնյաները մի շարք հանդիպումներ են անցկացրել, որոնց հաջորդել են ռուս և հայ պաշտոնյաների փոխայցելությունները։ Հրապարակումներ են եղել նաև, որ Ռուսաստանը նախատեսում է 2017թ-ին ռազմական ռադար տեղակայել Ադրբեջանում, թեև Մոսկվան հերքել է այդ պնդումները։ Այս ամենը համընկել է հայկական և ադրբեջանական մամուլի այն հրապարակումների հետ, որ լուրջ բանակցություններ են ընթանում։ Այդ չհաստատված հրապարակումները վկայում են, որ կողմերը բանակցում են մի պայմանավորվածության շուրջ, որը շուտով փոխելու է ստատուս-քվոն։

Հակամարտության հանգուցալուծման տարբեր սցենարներ են շրջանառվում։ Դրանցից մեկը կարող է ներառել Լեռնային Ղարաբաղին հարակից յոթ շրջաններից, սակայն ոչ Լեռնային Ղարաբաղի տարածքից հայկական զորքերի ամբողջական դուրսբերումը։ Այս սցենարով ռուսական խաղաղապահները փոխարինելու են հայկական զորքերին։ Հայկական զորքերին կարող են փոխարինել նաև միջազգային խաղաղապահ ուժերը՝ Ռուսաստանի հրամանատարության ներքո։ Հայաստանը կպահպանի մուտքը Լեռնային Ղարաբաղը և Լաչինի միջանցք, սակայն հարակից շրջաններում ապրող հայերը պետք է վերաբնակեցվեն համապատասխանաբար Լեռնային Ղարաբաղում կամ Հայաստանում։ Նման դուրսբերման համար Հայաստանը տնտեսական և անվտանգության արտոնություններ կստանա, այդ թվում՝ առավել մեծ ֆինանսական և ռազմական օգնություն Ռուսաստանից և առևտուրը խթանելու նպատակով սահմանների բացում տարածաշրջանի այնպիսի խաղացողների հետ, ինչպիսին են՝ Թուրքիան և Իրանը։

Ռուսաստանը նույնպես ունի իր նկատառումները։ Կովկասում առկա ուժերի հարաբերակցությունը համահունչ է Ռուսաստանի շահերին։ Սակայն, Վրաստանը փորձում է առավել սերտ կապեր հաստատել Եվրոպական Միության և ՆԱՏՕ-ի հետ։ Արևմուտքը նաև ցանկանում է Ադրբեջանին ներգրավվել «Հարավային Միջանցք» էներգետիկ ծրագրում՝ որպես Տրանս-կասպյան գազատար։ Ռուսաստանն այժմ գիտակցում է՝ ուժերի գոյություն ունեցող հավասարակշռությունը չի կարող երկար պահպանվել։ Դա կարող է բացատրել Մոսկվայի՝ Ադրբեջանի հետ մերձեցումը, և ստատուս-քվոյի փոփոխման ուղղված բանակցությունների մեկնարկը։ Հավանաբար, Ռուսաստանը հաշվարկում է, որ հակամարտությունում փոփոխությունն անխուսափելի է, ուստի ցանկանում է բանակցություններում առաջատար դերը խաղալ։ Պատահական չէ, որ Ադրբեջանն առավել ընդդիմանում է ԵԱՀԿ միջնորդական գործընթացին, որը ներառում է նաև Միացյալ Նահանգները։ Մյուս կողմից Բաքուն առավել սերտ ներգրավված է Ռուսաստանի հետ երկկողմ հարաբերություններում:

Իհարկե, ցանկացած հանգուցալուծում իր ազդեցությունն է ունենալու նաև տարածաշրջանի մյուս խաղացողների՝ Իրանի և Թուրքիայի վրա։ Թուրքիան փորձել է Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման բանակցություններ վարել 2009 թվականին, ինչը զայրացրեց Ադրբեջանին, քանի որ այդ գործընթացում որպես նախապայման ներառված չէր ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը ։ Դա խաթարեց Բաքվի հետ Անկարայի հարաբերությունները։ Արդյունքում Երևանի հետ բանակցությունները ընդհատվեցին, և´ Հայաստանը, և´ Բաքուն առավել մերձեցան Ռուսաստանի հետ։

Եթե Ռուսաստանին հաջողվի Հայաստանին համոզել զիջում կատարել ղարաբաղյան հիմնահարցում, այն ներառելու է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման և Իրանի հետ առևտրի մեծացման դրույթներ, ինչը վերջ է դնելու Երևանի տարածաշրջանային տնտեսական շրջափակմանը։ Սակայն նման զարգացումը կարող է վտանգ պարունակել նաև Ռուսատանի համար, քանի որ այն Մոսկվայի ազդեցության ներքո գտնվող տարածաշրջանում մեծամասամբ կմեծացնի թուրքական և իրանական դերակատարությունը ։ Սակայն, վտանգը կայանում է նաև նրանում, որ ոչինչ չանելը նույնպես խարխլելու է Ռուսաստանի դիրքերը։

Մյուս սցենարն այն է, որ Ադրբեջանը տեղում ինտենսիվացնելու է հակամարտությունը՝ բանակցային գործընթացն առաջ մղելու համար։ Շփման գծում ակտիվության ներկայիս մակարդակը դեռևս չի համոզել Հայաստանին փոխել դիրքորոշումը, և Ադրբեջանը կարող է որոշել առավել լայնածավալ գործողությունների դիմել՝ Երևանի վրա ճնշում գործադրելու նպատակով, որպեսզի վերջինս առավել մեծ զիջումների գնա քաղաքական ճակատում։ Ռազմական էսկալացիան կարող է վերաճել Բաքվի և Մոսկվայի միջև ոչ բացահայտ փոխըմբռնման հաստատման։

Ռուսաստանի հիմնական նպատակը պետք է լինի երկու կողմերի միջև հավասարակշռություն հաստատելը և հիմնական միջնորդի դերը ստանձնելը։ Սա առավել հեշտ է դառնում Ադրբեջանի՝ մարդու իրավունքների հիմնահարցերի շուրջ Արևմուտքի հետ հարաբերությունների վատթարացման ներքո։

Բանակցային գործընթացը, եթե այն որպես այդպիսին առկա է, դեռևս նախնական փուլում է. բանակցությունները կարող են դադարեցվել և երկու կողմերը կվերադառնան ստատուս-քվոյի։ Սակայն շատ քայլեր են ձեռնարկվել և դիվանագիտական, և անվտանգության ճակատներում, և Լեռնային Ղարաբաղի հետ շփման գծի երկայնքով ռազմական զորավարժությունների ու բախումների քանակի աճը կարող է մեկնաբանվել որպես բանակցային գործընթացի ակտիվացման, այլ ոչ թե մոտեցող հակամարտության նշան։ Ձգձգվող առճակատման հանգուցալուծման գործընթացում առկա են մի քանի քաղաքական խոչընդոտներ, սակայն վերջին ազդակները վկայում են որոշ իմաստալից փոփոխությունների առկայության մասին»,- ամփոփում են վերլուծաբանները։