Ձեր վստահելի աղբյուրը

Երևանում լույս է տեսել «Սումգայիթյան ողբերգությունը ականատեսների վկայություններով» գրքաշարի երկրորդ մասը: «Panorama.am»-ի հետ զրույցում գրքաշարի գլխավոր խմբագիր, «Սովորական ցեղասպանություն» ծրագրի ղեկավար Մարինա Գրիգորյանը նշեց, որ հրատարակության մեջ տեղ են գտել այն վկայությունները, որոնք արվել են անմիջապես ջարդերից հետո`1988թ-ի գարնանն ու ամռանը, և տարբեր պատճառներով ընդգրկված չեն եղել առաջին գրքում: Գրքում տեղ են գտել նաև նախկին սումգայիթցիների հիշողություններ, որոնք այժմ բնակվում են ՀՀ-ում և ԼՂՀ-ում, ինչպես նաև մինչ այժմ լայն լսարանին անհայտ փաստաթղթեր և լուսանկարներ կան:

«Հավաքածուն պատրաստ էր տպագրության համար դեռևս մեկ տարի առաջ, սակայն անընդհատ նոր նյութեր, այդ թվում`լուսանկարներ էին հայտնվում, որոնք վերջին հաշվով ընդգրկվեցին գրքում` ավելի հարստացնելով այն: Այդպես առաջին անգամ հրապարակվել են սպանվածների լուսանկարներ, որոնց ինքնությունը մինչև այսօր պարզված չէ: Բացի դա մենք գրքում ընդգրկել ենք սումգայիթյան իրադարձությունների վերաբերյալ կազմված քրեական գործերի նյութերում առկա ականատեսների վկայություններ, որոնք քննվում էին Հայկական ԽՍՀ-ի դատախազության կողմից և այժմ հրապարակված են Հայաստանի Հանրապետության Գլխավոր դատախազության կայքում: Այդ ցուցմունքները կարևոր են նրանով, որ տրվել են տաք հետքերով`Հայաստան փախչելուց անմիջապես հետո: Գրքում տեղ են գտել նաև մի քանի մամուլի հրապարակումներ, այդ թվում`Արմեն Հովհաննիսյանի հայտնի «Ջրբաժան» հոդվածը, որը 1988թ-ի նոյեմբերին սովետական ընթերցողների համար բացեց սումգայիթյան իրադարձությունների վարագույրը»,-պատմեց Մ.Գրիգորյանը:

Միևնույն ժամանակ Մ.Գրիգորյանը առանձնահատուկ կերպով ընդգծեց հայտնի ռուս լրագրող, իրավապաշտպան և հասարակական գործիչ Լիդիա Գրաֆովայի` «Առանց զղջալու. Սպանելու ազատությունը հռչակվել է 3 տարի առաջ Սումգայիթում» հոդվածը, որը հրապարակվել է 1991թ-ին «Դեմոկրատական Ռուսաստան» թերթում:

«Լիդիա Իվանովնան առաջիններից մեկն էր, ով Սումգայիթում կատարվածը կոչեց հայ ժողովրդի ցեղասպանություն: Ահա մեջբերում նրա հոդվածից. «Արդարադատությունը չնկատեց ընդամենը ամենագլխավորը. Սումգայիթյան կոտորածը ոչ թե գազազած խուլիգանական էլեմենտների տարերք էր, այլ մանրամասնորեն պլանավորված հայ ժողովրդի ցեղասպանություն»,-նշեց Մարինա Գրիգորյանը:

Հեղինակի խոսքով, դեռևս 1989թ-ին, երբ կիսաընդհատակյա պայմաններում լույս տեսավ հետագայում 9 լեզուներով թարգմանված «Սումգայիթյան ողբերգությունը ականատեսների վկայություններով» գրքաշարի առաջին հատորը, նրա կազմող Սամվել Շահմուրադյանը պլանավորում էր հրատարակել ևս 2 հատոր, ինչը, սակայն, հնարավոր չեղավ նրա ողբերգական մահի պատճառով:

«Սովորական ցեղասպանություն» ծրագրի շրջանակներում, որն իրականացվում է ՀՀ նախագահի աշխատակազմի Հանրային կապերի և տեղեկատվության կենտրոնի կողմից, այս աննախադեպ գրքաշարի առաջին հատորը 2013թ-ին վերահրատարակվեց և լրացվեց լուսանկարներով և նոր փաստաթղթերով: Եվ այժմ արդեն հրատարակվել է երկրորդ հատորը, որտեղ ներառված են ոչ միայն արխիվային, այլև կենտրոնի աշխատակիցների կողմից վերջին տարիներին հայտնաբերված նյութեր, որոնցից շատերը հրապարակվում են առաջին անգամ:

 Մարինա Գրիգորյանի խոսքով՝ նախագծի հեղինակները պլանավորում են հրատարակել երրորդ գիրքը, որտեղ կներառվեն հիմնականում ադրբեջանցի ականատեսների վկայությունները։

«Դա կլինի յուրօրինակ ընտրանի, որտեղ մենք կներառենք ականատես ադրբեջանցիների և այլ ազգի ներկայացուցիչների ցուցմունքները, որոնք վերջիններս տվել են դատարանում  «Սումգայիթ» գործի շրջանակներում։ Կներառվեն բոլոր  նրանց վկայությունները, ովքեր ժամանակին ցնցվել են տեղի ունեցածով և իրենց պարտքն են համարել հանուն արդարադատության ազնվորեն պատմել սումգայիթյան մղձավանջի մասին։
Գրքում տեղ կգտնեն բոլոր այն նյութերը որոնք մեր տրամադրության տակ են։ Ինչպես գիտեք գործին վերաբերող հիմնական արխիվները գտնվում են Ադրբեջանում, և  անգամ 28 տարի անց Բաքվում խուճապահար վախենում են ճշմարտության ամբողջական բացահայտումից՝ պետական մակարդակով անելով ամենինչ, որպեսզի թաքցվի ճշմարտությունը՝ քողարկելով այն զանգվածային կեղծարարությամբ և ստով»,- նշեց  Մ. Գրիգորյանը։

Նա ընգծեց, որ այս համատեքստում երկրորդ գրքի հրատարակումը և հետագայում երրորդ գրքի լույս ընծայումը՝ դրանց անգլերեն թարգմանություններով հզոր հարված կլինի ադրբեջանական քարոզչամեքենային։

«Մենք պատրաստվում են գալիք տարվա սկզբին լույս ընծայել «Բաքվի ողբերգությունը ականատեսների վկայություններով» գիրքը, որտեղ զետեղված կլինեն 1988-90թթ-ին Ադրբեջանի մայրաքաղաքում տեղի ունեած դեպքերի վերաբերյալ Բաքվի հայերի պատմությունները։ Աշխատանք է տարվում նաև «Օղակ» գործողությանը նվիրված վավերագրական ֆիլմի երկրորդ մասի նկարահանման ուղղությամբ»,- եզրափակեց Մարինա Գրիգորյանը։