Քաղաքագետ. Հայտարարությունները չեն «կրակում»
2015թ. Արցախի շուրջ ստեղծված իրավիճակի, Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպման և այս համատեսքտում տարածաշրջանային որոշ զարգացումների վերաբերյալ Panorama.am-ը զրուցեց քաղաքագետ, «Կովկաս» ինստիտուտի տնօրեն Ալեքսանդր Իսկանդարյանի հետ:
-Պրն Իսկանդարյան, ինչպիսի՞ն են Բեռնում կայացած Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումից ձեր տպավորությունները
-Տպավորություններս բավական հանգիստ են: Բեռնում կայացած հանդիպման հետ ինչ-որ առանձնակի հույսեր չկային: Այս հանդիպման պարագայում ամենակարևորը հենց հանդիպման փաստն է: Գործընթացը շարունակվում է, արդեն իսկ հայտարարվել է հաջորդ հանդիպման մասին: Անկասակած հենց սա էր հանդիպման գլխավոր նպատակը: Այս պահին բանակցային գործընթացում ինչ-որ առաջընթաց ակնկալելը իրատեսական չէ: Գործընթացը, որպես այդպիսին, հանդիսանում է քաղաքական անվտանգության ձևաչափերից մեկը և հենց այդ պատճառով այն կշարունակվի:
Ինչ վերաբերում է հնարավոր զարգացումներին, ապա այստեղ ևս ես չեմ ակնկալում ինչ-որ նշանակալի փոփոխություններ: Իմ կարծիքով, աահմանում լարվածության և բռնությունների ներկայիս մակարդակը կամ կպահպանվի կամ ավելի կահագնանա: Բռնությունները զուգորդվում են քաղաքական իրադարձությունների հետ, ինչպես դա տեղի ունեցավ Բեռնի հանդիպման պարագայում: Սա իր հերթին ունի իր` բավական անկնհայտ տրամաբանությունը: Անկհայտ է նաև, որ ադրբեջանական վերնախնավը շահագրգռված է, որ սահմանին իրավիճակը մնա լարված: Համանախագահները իրենց հերթին չունեն համապատասան լծակներ, որպեսզի ստիպեն Բաքվին ետ կանգնել այս քաղաքականությունից:
-Իսկ ընդհանուր առմամբ ինչպե՞ս կբնութագրեք Արցախի շուրջ շուրջ ստեղծված իրավիճակը այս տարվա ընթացքում:
-Իրադրությունը անցնող տարված ընթացքում չի բարելավվել: Այս ամենի կարևորագույն պատճառն այն է, որ ադրբեջանական կողմը իրավիճակի վրա ազդելու այլ լծակներ չունի: Երբ խոսում ենք խնդրի լուծման երեք հիմնարար սկզբունքների մասին, դա նշանակում է, որ բանակցությունները կշարունակվեն այնքան ժամանակ, քանի դեռ ադրբեջանական կողմը պատրաստ կլինի գնալ զիջումների: Այս պահին զիջումների գնալ նրանք չեն կարող բազմաթիվ պատճառներով: Արդյունքում՝ իրենց մնում է իրավիճակի վրա ազդելու ընդամենը երկու գործիք: Առաջին՝ դա, այսպես կոչված, «խավյարային դիվանագիտությունն» է, կամ, այլ կերպ ասած, խնդիրը հօգուտ Ադրբեջանի լուծելու նպատակով այս կամ այն մեթոդներով միջազգային հանրության վրա ազդելու փորձերը: Անկհայտ է, որ սա չի գործում: Ազդել միջազգային հանրության վրա այնպես, որ այս հիմնախնդիրը հանգուցալուծի Բաքվի համար ձեռնտու պայմաններով, հնարավոր չէ խավյարի ոչ մի քանակության պարագայում` բառիս բուն և փոխաբերական իմաստներով: Երկրորդ գործիքը սահմանին կրակելն է, որպեսզի նախ ցույց տալ սեփական ժողովրդին, որ ինչ-որ բան արվում է և հասկացնել միջազգային հանրությանը, որ ստատուս-քվոյի պահպանումը ձեռնտու չէ և պետք է մի բան անել: Այս լարվածությունը պետք է լինում ժամանակ առ ժամանակ ահագնացնել, օրինակ, բանակցությունների նախաշեմին: Դրա պատճառները նույնպես բավական հստակ են: Եթե կողմերը բանակցություններին մոտենան բավական «հանդարտ» պայմաններում, ապա այս պարագայում, երբ հայկական կողմը մշտապես քննարկումների պատրաստակամություն է հայտնում, միջնորդների ողջ ճնշումը ուղղվելու է ադրբեջանական կողմի վրա: Այս դեպքում Բաքվին ստիպելու են բանակցել Մադրիդյան սկզբունքների շուրջ, ինչից նրանք խուսափում են բոլոր հնարավոր և անհնարին մեթոդներով. եթե դու կազմակերպում ես լարվածության նման ահագնացում, ապա քեզ գործնական բանակցությունների փոխարեն համոզում են քիչ կրակել: Արդյունքում՝ ադրբեջանական կողմը չուզենալով ինչ-որ բանի համաձայնվում է: Այս ամենը լիովին տեղավորվում է ադրբեջանական գործելաոճի տրամաբանության մեջ: Նման քաղաքականությունից նրանք կհրաժարվեն միայն և միայն ուղիղ պարտադրանքի պարագայում: Իսկ նման գործիքակազմ թե՛ միջնորդները և թե՛ միջազգային հանրությունը չունի:
-Իսկ ի՞նչ կասեք Ադրբեջանում ստեղծված ներքաղաքական իրավիճակի մասին:
-Իրավիճակը Ադրբեջանում գնալով ավելի է վատանում` ինչպես սոցիալական, այնպես էլ քաղաքական առումով: Ընդ որում՝ ոչ այն պատճառով, որ ընդդիմությունը հանդես է գալիս Իլհամ Ալիևի դեմ: Ընդդիմություն, որպես այդպիսին, երկրում չկա: Սակայն, մենք տեսնում ենք «սովի խռովություններ», որոնք մեկը մյուսի հետևից ծագում են երկրի տարբեր շրջաններում: Բացի դրանից երկրում սկսվել է մեկ այլ հետաքրքիր գործընթաց: Սիրիայից վերադարձած մարդիկ սկսում են մզկիթներում քաղաքական ակտիվություն ցուցաբերել: Բացի դրանից Ադրբեջանում լիովին աշխարհիկ մարդիկ սկսում են այցելել մզկիթ: Բանն այն է, որ երկրում բացարձակապես վերացել են խոսելու, մտքեր արտահայտնելու գրեթե բոլոր հարթակները: Իսպառ բացակայում է ազատ մամուլը, քաղաքացիական հասարակությունը, գրեթե բոլոր այլախոհները կա՛մ ձերբակալված են, կա՛մ գտնվում են արտերկրում: Այս պայմաններում երկրում շատ թե քիչ էական թեմաներով կարելի է խոսել միայն մզկիթում: Սա, իմ խորին համոզմամբ, շատ կարևոր գործընթաց է: Եվ վերջապես մենք ականատես եղանք Նարդարան ավանում տեղի ունցած խմորումներին: Հետաքրքրական է այն փաստը, որ այն ունի ոչ թե սուննիական, այլ շիական բնույթ: Հակակառավարական իսլամը Ադրբեջանում սովորաբար սուննիական է: Սս ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանի շիական համայնքում նույնպես ի հայտ է գալիս բավական լուրջ բողոքական զանգված:
Հստակ է, Ադրբեջանը կանգնած է լրջագույն ֆինանսական և քաղաքական խնդիրների առջև: Ադրբեջանական մանաթի արժեզրկումը, ռազմական բյուջեի նշանակալի կրճատումը, Ազգային անվտանգության նախարարության լուծարումը դրա ամենավառ վկայություններն են: Իսկ Բաքվում արդեն իսկ սովորել են ապրել լայն ֆինանսական հնարավորությունների պայմաններում`դրանով իսկ շահեկան տարբերվելով Հայաստանից և Վրաստանից: Այս հնարավորությունները այժմ չկան և դա նյարդայանացնում է Բաքվի վարչակազմին: Դրա հետ մեկտեղ, ԱՄՆ-ն պատրաստվում է երկրի ղեկավարության դեմ պատժամիջոցներ կիրառել: Եվ բոլորովին պատահական չէ, որ ազատ արձակվեցին Յունուս ամուսինները: Եվրոպական կուլիսներում ակտիվ լուրեր են շրջանառվում այն մասին, որ Ադրբեջանում նախատեսվում է համաներում: Բացի դրանից , իմ խորին համոզմամ,բ մեր հարևան երկրում որոշումների ընդունումը իրականացվում է բավական ցածր մակարդակով: Ընդունվում են բացարձակ ոչ կոմպետենտ որոշումներ: Հստակ է, որ սահմանում հնչող կրակոցների միջոցով հնարավոր չէ լուծել որևէ քաղաքական խնդիր: Դա որևէ կերպ չի կարող ազդել ուժերի հարաբերակցության և հայկական կողմի դիրքերի վրա ու տանում դեպի փակուղի: Անցնում են տարիներ և գործադրված ջանքերին հակառակ հայկական կողմի դիրքերը փոփոխության չեն ենթարկվում:
Հայկական և Ադբեջանական դիրքերի միջև կա մի շատ էական տարբերություն: Ի տարբերություն Բաքվի, Երևանին և Ստեփանակերտին անհրաժեշտ է, որ իրավիճակը չփոփոխվի: Հայկական կողմերը չունեն ինչ-որ բան զավթելու վառ արտահայտված խնդիր: Ոչ ոք չի պատրաստվում գրավել Բաքուն: Ադրբեջանի պարագայում, ընդհակառակը, եթե ամեն ինչ մնում է այնպես, ինչ որ կա, ապա դա պարտություն է: Նրանք պետք է ինչ-որ արդյունքի հասեն, ինչը վերոնշյալ մեթոդներով ուղղակի անհնար է: Բացի դրանից Ղարաբաղյան հիմնախնդիրը հասարակության և երկրի կոնսոլիդացիայի ուժեղ գործիք է, առ այն, որ ի՞նչ ժողովրդավարության մասին է խոսքը, երբ թշնամին գտնվում է մեր մատույցներում, ի՞նչ բարեկեցության մասին է խոսքը, երբ անհրաժեշտ է զենք գնել և զանազան եվրոպացիներին և ամերիկացիներին կաշառքներ բաժանել: Մի կողմից սա աշխատում է, սակայն մյուս կողմից պահանջում է ռազմատենչ հռետարաբանության մակարդակի բարձրացում, որն արդեն իսկ գտնվում է թույլատրելի ամենաբարձր մակարդակի վրա:
-Արտաքին միջավայրը անցնող տարում ի՞նչ ազդեցություն ունեցավ Արցախի շուրջ ստեղծված իրավիճակի վրա:
-Դա նույնպես շատ հետաքրքիր է: Դեռևս 3-4 տարի առաջ, երբ ինձ հարցնում էին Հարավային Կովկասի մասին, ես պատասխանում էի, որ Հարավային Կովկասի համար վտանգը ելնում է հենց տարածաշրջանի ներսից, Աբխազիան օրինակ վտանգ էր ներկայացնում Վրաստանի համար, Վրաստանը` Աբխազիայի: Հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները վտանգ էին ներկայացնում երկու կողմերի ինչպես և Արցախի համար: Տարածաշրջանի համար գլխավոր վտանգը ներքին մարտահրավերներն էին: Այժմ դա այդպես չէ: Հարավային Կովկասին հարող տարածքները գտնվում են ծայրահեղ վայրիվերումների մեջ, իսկ տարածաշրջանի ներսում իրավիճակը այժմ շատ ավելի կայուն է: Աբխազական և հարավօսական պատերազմների վերսկսման վտանգ այժմ չկա: Արցախում ևս, չնայած առկա լարվածությանը, լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունների վերսկսման վտանգ չկա: Իսկ հարակից տարածքներում իրավիճակը գնալով ահագնանում է: Մեզանից ընդամենը 500 կմ հեռավորության վրա է գտնվում «Իսլամական պետությունը», 400 կմ հեռավորության վրա է Իրաքյան Քրդստանը, հենց մեր անմիջական սահմանի մատակայքում է գտնվում թուրքական Քրդստանը, որտեղ նույնպես պատերազմ է ընթանում: Վերջապես Հայաստանից երկու ժամ ճանապարհի հեռավորության վրա է գտնվում նաև Հյուսիսային Կովկասի ամենաթեժ կետերից մեկը` Պանկիսի կիրճը: Իհարկե, ոչ աշխարհագրական սակայն աշխարքաղաքական տեսանկյունից մեզ շատ մոտ է նաև ուկրաինական ճգնաժամը: Ռուս-թուրքական լարված հարաբերությունները նույնպես չեն կարող չմտահոգել մեզ: Սիրիական ճգնաժամը մեզ նույնպես շատ մոտ է`ինչպես աշխարհագրական, այնպես էլ սիրիահայության ճակատագրի տեսանկյունից: Դեռևս մեզ հաջողվում է գտնվել այս գործընթացներից պատկառելի հեռավորության վրա և վարել բավականին հաշվարկված և կոմպլեմենտար քաղաքականություն:
Մտավախություններ կային, որ ռուս-թուրքական հակամարտությունը կարող է տեղափոխվել Արցախ: Ձեր կարծիքով, կա՞ր նման վտանգ, և եթե այո՝ արդյո՞ք այն ներկայումս պահպանվում է:
Ես կարծում եմ, որ նման վտանգ ի սկզբանե չի եղել: Նախևառաջ խոսքը չի գնում ռուս-թուրքական պատերազմի մասին: Թուրքիան հյուսիսատլատյան դաշինքի անդամ է, ՌԴ-ն իր հերթին ՄԱԿ ԱԽ մշտական անդամ և միջուկային տերություն է: Եվ նման ծայրահեղ մակարդակի զարգացում դիտարկելը լուրջ չէ: Ե՛վ Թուրքիան և՛ Ռուսաստանը լուծում են իրեն ներքին խնդիրները և ծայրահեղ սցենարներ այստեղ չեն դիտարկվում: Պատկերացնել ռուս-թուրքական բախում Սիրիայի տարածքում կարելի է: Ավելին` դա արդեն տեղի է ունենում: Դա, այսպես կոչված, միջնորդավորված պատերազմն է: Կարելի է պատկերացնել անգամ, որ այս ամենը կտարածվի նաև Իրաքի վրա, սակայն դիտարկել, որ դա կարող է տարածվել նաև Արցախի վրա, լուրջ չէ:
-Նախօրեին Մոսկվայում կայացան ՀԱՊԿ Հավաքական անվտանգության խորհրդի նստաշրջանը և Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի նիստերը: Հաշվի առնելով Արցախի շուրջ ծավալվող զարգացումները, ձեր կարիքով այս կառույցները, հատկապես ՀԱՊԿ-ը, ինչ-որ դեր կատարո՞ւմ են այս գործընթացներում:
-Ավելին, քան որևէ այլ կառույց: Եվ այստեղ խոսքը համատեղ հայտարարությունների և բաց ռեժիմով խոսակցությունների մասին չէ: Հայտարարությունները, ստորագրված փաստաթղթերը և բանակցությունները շատ լավ բան են: Բայց դրանցով կրակել հնարավոր չէ: Հայտարարությունների միջոցով չեն կրակում: Կրակում են զենքով, իսկ ողջ հետխորհրդային տարածք զենքի հիմնական մատակարարողը Ռուսաստանն է: Արցախում պահպանվող ռազմական հավասարակշռությունը այս մատկարարումների արդյունքն է: Լյուքսեմբուրգից և Պարագվայից մենք զենք չենք ստանում: Ավելին, աշխարհում չկա որևէ այլ նմանատիպ երկիր, որը կկարողանա փոխել առկա իրողությունը: Այս առումով առնվազն հավասարակշռության պահպանման համար ՌԴ-ի հետ բարի դրացիական հարաբերությունների պահպանումը պարզապես անհրաժեշտություն է: Եվ հենց այս նպատակին են ծառայում այս երկու ձևաչափերը: Այս ամենի գլխավոր արդյունքը հայ-ռուսական ռազմական համագործակցությունն է:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Քեզ ըտենց Դո՞գն է ասել. Լարված վիճակ Երևանի ավագանիում
