Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայոց ցեղասպանությունն արդեն իսկ ունի բավականաչափ միջազգային ճանաչում, հիմա ժամանակն է անցնել հաջորդ փուլին և պայքարել իրավական դաշտում՝ Թուրքիայից փոխհատուցումներ պահանջելու համար:

Panorama.am-ի հետ հարցազրույցում այս կարծիքը հայտնեց անվանի ֆրանսահայ պատմաբան, Փարիզի Սեն-Դենի համալսարանի դասախոս Ռայմոնդ Գևորգյանը: Նրա համոզմամբ, քանի դեռ Թուրքիան չի ճանաչել ցեղասպանությունը, այն վտանգ է ներկայացնում Հայաստանի համար, և քանի որ ցեղասպանության հարցը Թուրքիայի վրա միջազգային ճնշում գործադրելու միակ միջոցն է, պետք է շարունակել պայքարն այս ուղղությամբ:

Ստորև ներկայացնում ենք հարցազրույցն ամբողջությամբ:

-2015թ.-ին մեծ աշխատանք տարվեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման և իրազեկման ուղղությամբ ողջ աշխատհում: Ինչպիսի՞ն էր պատկերը մասնավորապես Ֆրանսիայում:

-Այս տարվա ընթացքում իսկապես շատ մեծ գործ կատարվեց, թեև առանց համակարգման: Ֆրանսիայում մասնավորապես մեծ արշավ իրականացրեցինք և բավականին մշակեցինք հանրային կարծիքը: Հիմա մեկ ֆրանսիացի չկա, որ լուր չունենա ցեղասպանության մասին: Կատակով կասեինք, որ թուրք դիվանագետները դեպրեսիայի մեջ էին: Եվ իսկապես, երբ Թուրքիայի դեսպանը փորձեց հեռուստատեսությամբ խոսել, բոլորի համար պարզ էր, որ նա արդեն հոգեպես փլած էր… Ֆրանսիայում մեր համայնքներն ապրում են արդեն 90 տարուց ավել, և այնտեղ հայերը մեծ հարգանք են վայելում որպես օրինապաշտ քաղաքացիներ: Մենք ունենք ընտրված ներկայացուցիչներ քաղաքապետարաններում, ունենք ընկերային ու տնտեսական ազդեցություն, մենք դժվար պահերին միշտ ֆրանսիացիների կողքին ենք եղել և լավ օրինակ ենք ցույց տվել իրենց: Կարելի է ասել, որ հիմա ստանում ենք այն, ինչ ցանել ենք:

Ձեր կարծիքով 2015թ-ից հետո ի՞նչ փուլ պետք է մտնի ցեղասպանության ճանաչման ու փոխհատուցման համար պայքարը՝ որպես իրականացրած քայլերի տրամաբանական շարունակություն: Հատկապես ակադեմիայում ի՞նչ հետագա անելիքներ ունենք:

-Մեզ համար կարևոր է, որ Թուրքիան ընդունի այն ոճիրը, որի վրա ստեղծվել է այդ պետությունը, որովհետև Թուրքիան վտանգ է ներկայացնում Հայաստանի համար քանի դեռ չի ընդունել այն: Այսօր միակ քարտը, որ Հայաստանն ունի իր ձեռքում, որով կարող է ճնշում գործադրել Թուրքիայի վրա, դա ցեղասպանության հարցն է, որը միջազգային է: Ուրեմն պետք է հետապնդել այս խնդիրը և առանց վախի առաջ գնալ:

-Ակադեմիական աշխարհում ճանաչումն արդեն իսկ փաստ է: Ժխտողներից երկու-երեք հոգի է մնացել Ամերիկայում, ովքեր վճարվում են և ում ոչ ոք լուրջ չի ընդունում: Հոլանդիայի Լեիդենի համալսարանում, օրինակ, որը թուրքագետների լավագույն կենտրոնն է այսօր, ցեղասպանության իրողությունն այլևս քննարկման առարկա չէ: Այնպես որ գիտական համայնքն ունի կոնսենսուս այս հարցի շուրջ, հիմա ուղղակի պետք է քաղաքական հողի վրա դնել այս ամենը: Ճանաչման փուլն արդեն ավատրված է (թեև ես շատ չեմ սիրում §ճանաչում¦ բառը), մենք պետք է արդեն կենտրոնանանք փոխհատուցման հարցի վրա:

Իհարկե, իմ մեջ կա նաև տխրություն – շատ հարցերում մենք թերի ենք` թե՛ Հայաստանում և թե՛ դրսում: Դարձել ենք առևտրականների աշխարհ, մտավորականությունը սննկացած է, միջազգային չափանիշները չենք պահմանում գրեթե ոչ մի ասպարեզում… Բազմաթիվ գիտաժողովներ եղան այս տարվա ընթացքում ցեղասպանության թեմայով, բայց ամբողջ աշխարհում քանի՞ հայ մասնագետ հրավիրվեց որպես զեկուցող… Սա է մեր խնդիրը հիմա: Այս իրավիճակում պետք է լրջորեն օգտագործել դրսում ունեցած ուժերը, որպեսզի կարողանանք այս հարցը ներկայացնել միջազգային հարթակներում բարձր մակարդակի վրա:

-Արդյո՞ք կարող ենք հաջողել փոխհատուցումների համար պայքարում այն դեպքում, երբ Թուրքիան չի ճանաչում ցեղասպանությունը, իսկ միջազգային հանրությունը (ի դեմս ճանաչած երկրների) բավարար լծակներ կամ կամք չունի Թուրքիային փոխհատուցումներ պարտադրելու համար (առնվազն այսօր):  

- Փոխհատուցում ասելիս նախ և առաջ նկատի պետք է ունենալ իրավական գործընթացները, իսկ իրավագիտությունը շատ բարդ տեխնիկա է: Սա կպահանջի հետազոտություն, ճշգրիտ մոտեցում և համապատասխան մասնագետների ընտրություն: Այս գործընթացը նաև հսկայական գումարներ ու ռեսուրսներ է պահանջում: Շատ բարձր մակարդակի փաստաբաններ են անհրաժեշտ լինելու, ովքեր կկարողանան Թուրքիայի վրա ճնշում գործադրել միջազգային մակարդակում: Այս մակարդակին համապատասխանող փաստաբաններ մենք, որքան գիտեմ, չունենք, իսկ դա նշանակում է, որ պետք է շատ լավ ու շատ նրբորեն ընտրել համապատասխան կադրերին:

Մի հատուկ աշխատանքային խումբ պետք է ստեղծել հենց փոխհատուցումների հարցով, որը կհամակարգի աշխատանքը, կընտրի, թե որ գրասենյակների հետ պետք է աշխատել, բանակցություններ կվարի և այլն: Սա նոր պայքար պետք է լինի: Հատուկ այս նպատակով պետք է ստեղծվեն սփյուռքի մասնավոր կազմակերպություններ և գումարի խոշոր մասը պետք է նրանց տրամադրվի, այլ ոչ թե կամայական բարեգործական կազմակերպությունների:

Դոկտոր Գևորգյան, Դուք ներկա էիք վերջերս Ստամբուլում Հրանտ Դինք հիմնարկի կողմից կազմակերպած «Կործանված քաղաքակրթություն» կոնֆերանսին, որտեղ քննարկվում էին մինչև 1915թ.-ը ոչ-իսլամական (հիմնականում հայկական) բնակչության ունեցվածքի հարցերը: Ի՞նչ կարծիք ունեք այս կոնֆերանսի և ընդհանուր առմամբ թուրքական ակադեմիայում Հայոց ցեղասպանության հարցի շուրջ զարգացումների մասին:

- Այս կոնֆերանսի մեջ ինձ շատ տպավորեց այն, որ կար հին և նոր սերունդների լավ շաղախում: Շատ եմ կարևորում այն փաստը, որ Թուրքիայում ի հայտ է գալիս երիտասարդ գիտնականների մի սերունդ, որն ուսանելով մեծ մասամբ Թուրքիայի ոչ պետական համալսարաններում, ինչպես նաև արտերկրի համալսարաններում, ուսումնասիրում է Օսմանյան կայսրության պատմությունը՝ ներառյալ 1915թ-ը ավելի ազատ կերպով: Հինգ տարի հետո Թուրքիայում այս երիտասարդներից ամեն մեկը պետք է մասնագիտացած լինի մի թեմայի մեջ, որը այս կամ այն կերպ վերաբերում է Հայոց ցեղասպանությանը:

Հրանտ Դինք հիմնարկն իր գործունեությամբ փորձում է իր լուման ունենալ Թուրքիայի ժողովրդավարացման գործընթացի մեջ. սա կարևոր է բոլորիս համար: Սա շնորհքով մարդկանց փոքր մի ցանց է, որը գիտենալով իր սահմանները աշխատանք է տանում աստիճանաբար և հետևողականորեն:

-Թուրքերը բազմիցս հայտարարել են, որ օսմանյան արխիվները հիմա բաց են և որ ցանկացած հայ գիտնական կարող է գնալ և օգտվել այդ արխիվներից: Սակայն հայտնի է, որ դա այդքան էլ դյուրին չէ, և որ շատ դժվարություններ կան օսմանյան արխիվներն ուսումնասիրելու առումով: Որո՞նք են հիմնական խոչընդոտները:

- Ասելը, որ արխիվները բաց են, հեշտ է, բայց արխիվներից օգտվելու համար անհրաժեշտ են օսմաներենի, եւ որոշ չափով արաբերենի մասնագետներ: Առնվազն երկու-երեք տարի է պետք, որ սկսես կարդալ այդ նյութերը ու կարողանաս լուրջ ուսումնասիրել: Բացի այդ, ամեն ինչ չէ, որ բաց է: Ապագայում էլ հավանական է, որ նոր նյութեր հայտնվեն: Ընդհանրապես այս ճյուղը զարգացնելու համար լավ դպրոց է պետք ստեղծել:

-Դոկտոր Գևորգյան, Ձեր «Հայոց ցեղասպանություն` ամբողջական պատմություն» գիրքը, որտեղ լայնորեն օգտագործված են Նուբարյան գրադարանի արխիվային նյութերը, թուրքերեն լեզվով հրատարակել է հեղինակավոր «Իլեթիշիմ Յայընլար» հրատարակչությունը: Ի±նչ արձագանք ունեցավ գիրքը Թուրքիայում: 

- Այս գրքի և այս թեմայի հանդեպ հետաքրքրությունը շատ մեծ է թուրք հասարակության որոշ շրջանակների մեջ: Հրատարակիչը զարմացած էր, թե ինչ արագությամբ վաճառվեց գիրքը: Հիմա արդեն երրորդ հրատարակությունն է լույս տեսնում:

- Հայոց ցեղասպանության թեմայով Ձեր գրքերը թարգմանվել են տարբեր լեզուներով՝ անգլերեն, ռուսերեն, արաբերեն և թուրքերեն, բայց որքան տեղյակ եմ հայերեն լեզվով թարգմանված չեն:

- Ոչ:

- Ի՞նչն է պատճառը:

- Պատճառն այն է, որ առ այսօր իմ գրքերը հայերեն թարգմանելու ոչ մի առաջարկ չեմ ստացել հայկական որևէ հրատարակչությունից: Պետք է հրատարակչական կենտրոններից թարգմանության առաջարկ լինի: Տարբեր երկրներից ստացել եմ առաջարկներ տարբեր լեզուներով թարգմանելու, բայց Հայաստանից չեմ ստացել դեռ… 

...
Ռայմոնդ Գևորգյանը պատմական գիտությունների դոկտոր-պրոֆեսոր է և Հայոց ցեղասպանության թեմայով մի շարք գրքերի հեղինակ, որոնցից ամենահայտնին «Հայոց ցեղասպանություն` ամբողջական պատմություն» գիրքն է: Նա նախկինում եղել է Փարիզի Նուբարյան գրադարանի տնօրենը, ինչպես նաև ղեկավարել է  Ֆրանսիայի աշխարհաքաղաքականության ինստիտուտի հետազոտությունների կենտրոնը (Institut Français de Géopolitique)։

Հարցազրույցը՝ Նվարդ Չալիկյանի