Հին Երևան, թե «Հին Երևան». Արվեստաբան Ռուբեն Արևշատյան
««Հին Երևան» անվան տակ նախատեսվող նորակառույց համալիրի նախագիծը, ըստ իս, չափազանց լուրջ վտանգներ է իր մեջ պարունակում զուտ միայն իր մոտեցմամբ։ Արդեն բազմիցս է խոսվել նրա մասին, որ հուշարձանը չի կարող դիտարկվել իր միջավայրից կտրված։ Լինում են, իհարկե, դեպքեր, որ այն ստիպված կտրվում է իր միջավայրից ինչ-ինչ պատճառներով․ դա կարող է լինել բնածին պատճառ, պատերազմի կամ գաղութացման հետևանքով՝ թանգարանային միջավայր տեղափոխվելու հետ կապված պատճառ, ինչն արդեն ենթադրում է թե՛ համատեքստի, և թե՛ բուն միջավայրի հետ կապված կտրուկ փոփոխություն, որի դեպքում պետք է արդեն կիրառվի խիստ գիտական, ինչպես նաև ստեղծագործական մոտեցում՝ ուղղված վերստեղծելու և ընդգծելու կառույցի պատմական նախնական համատեքստը:
Սակայն, նույնիսկ եթե շենքը պահպանվում է իր հարազատ միջավայրում, բայց այդ շենքի հետ կապված որոշակի փոփոխություններ՝ ռեստավրացիա, մասնակի վերակառուցում է արվում, դա պետք է նույնպես արվի շատ զգույշ և նրբանկատորեն՝ անդրադառնալով հուշարձանի յուրաքանչյուր մանրուքին, որպեսզի զերծ մնալ կառույցի ընդհանուր կերպարային և պատմական աղավաղումից:
«Հին Երևանի» դեպքում նկատելի է արդեն նախագծային մակարդակի վրա շատ վայրագ մոտեցման միտում, քանի որ հուշարձանների տեղահանումը ենթարկվում է ոչ թե գիտական, պատմական այլ զուտ բիզնես տրամաբանությանը։ Այսինքն, օգտագործելով հին շենքերի քարերը, երբեմնի հուշարձանների չափագրությունները, փորձ է արվելու «վերստեղծել» պատմության՝ կոպիտ ասած «ֆասադ», որի ետևը զարգանալու է լիովին այլ իրավիճակ՝ նախնական միջավայրի կամ համատեքստի հետ առնչություն չունեցող։ Կարելի էր լինել ավելի ուղիղ ձևակերպման առումով, որ կառուցվում է ՆՈՐ բազմաֆունցիոնալ հասարակական, ինչպես նաև բիզնես համալիր, որտեղ կիրառվելու են «անցյալից մեր վրա բեռ մնացած» հին շենքերի քարերը։ Իսկ «Հին Երևանը» գործածվելու է այդ համալիրի համար պարզապես որպես բռենդային մի անուն։
Ռեստավրացիայի վերաբերյալ այդտեղ խոսք լինել չի կարող, ռեկոնստրուկցիայի տեսանկյունից վերակառուցումը գտնում եմ իրապես անիմաստ, քանզի այն ենթադրում է զուտ բուտաֆոր երևույթ:
Որպես օրինակ հիշեցնեմ, երբ 1970-ականների վերջին և 1980-ականների սկզբին պատմական Թբիլիսիի վերակառուցումը տեղի ունեցավ, այն ժամանակ մեծ աղմուկ հանելով, արժանանալով ԽՍՀՄ պետական մրցանակի, միևնույն ժամանակ առաջացրել էր Խորհրդային Միության մասնագիտական շրջանակներում, այդ թվում նաև հենց Վրաստանում լուրջ քննադատություն՝ վերակառուցման թատերական բնույթի հետ կապված: Այդ քննադատության խորքում ընկած էր ռեվերակառուցման հետկուլիսային պատմությունը, թե ինչպես Հին Թիֆլիսի նոր մեկնաբանությամբ՝ ֆասադային վերակառուցման համար զոհ գնացին Քուռի կողմից այդ ճակատները «փակող» երկու-երեք շարքով ձգվող թիֆլիսյան քաղաքային հին կառուցապատման բնօրինակ շենքերը։ Սակայն Հին Թիֆլիսի վերկառուցումը միայն ճակատային չէր, և առավել ևս շենքերը գտնվում էին իրենց տեղերում։ Այն անդրադառնում էր նաև ներքին տարածությունների վերականգնմանը, ինչը արվում էր թե գիտական, սակայն ավելի շատ անցյալի մասին 1970-80-ականների դիրքից վրացի ճարտարապետների և նկարիչների պատկերացումների հիման վրա։ Անցավ ժամանակ։ Վերակառուցումից հետո թարմ ներկված շենքերի պատերի գույները խամրեցին և թվում էր, թե այդ շենքերը պետք է արդեն ձուլվեին քաղաքային ընդհանուր միջավայրի մեջ։ Սակայն որքան էլ դա տարօրինակ չթվա, այդ շենքերն առ այսօր շարունակում են պահպանել իրենց բուտաֆոր տեսքը, որտեղ շենքերի արտաքին, իսկ ավելի շատ ներքին էլեմենտների միջև խզված է ժամանակային սինքրոնացումը։ Պատերը, լուսամուտները, հատակը, աթոռները, դռների բռնակներն ապրում են տարբեր ժամանակային ռեժիմների մեջ (չնայած որ ենթադրվում էր, որ նրանք լուծված են ընդհանուր ոճային և նույնիսկ պատմագրական առումով՝ ընդհանրական տրամաբանության մեջ)՝ նույնացվելով ավելի շատ ուշ խորհրդային՝ 1980-ականների կամաց-կամաց ձևավորվող հետարդիական կիտչի հետ իր սառը, անհաղորդ միջավայրով, որը որևէ կերպ չի առնչվում Թիֆլիսի իրական, հին, ինչպես նաև նոր՝ 20-րդ դարի քաղաքային միջավայրերը ձևավորող և ապրեցնող՝ առկա ֆորմալ և ոչ ֆորմալ հորիզոնական հարաբերությունների հետ։
«Հին Երևան» նախագիծը կարծես ի սկզբանե ավելի է ընդգծում այդ միջավայրի արհեստական, թատերական բնույթը: Պարզապես հանրությանը նախագիծը ներկայացվում է որպես միջավայրի վերականգնում: Դա ձևավորելու է միջավայրի, քաղաքի, պատմության նկատմամբ նույն տեսակի արհեստական վերաբերմունք քաղաքացիների կողմից: Հետևանքները շատ ավելի խորն են լինելու իրենց լրջությամբ: Հանրային գիտակցության մեջ ձևավորվելու է նույն քաղաքի, սեփական պատմության վերաբերյալ այնպիսի վերաբերմունք, որ այդ պատմությունը կարող է լինել շատ հեշտ սինթեզված, սարքված, հորինված: Հեգնական մոտեցում, որն ընդհանրապես հանրային գիտակցության մեջ վտանգավոր մի բան է: Քաղաքային միջավայրի հարցը չափազանց նուրբ և փխրուն ոլորտ է իրենից ներկայացնում և այն նախ և առաջ պայմանավորված է այդ միջավայրը ձևավորող բազմաթիվ գործոնների միջև բարդ կապերի օրգանականության առկայությամբ, ինչի բացակայությունը կարող է տալ Դիսնեյլենդ հիշեցնող՝ միգուցե բիզնես տեսանկյունից շատ հաջող նախագիծ, սակայն ոչ քաղաքի պատմության հետ առնչություն ունեցող միջավայր»։
ՀՀ կառավարության 2014թ. նոյեմբերի 6-ի 1227-Ա որոշման (Երևան քաղաքի Գլխավոր պողոտայի՝ Աբովյան, Փավստոս Բուզանդի, Եզնիկ Կողբացու և Արամի փողոցներով պարփակված և Երևան քաղաքի Կոնդ թաղամասում գերակա հանրային շահ ճանաչված տարածքներում կառուցապատման նախապատրաստական միջոցառումների մասին) 3-րդ կետով Հայաստանի Հանրապետության քաղաքաշինության նախարարին պատվիրակվել էր՝ ապահովել Երևան քաղաքի Գլխավոր պողոտայի՝ Աբովյան, Փավստոս Բուզանդի, Եզնիկ Կողբացու և Արամի փողոցներով պարփակված տարածքներում, «Հին Երևան» համալիրի կառուցապատման նախագծի մշակումը: «Հին Երևան» նախագծի հեղինակն ու ճարտարապետը Լևոն Վարդանյանն է: Ծրագրում ընդգրկված է 30 հուշարձան: 2014-ին ՀՀ կառավարությունն ի դեմս ՀՀ քաղաքաշինության նախարար Նարեկ Սարգսյանի, «Մուլտիկոնտինենտալ Դիստրիբյուշն» ՍՊԸ-ն՝ ի դեմս շվեյցարաբնակ ներդրող Վարտան Սիրմակեսի լիազորված անձ Գևորգ Մաչանյանի, համաձայնագիր է ստորագրվել «Հին Երևան» կառուցապատման ներդրումային ծրագրի վերաբերյալ: Նախնական հաշվարկներով, ծրագրի իրականացման համար անհրաժեշտ է 120-150 միլիոն դոլար: Ծրագրի ավարտի վերջնաժամկետն է 5 տարի: Նշվում է, որ այս տարի արդեն կսկսվեն լայնածավալ աշխատանքներ:
Հարակից հրապարակումներ`
- Հին Երևան, թե «Հին Երևան». Գրականագետ Հովիկ Չարխչյան
- Հին Երևան, թե «Հին Երևան». Ճարտարապետ Արսեն Կարապետյան
- Արամի 30-ը «նորից կտաշեն»
- Մենք որևէ հիմք չունենք կասկածելու, որ «Հին Երևան» ծրագիրը չի իրականացվի. Նարեկ Սարգսյան
- «Իմ խնդիրն է վերականգնել միջավայր». «Հին Երևան» նախագծի հեղինակ
- Ստորագրվել է «Հին Երևան» ծրագրի համաձայնագիրը
- Քաղաքապետի տեղակալն Աֆրիկյանների շենքի և «Հին Երևան» նախագծի մասին (Տեսանյութ)
- «Հին Երևան» նախագծի հեղինակի վերաբերմունքը` մի քանի հարցի պատասխանով
- Մինասյան. «Հին Երևան» նախագիծն անելու դեպքում Գլխավոր պողոտան կորցնում է իր նշանակությունը
- Երևանի գլխավոր ճարտարապետը` «Հին Երևան» նախագծի մասին
- Ովքեր չեն ասում ու ովքեր են ասում ամբողջ ճշմարտությունը Փակ շուկայի մասին- մաս 2
- Ովքեր չեն ասում ու ովքեր են ասում ամբողջ ճշմարտությունը Փակ շուկայի մասին- մաս 1
- «Զամասկած» Հին Երևան. Քարերն «աղմկում» են, բայց այն դեռ ծրագիր է
- Երևան` ընդունել հայրերից ու ժառանգել որդիներին. Հարցազրույց ճարտարապետի հետ
- Գարեգին Եղոյան. Այսպես, ի վերջո, Երևանը կդառնա… «բուխանկա»
Լրահոս
Տեսանյութեր
Թալանում ու թալանում են , խաբելով, ստով ո՞ւմ փորն է կշտանում. Քաղաքացիները՝ թանկացումների մասին