Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մինչ փորձում ենք հասկանալ չորսօրյա պատերազմի ռազմաքաղաքական հետևանքները, աստիճանաբար ուրվագծվում են դրա «բռնկման» շարժառիթները։ Մենք ստիպված ենք լինելու օգտագործել կրակի հետ առնչվող եզրույթներ, քանի որ Ադրբեջանը «կրակի երկիր» է, իսկ նրա նախագահը սիրում է «կրակի հետ խաղալ»։

Պատմությունը հիշում է կրակ սիրող այլ տխրահռչակ պատմական կերպարների, որոնց արարքները համադրելի են աբշերոնյան պիրոմանի գործողությունների հետ։

Այսպես, երբ աշխարհի յոթ հրաշալիքներից մեկի՝ Եփեսոսի Արտեմիսի տաճարի այրողին՝ Հերոստրատին հարցրեցին՝ ինչու՞, պատասխանեց, որ իր անունը հավերժ հիշվի։ Հիմա ալիևյան ռեժիմին սպասարկող վերլուծաբանները հորթային հրճվանքով նշում են, որ այս պատերազմի արդյունքում ԼՂ հակամարտության հարցը մոռացությունից դուրս եկավ և դարձավ միջազգային անցուցադարձի կարևոր մաս։

Ճիշտ է, ադրբեջանական դիվանագիտության գերխնդիրն է եղել ԼՂ հարցը «տաք պահել», չթողնել, որ այն մնա «սառեցված», ապա և դառնա «մոռացված» հակամարտություն։ Այս նպատակին էր ծառայում բռնությունների աստիճանական սրմամբ և հրադադարի մշտական խախտումների միջոցով միջազգային հանրության ուշադրություն գրավելը։ Հակամարտությունն ուժի կիրառմամբ լուծելու սպառնալիքները ծառայում էին նաև որպես ճնշման միջոց բանակցային գործընթացում։ Սա, գուցե, 50-ականների ԱՄՆ պետքարտուղար Դալեսի վարած «վտանգավոր հավասարակշռման» (brinkmanship) քաղաքականության ադրբեջանական անհաջող կատարումն է։ Մյուս կողմից էլ, Ադրբեջանը շփման գծում իրավիճակի պարբերաբար սրմամբ նպատակ ուներ արժանահավատ դարձնել իր կողմից հնչեցվող մշտական սպառնալիքները։

Այս ամենը գուցե տրամաբանական թվար, եթե սխալ հաշվարկների և ադրբեջանական ռազմական ու քաղաքական ղեկավարության արկածախնդրության պատճառով ապրիլի 2-ին իրավիճակը դուրս չգար վերահսկողությունից և չվերածվեր լայնածավալ ագրեսիայի ընդդեմ Լեռնային Ղարաբաղի։ 

Արդյունքում ստացվում է, որ Ադրբեջանը պատրաստ է ամեն գնով, ռազմական տեսակետից անիմաստ թափված արյամբ, պատերազմական հանցագործությունների և միջազգային մարդասիրական իրավունքի կոպտագույն խախտմամբ,  միջազգային հարաբերությունների օրակարգում «վառ պահել» Լեռնային Ղարաբաղի հարցը։ Սա արդեն գալիս է հաստատելու ադրբեջանական իշխանությունների, մեղմ ասած, ոչ ռացիոնալ լինելու վերաբերյալ շրջանառվող կասկածները։

Կրակ սիրող մյուս պատմական հակահերոսը, որի հետ կարող է մրցել Ալիևը, Հռոմի բռնակալ կայսր Ներոնն է, ով, ըստ որոշ աղբյուրների, Հռոմը հրդեհեց՝ քրիստոնյաների դեմ հալածանքների ալիք սկսելու համար։ Այլ կերպ ասած, այս չստացված «բլիցկրիգը» Ալիևին պետք էր ներազգային կոնսոլիդացիայի, քաղաքական հակառակորդների մարգինալացման, վատթարացող սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի ֆոնին իր շուրջ հանրության համախմբման համար։ Իզուր չէ, որ ալիևյան պրոպագանդայի խոսափողները ցնծությամբ հայտարարում են, որ այս պատերազմի արդյունքներից մեկն այն է, որ «նախագահը և Հայրենիքը միասնական են»։ Կրկին կարելի է փաստել՝ անբարո նպատակ, ստոր միջոցներ։ Բռնակալներին բնորոշ գործելաոճ, ինչը Ալիև կրտսերը ջանասիրաբար կյաքնի է կոչում։

Բնականաբար, կան նաև իրավիճակի՝ այս պահին, այս ձևով սրման շատ այլ ներքին ու արտաքին պատճառներ՝ ռազմական հավասարակշռության խախտում, լարված աշխարհաքաղաքական վիճակ, նավթի գներ և այլն, որոնց ամբողջական պատկերը կազմելու բարդ գործը թողնենք ապագայի պատմաբաններին։

Պարզապես, որպես ամփոփում նշենք, որ պետք է բոլոր պայմանները ստեղծել, որ իրեն «կրակի երկիր» հորջորջող «պիրոման» հարևանն այրվի «սեփական կրակի» մեջ։ Եվ այդպես պետք է լինի, քանի դեռ Ադրբեջանը շարունակում է տապակվել «արմենոֆոբիայով»։

Աննա Մկրտչյան, քաղաքագետ