El Manifesto: Քառօրյա պատերազմ, որ մնաց աննկատ
«Պատուհաններից հեռու մնացեք, ադրբեջանցի դիպուկահարներն այնտեղ են»,- գրում է իտալացի անկախ լրագրող, վերլուծաբան Սիմոնե Զոպելարոն El Manifesto պարբերականում հրապարակված ծավալուն հոդվածում։ Նա ներկայացնում է իր տպավորությունները Արցախի շփման գծից՝ վերհիշելով Թալիշ գյուղ իրեն ուղեկցող անձնակազմի զգուշացումները։
Ինչպես հեղինակն է նշում, առաջին վայրն ուր այցելել է Արցախում, եղել է Թալիշ գյուղում գրադ կայանքից հրետանակոծված միջնակարգ դպրոցի շենքը, կիսաքանդ, կիսափուլ հատակներին ցաքուցրիվ ընկած դպրոցական դասագրքերով, նոթբուքերով` կեղտի ու փոշու շերտի տակ։
Վերլուծաբանը ներկայացնում է, իր բնորոշմամբ, ուրվական դարձած Թալիշը, որտեղ ադրբեջանական կողմի արձակած գնդակների հետքերն ակներև են ցանկացած տան վրա, իսկ որոշ շինություններ հրթիռային հրետանակոծության հետևանքով կիասաքնդ. դրանց թվում գյուղի հանդիսությունների սրահը։
«Եվրոպայի սահմաններին մոտ հայերի և ադրբեջանցիների միջև անվերջ թվացող այս պատերազմն արդեն շարունակվում է քառորդ դար, մինչդեռ աշխարհը ցանկանում է շարունակել մոռացության տալ այն», - գրում է հեղինակը։
Նա պատմում է, որ ապրիլյան թեժ մարտերից հետո լարվածությունը դեռ շարունակվում է, նշելով, թե Թալիշ իր այցելությունից ընդամենը ժամեր առաջ հայ զինվոր էր սպանվել ադրբեջանական կրակից։
Տեղացիներից մեկը լրագրողին հայտնել է, որ դեռևս մեկ ամիս առաջ գյուղի հողատարածքներում ֆերմերները զբաղված էին հողի մշակմամբ, մինչդեռ այսօր տարածքներն արդեն ամբողջապես լքված են։
«Այսօր նույնիսկ տրակտորներն են թիրախում», - գրում է Զոպելարոն ու հավելում, թե ոչ միայն Թալիշ գյուղն է վերածվել պատրեազմի թատերաբեմի, այլև Մարտակերտ քաղաքին կապող միակ ճանապարհը, քանի որ առաջնագիծը ընթանում է ճանապարհին զուգահեռ` մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա։
«Թշնամու կրակից պատսպարվելու համար, Ղարաբաղի հայերը նոր ճանապարհ են կառուցել դեպի Թալիշ, ինչպես նաև դրա հետևում պաշտպանիչ թումբ, որի բարձրացման աշխատանքները դեռևս ընթացքի մեջ են, իսկ հողափոր մեքենայի վարորդն օրնիբուն աշխատում է, սեփական կյանքը վտանգի ենթարկելով։ Ճնապարհը վարորդները ստիպված են լինելու թույլատրելի արագությունից ավելի արագ անցնել՝ դիպուկահարներից զերծ մնալու համար», - գրում է հեղինակը։
Նա նկարագրում է, թե թե Թալիշի շինություններն հիմնականում կիսաքանդ են և բնակեցված զինվորներով, Ղարաբաղից ու աշխարհի տարբեր ծայրերից ժամանած հայ կամավորներով։
Հեղինակը պատմում Է նաև Ստեփանակերտում տեղահանված անձանց հետ ունեցած իր հանդիպումներից, որոնց թիվը Արցախի ԱԳ նախարարության տվյալներով 50 է` հիմնականում կանայք և երեխաներ, իսկ նրանց ամուսիներնն ու հայրերը դեռևս առաջնագծում են:
«Երբ հարցրեցի` մտածում են արդյոք երբևէ հարազատ գյուղ վերադառնալու մասին, նրանցից մեկը կտրականապես ասաց՝ ոչ։ Անվտանգություն չկա, և այդ սարսափելի օրերից հետո կա մեծ վախ։ Նույն պահին նրա դուստրը, արցունքներն աչքին, մրմնջաց.«Կարոտում եմ մեր տունը»։
Հեղինակը ներկայացնում է ադրբեջանցի հատուկ ջոկատայինների կողմից Թալիշ գյուղ մուտք գործելն ու զինվորների ու քաղաքացիական բնակչության նկատմամբ իրականցրած վայրագությունները։
Հեղինակը հիշատակում է Իսրայելական արտադրության կասետային ռումբերը, որոնք արձակվել են շփման գծի ողջ երկայնքով այդ օրերին, դրան գումարած դեռևս 90-ականների պատերազմից մնացած հակատանկային ականները։
Փորձագետ Յորրի Շահրամանյանը լրագրողին պատմել է, որ այդ հրթիռները պարունակում են հարյուրից ավելի մետաղյա խոցող բեկրոներ, որոնք հասնելով թիրախին, տարածվում են շուրջբոլորը, պատճառելով բազմաթիվ վերքեր։ Լրագրողը հիշատակում է նման բեկորների բազմաթիվ մնացորդների մասին՝ շփման գծին մոտ գտնվող գյուղերում ու բնակավայրերում։
Հեղինակը խոսում է Ադրբեջանի կողմից վերջին տարիներին կուտակված ժամանակակից զինատեսակների մասին, միաժամանակ նշելով, թե դժվար է ճիշտ պատկերացում կազմել Լեռնային Ղարաբաղի տնօրինության ներքո գտնվող զենքերի մասին։ Ըստ նրա դիտարկման՝ պատճառներից մեկը Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետության չճանաչված լինելն է, ինչը խոչընդոտում է նոր զինատեսակների ձեռքբերումը միջազգային շուկայում։
Մատաղիսի դիրքերում լրագրողը պատմում է, զենքը ձեռքերին կանգնած զինվորների մասին, ովքեր թե ձմռան սառնամանիքին, թե ամռան տապին օրեր ու ամիսներ կանգնած են առաջնագծում։
«Սպասումը հյուծող է ու ժամանակատար։ Գուցե հակամարտությունից ավելիայստեղ ավելի դժվար է միայնության ու ձանձրույթի զգացումը,»- գրում է նար։
«Ապրիլյան պատրեազմը ամենածանրն էր 1994թ-ի հրադադարից հետո տեղի ունեցած միջադեպերի շարքում, չնայած այս տարածքներից հեռու գտնվողներից քչերի համար է դա նկատելի, ինչն էլ հարցեր է բարձրացնում հակամարտության ապագայի վերաբերյալ, որն ադեն ընթանում է քառորդ դար։ Մեկ բան միանշանակ է՝ Ղարաբաղում այսօր խաղաղությունն ավելին, քան պետք է», - եզրափակում է հեղինակը։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Հայաստանի ու հայ ժողովրդի շահերը պաշտպանող իշխանություն գոյություն չունի. Բագրատ Սրբազան
