Ձեր վստահելի աղբյուրը

Գնումների կազմակերպման գործընթացին մասնակցող ընկերությունների իրական սեփականատերերի բացահայտում, հակակոռուպցիոն անկախ մարմնի ստեղծում և ապօրինի հարստացման քրեականացում: Կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհրդին, որը ղեկավարում է վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանը, այս հարցերի վերաբերյալ կոնկրետ առաջարկներ են ներկայացվել և արդեն իսկ տրվել են առաջին հանձնարարությունները:

«Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա» ՀԿ-ի նախագահ Կարեն Զադոյանը, որը ուսումնասիրել է երկու տասնյակից ավելի երկրների փորձը, ներկայացրել է առաջարկներ ու դրանք այժմ քննարկման փուլում են:

Մասնավորապես, Կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհրդում քննարկվել է ու հավանության արժանացել ընկերությունների իրական սեփականատերերի բացահայտման մասին առաջարկությունը և հանձնարարվեց Արդարադատության նախարարությանը օրենքներում համապատասխան փոփոխություն կատարել:

«Հայաստանում շատ են դեպքերը, երբ գնումներին մասնակցում են կազմակերպություններ, ընկերություններ, որոնք չեն բացահայտում իրենց իրական սեփականատերերին, գրանցված են օֆշորային գոտիներում, և սեփականատերերը ցույց են տալիս իրավաբանական ընկերություններ, որոնք նույնպես գրանցված են այլ օֆշորային գոտիներում, իսկ իրական սեփականատերը չի երևում: Մենք առաջարկեցինք, որպեսզի օրենսդրության մեջ համապատասխան փոփոխություններ կատարվեն և պարտադիր պայման լինի, որ պետական գնումներին մասնակցող ընկերությունները բացահայտեն իրենց իրական սեփականատերերին՝ ոչ միայն բացահայտեն գնումներ իրականացնող մարմնին, այլ նաև այդ տեղեկատվությունը բաց լինի ու հանրությանը հասանելի», -Panorama.am-ի հետ հարցազրույցում ներկայացրեց Զադոյանը:

Նման համակարգ գործում է Բուլղարիայում, Սլովենիայում, Սլովակիայում: Զադոյանի խոսքով, Հայաստանում ևս կարևոր է, որ նման համակարգ աշխատի, քանի որ հասարակությանը մշտապես հետաքրքրել է, թե ինչու է հենց այդ ընկերությունը հաղթել գնումների մրցույթում, մյուսը՝ ոչ:

Մյուս հարցը, որն առաջարկվում է Կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհուրդին հակակոռուպցիան անկախ մարմին ստեղծելն է: Զադոյանի ներկայացմամբ, այդ մարմինը պետք է իրականացնի երեք գործառույթ՝ կրթել, իրազեկել կոռուպցիայի մասին; կանխարգելել կոռուպցիան և իրականացնել քննչական գործողություններ կոռուպցիոն երևույթների վերաբերյալ:

Այս մարմնի վերաբերյալ առաջարկն ուսումնասիրելիս հաշվի է առնվել 35 երկրների փորձ, իսկ մի քանի պետություններ, օրինակ՝ Լատվիան, Մոլդովան, Ուկրաինան ստեղծել են այդպիսի մարմիններ: Պարոն Զադոյանի խոսքով, հակակոռուպցիոն անկախ մարմինը, ըստ առաջարկի, պետք է ֆինանսավորվի բյուջեից ունենա անկախություն, մարդկային ռեսուրսներ:

Բացի այդ, առաջարկվում է քրեականացնել ապօրինի հարստացումը: Ապօրինի հարստացման չբացահայտման պարագայում ՄԱԿ-ի կոնվենցիան համապատասխան լուծումներ է առաջարկել:

«Դրա էությունն այն է, որ իրավապահ մարմինը կոնկրետ պետք է հիմնավորի, պաշտոնատար անձի, հանրային ծառայողի հայտարարագրված գույքի և եկամուտների, ինչպես նաև իր իրական օրինական գույքի և եկամուտների անհամապատասխանությունը, իսկ արդեն կոնկրետ դրա օրինականությունը պետք է ապացուցի ենթադրյալ մեղադրյալը, պաշտոնատար անձը: Եթե օրինակ, մեղադրվում է 100 մլն ապօրինի հաստացման մեջ, ինքը պետք է ծագումը ապացուցի», -ասաց Կարեն Զադոյանը:

Ե՞րբ կարող են սկսել կասկածները, որ տվյալ անձի ունեզվածքը ապօրինի է:

Համաշխարհային փորձը ցույց է տալիս, որ իրավապահ մարմինները կարող են իրենք իրենց նախաձեռնությամբ համապատասխան քրեական գործ հարուցել և քննել, բայց շատ կարևոր է տեղեկատվություն հայտնողների ինստիտուտը, որոնք համապատասխան տեղեկատվություն են տալիս իրավապահ մարմիններին՝ այս կամ այն պաշտոնյայի ապօրինի հարստացման դեպքերի մասին: Տեղեկատվություն տրամադրող անձանց հետ կապված ինստիտուտը Հայաստանում դեռևս չի գործում, դա նույնպես ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի պահանջ էր:

Մեր պարագայում որո՞նք կարող են լինել այդ ինստիտուտները:

Մեր առաջարկների մեջ կար այդ ինստիտուտի ներդրումը և համապատասխան օրենքի մշակումն ու ներդրումը, որով կնախատեսվի տեղեկատվություն տվող անձանց իրավունքների պաշտպանությունն ու խրախուսումը: Սա շատ կարևոր ինստիտուտ է, կոռուպցիայի դեմ պայքարի առաջիկա խորհրդի նիստում մենք նախատեսում ենք, որ այս հարցը նույնպես ներկայացնենք, որովհետև դա փոխկապակցված է հակակոռուպցիոն փաթեթի հետ: Մենք այս ամենը միասնական շղթայի մեջ ենք տեսնում՝ այսինքն, անձի ապօրինի հարստացման վերաբերյալ տեղեկություն տրամադրած անձը պետք է պաշտպանված լինի, ինչպես նաև խրախուսման էլեմենտներ առաջարկվեն:

Օրինակ՝ մեկի հարևանը պաշտոնատար անձ է, տեսնում է, դղյակ է կառուցել ու մոտավորապես գիտի եկամուտները, բաց ինֆորմացիա է, այսքան գումարներ է ստանում, կասկածում է ու համապատասխան ահազանգ է տալիս իրավապահ մարմիններին: Եթե ենթադրենք ստեղծվում է հակակոռուպցիոն ունիվերսալ մարմին, ապա դրա մի ճյուղը քննում է այդ հանցագործությունները: Եթե կան բավարար հիմքեր, համապատասխան քրեական գործը հարուցում է ու արդեն տվյալ անձը պարտավոր է դատարանում ներկայացնել այդ առանձնատան կառուցման օրինականությունը:

Իսկ լրատվամիջոցների հրապարակումները կընդունվե՞ն որպես ահազանգ կամ հաղորդում:

Այո, իհարկե: Տարբեր երկրներում նման փորձ կա: Այդ սուբյեկտների ցանկը կարող է լինել տարբեր՝ քաղաքացիներ, լրատվամիջոցներ, իրավապահներ իրենց նախաձեռնությամբ հանրային ծառայողներ: Օրինակ, ես ձեզ կարող եմ ներկայացնել UBS (Union Bank of  Switzerland) բանկի փորձը, երբ բանկիրներից մեկը ամերիկյան իշխանություններին տեղեկություն փոխանցեց, որ ամերիկյան ընկերություններից մեկը շվեյցարական հայտնի բանկում թաքցրել է մոտավորապես 20 մլրդ դոլարի հարկեր: Եվ երբ ամերիկացիները հետաքրքրվեցին ու պայմանագիր կնքեցին շվեյացարական իշխանությունների հետ ու այդ բանկի մոտ 4500 հաճախորդների տվյալները բացահայտեցին ու իրականում բացահայտվեց այդ 20 մլրդ-ը, հետագայում ԱՄՆ-ի համապատասխան մարմինը՝ տեղեկատվություն հայտնողների պաշտպանության գրասենյակը, մոտ 110 մլն պարգևավճար տվեց այդ բանկիրին: Բացի խրախուսման մեխանիզմենրից, ներդրվում են նաև իրավունքների պաշտպանութւյան մեխանիզմներ, որպեսզի նրանք հաշվեհարդարի զոհ չդառնան: Դրա համար կոմպլեքս մոտեցումներ են անհրաժեշտ:

Այսինքն՝ կառավարությունը վճռակա՞ն է տրամադրված այդ հարցում:

Դա իրենց որոշումն է՝ հանձնարարել փաթեթը մշակել նաև մեզ հետ միասին ներկայացնել կառավարություն, հետո Ազգային ժողով: Իսկ կոնկրետ այդ անկախ մարմնի հետ կապված, մեզ հանձնարարվեց, որ երկու ամսվա ընթացքում առավել մանրամասն այդ երկու մոդելի առավելությունն ու թերությունը ներկայացնել, որ կառավարությունը որոշի, թե Հայաստանում որ մոդելն է արդյունավետ գործում:

Պարոն Զադոյան, դուք ասացիք, որ ուսումնասիրել եք մեծ թվով երկրների փորձը, ի՞նչ տարբերակներով եք Հայաստանում տեսնում պայքարը կոռուպցիայի դեմ:

Իմ կարծիքով, պետք է լինի համալիր, այսինքն՝ հնարավոր չէ ապօրինի հարստացումը քրեականացնել ու կոռուպցիան հաղթահարվի: Մենք տեսնում ենք, որ պետք է լինի անկախ հակակոռուպցիոն ունիվերսալ մարմին, մենք տեսնում ենք, որ ապօրինի հարստացումը պետք է քրեականացնել, պետք է տեղեկություն տրամադրող անձանց իրավունքների պաշտպանության և խրախուսման մասին օրենք ընդունվի: Մենք տեսնում ենք ու առաջարկել ենք իրական սեփականատերերի բացահայտման ինստիտուտը ներդրվի, շահերի բախման ավելի արդյունավետ կառուցակարգեր ներդրվեն: Առաջարկում ենք, որ ծախսերի հայտարարագրեր ներկայացվեն պաշտոնատար անձանց կողմից, դուք գիտեք, որ ներկայումս միայն եկամուտների ու գույքերի մասին հայտարարագրեր են ներկայացվում:

Մենք առաջարկում ենք, որ հանրային վերահսկողության ավելի արդյունավետ մեթոդներ կիրառվեն Հայաստանում ու քաղաքացիական հասարակության և պետական մարմինների արդյունավետ համագործակցություն լինի վարչական կոռուպցիայի հաղթահարման հարցերում: Վստահ ենք, որ Հայաստանը ոչնչով պակաս չէ հարևան Վրաստանից: Եթե լինի համապատասխան կամք, հանրային պահանջ և մոբիլիզացվեն քաղաքացիական հասարակության մասնագիտական կազմակերպությունների ու պատկան մարմինների ներուժը կարելի է նաև վարչական կոռուպցիայի հաղթահարման հարցում առաջիկա երկու երեք տարիներին լուրջ արդյունքներ գրանցել: Մի խոսքով, մենք տեսնում ենք ավելի համալիր մոտեցումներ: Մենք, չհանդիսանալով հակակոռուպցիոն խորհրդի անդամ, կառավարության հետ եկել ենք երկխոսության և փորձում ենք առաջ գնալ:

Շատ հաճախ պաշտոնյաների հայտարարգրերը, որ ներկայացվում են նրանց ունեցվածքի և եկամուտների մի մասը  կանանց կամ այլ հարազատների անուններով են լինում: Այդ առումով լուծումներ առաջարկո՞ւմ եք:

Այո, այդ մասով էլ ենք առաջարկ ներկայացնում: Օրինակ, առաջարկում ենք ընդլայնել փոխկապակցված անձանց ինստիտուտը և այդ անձինք, որոնք մտնում են փոխկապակցված անձանց ինստիտուտի մեջ, նույնպես այդ բոլոր հայտարարգրերը ներկայացնեն: Այդ դեպքում համապատասխան մարմինը կունենա արդյունավետ գործիքակազմ, որ կարողանա նաև բացահայտել հնարավոր իրավախախտումները ու կիրառել համապատասխան պատասխանատվության միջոցներ: Այսինքն, պետք է ներկայացվի և կնոջ, և երեխայի, և արյունակցական առաջին երկրորդ խմբերի բոլոր անձանց հայտարարագրերը: Օրինակ՝ պաշտոնատար անձը ներկայացնում է, որ 100 մլն փոխառություն է վերցրել X անձից, վերջինը չի մտնում փոկապակցված անձանց շրջանակում, բնականաբար հայտարարագիր չի ներկայացնում ու այդ 100 մլն-ը ենթակա չէ քննարկման:

Այսինքն այդ X անձը և՞ս պետք է բացահայտվի:

Այո: Մեր հիմնական խնդիրը դա է, որպեսզի ընդլայնենք շրջանակը: Երկրորդ կարևոր խնդիրը, որ առաջաևկել ենք, այն է, որ բոլոր պաշտոնատար անձինք, բոլոր գործարքները կատարեն միայն բանկային փոխանցման եղանակով: Հիմա բերում են թուղթ, որ 100 մլն ստացել են: Բնականաբար, ոչ մեկ չգիտի՝ իրականում ինքը ստացել է, թե չի ստացել: իսկ եթե բանկային փոխանցումներով լինի, ներկայիս օրենսդրությամբ, 5 մլն-ից ավել գումարները հայտնվում են Կենտրոնական բանկի դիտարկման թիրախում: Դրա համար մենք այս ամենը համալիր ենք տեսնում, եթե ամբողջ մեր առաջարկը համալիր մտնի ուժի մեջ, կարծում ենք, որ հնարավոր է իշխանությունների կողմից համապատասխան քաղաքական կամքի դրսևորման և քաղաքացիական հասարակության պահանջի ցուցաբերման պարագայում հասնել լուրջ արդյունքների:

Դուք տեսնո՞ւմ եք տրամադրություններ այդ քաղաքական կամքը ցուցաբերելու հարցում:

Մենք չենք իրավասու այս ամենը կյանքի կոչել: Բնականաբար դա իշխանություններն են անելու: Եթե չկատարեն իրենց կողմից ստանձնած պարտավորությունները, բնականաբար, մենք 2-3 ամիս հետո հայտարարությամբ հանդես կգանք:

Չե՞ք կարծում, որ կառավարության կողմից ապօրինի հարստացումը քրեականացնելը ինքնախարազանման նման մի քայլ է:

Նայեք, կան ռիսկեր, որոնք մենք հաշվի ենք առել ու փակել ենք այդ ռիսկերը՝ անմեղության կանխավարկածի խնդիր կա, սեփականության իրավունքի պաշտպանության խնդիր կա, և նոր Սահմանադրությունն այս հարցերին լուծում տվել է: Այստեղ խոսքը գնում է ապօրինի ձեռք բերված ունեցվածքի բռնագրավման մասին: Իսկ քաղաքական հետապնդումներ չեն կարող լինել, քանի որ օրենքը խստացնող է և հետադարձ ուժ չի կարող ունենալ, այսինք՝ եթե որոշվի, որ այն ուժի մեջ է մտնում ասենք 2017 թվականից, բնականաբար այս բաժանարար գիծը գծվելու է այդ թվականին և չեմ կարծում, որ դա նաև իշխանության շահերից չի բխում:

Ու նրանք կսկսեն նոր կյանք:

Հուսանք (ժպտում է): Բոլոր երկրներն էլ այս ճանապարհը անցնում են: