Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն, պատմական գիտությունների դոկտոր Հայկ Դեմոյանը գիշերը հետևել է Թուրքիայում տեղի ունեցած իրադարձություններին ու եզրակացրել՝ «Արտառոց ու անբնական իրադարձություն էր»:

«Ակնհայտ հանդուգն և ռիսկային քայլ էր բանակի կողմից, քանի որ նման գործողություններ իրականացնելու համար բանակը նախ պետք է ունենար հանրության աջակցությունը, ինչպես դա եղել էր նախորդ ռազմական հեղաշրջումների պարագայում», -Panorama.am-ի թղթակցի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց Հայկ Դեմոյանը:

Ներկայացնելով թուրքական պատմությունից դրվագներ, Դեմոյանն ասաց, որ եղել է, երբ բանակը վերջնագիր է ներկայացրել քաղաքացիական իշխանություններին և վերջիններն էլ տեսնելով, որ էլ շարունակելու հնարավորություն չկա, հեռացել են իշխանությունից՝ զիջելով կամ ենթարկվելով նրանց ցուցումներին:

Սակայն այժմ, երբ Էրդողանը վայելում է հանրության գերակշռող մեծամասնության համակրանքը, ըստ Դեմոյանի, բանակը հնարավորություն չուներ «թե հին ոճի, թե պոստմոդեռնիստական ոճի» հեղաշրջումներ իրականացնելու համար:

«Տվյալ դեպքում պարզ է, որ այստեղ ներքին շերտերի բախում եղել է և վստահաբար, արտաքին ազդակներ են եղել, որ բանակը գնացել է նման գործողության, որը պարզ երևաց, որ ընդհանուր զինվորական հրամանատարության դիրքորոշումը չէր, ինչպես եղել էր նախորդ հեղաշրջումների պարագայում: Սա բանակը չէր ուղղակի զինվորականության խումբ էր», -նկատեց Հայկ Դեմոյանը:

Հնարավո՞ր է, որ Էրդողանի կողմնակիցները հեղաշրջումը կազմակերպած լինեն՝ քաղաքացիական իշխանության ձեռքում կենտրոնացնելու ամբողջական ռազմական իշխանությունը:

Իհարկե, դա հնարավոր չէ բացառել, որովհետև Էրդողանը շատ լավ հասկանում է, որ ինքը վայելելու է Թուրքիայի ազգաբնակչության մեծ մասի համակրանքը: Դրա համար այդպիսի քայլը, մանավանդ Թուրքիայի պարագայում, բացառել պետք չէ: Եվ տեսեք՝ 1960 թվականին ընդամենը երկու զոհ էր եղել (Վերջին 50 տարիների ընթացքում Գլխավոր շտաբը Թուրքիայում 3 անգամ՝ 1960, 1971, 1980 տապալել է գործող կառավարությունները -հեղ.): Այդքան զոհ նման մասշտաբային  գործողության դեպքում քիչ էր: Իսկ տվյալ պարագայում զոհերի թիվը հսկայական է: Ու հավանաբար կաճի, քանի որ մենք դեռ տեղեկություններ չունենք, թե շրջաններում ինչ վիճակ է:

Այս հեղաշրջման փորձը ղեկավարներ ունեցե՞լ է, այս ակցիան ղեկավարել են բարձրաստիճան պաշտոնյաներ:

Ավիացիա օդ բարձրացնելը և կրակի հրաման տալը և օդաչուների ու զրահատանկային տեխնիկան գործի դնելը, առանց գեներալիտետի մասնակցության հնարավոր չէր:

Տեսակետ կա, որ այս քայլով Էրդողանի իշխանությունը ավելի է հզորանում: Դուք որքանո՞վ եք համաձայն նման կարծիքների հետ:

Եթե այդպես է, ապա Էրդողանը պետք է այդպիսով արտաքին աշխարհին ցույց տա, թե որքան ամուր են իր դիրքերը երկրում: Դա շահեկան էր իր համար: Այս պահին Էրդողանը իր նկատմամբ դրսում ուներ քննադատությունների ալիք: Այժմ նա ցույց է տալիս, որ հասարակության մեծ մասը իր կողմանկիցներն են: Իսկ երեկվա տեղի ունեցածը ցույց է տալիս, որ դա բանակի պարտությունն է:

Կարելի՞ է ասել, որ բանակն այս քայլով ձգտում էր դեմոկրատիայի:

Ամբողջ հարցն այն է, որ բանակն այդ քայլով իսկապես գնաց դեմոկրատիայի դեմ: Էրդողանը ստացել էր բնակչության մեծամասնության քվեն, դա ակնհայտ էր: Տվյալ դեպքում ինչ-ինչ հիմնավորումներով ցանկացած հեղաշրջում, որ արվելու էր, նպատակ էր ունենալու կարգուկանոնը վերականգնելու, դեմոկրատական կարգը երաշխավորելու: Բայց այս դեպքում հստակ ուղերձներ չկային, հայտնի չէր՝ ի՞նչ նպատակով էր զորքը փողոց հանվում, դա իշխանություններին ահաբեկելու ձև՞ էր: Բայց իշխանությունը հիմա շատ լավ հասկանում է, որ բանակի պարտությունը իրեն ձեռնտու է, քանի որ, կրկնում եմ, ունեն հանրության համակրանքը: Սա առաջին ու բացառիկ բան էր թուրքական զինվորական հրամանատարությունը չունեցավ ժողովրդի համակրանքը, ինչպես եղավ 1960, 1980 թվականներին, երբ ժողովուրդը զինվորականների կողքին էր:

Դուք ասացիք, որ չեք բացառում, թե արտաքին ուժերի ազդեցությամբ նաև այս հեղաշրջման փորձը կատարված լինի: Կմասնավորեցնե՞ք՝ ի՞նչ ուժերի նկատի ունեք:

Այս պահին չեմ կարող ասել: Բայց բանակը վստահ էր, որ ներսի ճակատում աջակցություն չի ստանալու որևէ ուժի կողմից, տվյալ դեպքում, չեմ բացառում, որ հաշվարկն այն էր, որ եղել է ահազանգ գործողություն իրականացնելու, իսկ դեպքերի հաջորդականությունը պետք է բերեր նրան, որ արտաքին աշխարհից կստանար աջակցություն: Սակայն այս դեպքում, երբ տեսան, որ քիչ զինվորականություն մասնակցեց հեղաշրջմանը և նույնիսկ մի մասն անցան քաղաքացիական իշխանության կողմը, ու տեսան, որ իրենց սցենարը կյանքի չի կոչվում, արտաքին աշխարհից որևէ մեկը չփորձեց աջակցել: Հաջողություն կլիներ, եթե ամբողջ բանակի ստորաբաժանումները մասնակցեին այդ հեղաշրջմանը:

Էրդողանը արդեն իսկ հայտարարել է, որ հեղաշրջման հեղինակները օրենքով ու դատական համակարգի առաջ պատասխան կտան: Դուք, հավանաբար, տեղյակ եք թուրքական օրենքներին, ի՞նչ է դա ենթադրում:

Մահապատիժ չկա այդ երկրում: Եթե դա զինվորական խժդժության արդյունք է, ապա պատասխանատվությունը կհանձնի զինվորական տրիբունալին, որպեսզի իր ձեռքերը արյան մեջ չթաթախի: Տվյալ դեպքում այս գործը առիթ կլինի Էրդողանի համար, որպեսզի բանակի ստորաբաժանումների շարքում նոր զտումներ տեղի ունենան: Սա թերևս այդ լուծումների հետևանքն էր նաև, և այդ զտումները շոշափելի հետևանք կունենա նաև բանակի անձնակազմի վրա: Եթե ժամանակին բանակը մաքրվում էր իսլամիստներից և իսլամական հակումներ ունեցող անձնակազմից, հարյուրավոր սպաներ դուրս էին մնում համակարգից, ապա այժմ ճիշտ հակառակը տեղի կունենա՝ բանակը վերջնականապես կզրկվի իր աշխարհիկ ինքնությունից և կդառնա Էրդողանի հլու կամակատարը: