Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրավունքների պաշտպանության հայկական կոմիտեն և Հայկական փաստաբանական պալատը համատեղ հայտարարություն են տարածել Երևանում կայացած բողոքի վերջին ցույցերի հետ կապված ապօրինի նախնական կալանքների վերաբերյալ:

Հայտարարության մեջ, մասնավորապես, նշվում է (մեջբերված են իրավական գնահատականները.- panorama.am).

Իրավունքների Պաշտպանության Հայկական Կոմիտեն դատապարտում է նախնական կալանքների շարունակական կիրառումը Հայաստանի քաղաքացիների նկատմամբ, ովքեր մասնակցել էին Հանրապետությունում իշխող վարչակարգի դեմ բողոքներին: 

Նախնական կալանքի կանոնները շատ պարզ են: Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ «Ձերբակալված կամ կալանավորված յուրաքանչյուր ոք …ունի ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունք կամ մինչև դատաքննությունն ազատ արձակվելու իրավունք» (շեշտադրումն ավելացված է):

Սույն նորմն իր արտացուլումն է գտել նաև «Քաղաքացիական եւ քաղաքական իրավունքների մասին» միջազգային դաշնագրում, որի 9-րդ հոդվածի 3-րդ կետի ուժով՝ «Քրեական մեղադրանքով ձերբակալված կամ կալանավորված յուրաքանչյուր անձ …ունի ողջամիտ ժամկետում դատական քննության կամ ազատ արձակվելու իրավունք» (շեշտադրումն ավելացված է):

Հայաստանը վավերացրել է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան 2002 թ.-ին: Այն միացել է Քաղացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագրին 1993 թ.-ին: Ճակատագրի հեգնանքով, իշխանությունների կողմից մի քանի ամիս առաջ քվեների կեղծիքներով և բազմակի այլ ընտրակեղծարարություններով քաղաքացիներին պարտադրված սահմանադրության 6-րդ հոդվածը հստակ ամրագրում է վերոնշյալ բոլոր միջազգային իրավունքները հանրապետության մայր օրենքում:

Նախնական կալանքի որոշումը կայացվում է միայն որոշակի հանգամանքների առկայության դեպքում և միայն իշխանությունների կողմից որոշ հստակ գործոնների մատնանշումից հետո: Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ մեղադրյալի նկատմամբ նախնական կալանք կիրառելիս պետք է հաշվի առնել մեղադրյալի կողմից հասարակության նկատմամբ էական սպառնալիքների առկայությունը և նրա փախուստի դիմելու ռիսկերը (Պունցելտն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության (31315/96) [2000] ՄԻԵԴ 169 (25 Ապրիլ 2000) §73-76): Մեկ այլ գործի առնչությամբ դատարանը ընդգծել է, որ իշխանությունները վարույթը պետք է իրականացնեն «հատուկ ջանասիրությամբ», երբ մեղադրյալը գտնվում է նախնական կալանքի տակ(Վ. ընդդեմ Շվեյցարիայի (14379/88 [1993] ՄԻԵԴ 1 (26 հունվարի 1993 թ.§30):

Շարունակական ազատազրկումը, հետևաբար, պահանջում է, որպեսզի իշխանությունները փաստացի մատնանշեն. «Հիմնավոր կասկածների ողջամտությունը, համաձայն որոնց ձերբակալված անձի գործած հանցագործությունը պարտադիր ձերբակալության համար բավարար պայման է, սակայն որոշ ժամանակ լրանալուն պես, այն այլևս բավարար չէ. դատարանը պարտավոր է պարզել, թե արդյոք դատական մարմինների կողմից ներկայացված մյուս հիմքերը բավարար են մեղադրյալի հետագա ազատազրկման համար» (Ասսենովը և այլք ընդդեմ Բուլղարիայի (24760/84) [1998] ՄԻԵԴ 98 (28 հոկտեմբերի 1998 թ.) §154 (շեշտադրումն ավելացված է): Այդ կանոնը իր լավագույն արտացոլումն է գտել ամերիկյան նախադեպային իրավունքում:

Մասնավորապես՝ այդ կանոնի համաձայն՝մեղադրյալի ազատազրկումը շարունակելու համար կառավարությունը պետք է իրական ապացույցներ ներկայացնի, համաձայն որոնց մեղադրյալը կարող է «փախուստի դիմել» և/ կամ «վտանգ է ներկայացնում հասարակությանը»:

Հստակ լինելու համար հարկ է նշել, որ անգամ քաղաքականության մեջ ավազում պետք է լինի մի գիծ: Այս համատեքստում մարդու և քաղաքացու իրավունքների ոտնահարումը կարող է շատ լավ հիմք հանդիսանալ այն բանի, թե որտեղ պետք է այդ գիծն անցկացվի: