Ձեր վստահելի աղբյուրը

Տարբեր տարիների ընթացքում Panorama.am-ը դիմել է մշակույթի նախարարություն՝ պարզելու արդյո՞ք Հայաստանում արդեն ներդրվել է պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական կադաստր (գրանցամատյան): Պատասխանը եղել է բացասական: Նույն հարցով դիմել ենք նաև այս տարվա հոկտեմբերի 28-ին: Կրկին  ստացել ենք բացասական պատասխան։

Մինչդեռ՝  «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական կադաստրի վարման կարգը հաստատելու մասին»  5 փետրվարի 2009 թվականի N 104-Ն որոշմամբ՝  մշակույթի նախարարությունը պարտավորություն ունի կազմելու, պահելու, նորացնելու հուշարձանների կադաստրը: 

«Հուշարձանների պետական կադաստրի վարման համակարգը դեռևս չի ներդրվել: Նախարարության կողմից մշակվել և ՀՀ կառավարություն է ներկայացվել «Պատմամշակութային հուշարձանների պահպանության, օգտագործման և հանրահռչակման 2016-2020 թվականների ռազմավարական ծրագիրը և միջոցառումների ցանկը», որի նպատակներից մեկն է ապահովել կադաստրային միասնական համակարգի  ներդրումը, որտեղ կամփոփվեն պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների վերաբերյալ առկա տվյալները: Չնայած այն հանգամանքին, որ հուշարձանների կադաստրի վարում չի իրականացվում, 2014 թվականից սկսած սուբսիդիայի տրամադրման պայմանագրի շրջանակներում յուրաքանչյուր տարի կատարվում է 5 հուշարձանների կադաստրային փաստաթղթերի ստեղծում»,- նշված է մշակույթի նախարարության Պատմության և մշակույթի հուշարձանների  պահպանության գործակալության պետ Արմեն Աբրոյանի պատասխանում:

Հարցին, թե հուշարձանների մոնիթորնգի արդյունքները (http://www.arlis.am/DocumentView.aspx?DocID=49548), որ օրենքով մշակույթի նախարարության գործառույթն է, երբ է վերջին անգամ տեղադրվել կադաստրում, և՝ որ հուշարձաններինը, նա պատասխանում է. «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական հաշվառման, ուսումնասիրման, պահպանության, ամրակայման, նորոգման, վերականգնման և օգտագործման կարգը հաստատելու մասին»  ՀՀ կառավարության 2002 թվականի ապրիլի 20-ի N 438 որոշման 17-րդ կետի՝  2009-2015 թվականներին իրականացվել է միայն հուշարձանների պահպանվածության վիճակի մոնիթորինգ, իսկ հուշարձանների օգտագործման և սեփականատիրոջ փոփոխման մասին տվյալների թարմացում (մոնիթորինգ) չի կատարվում, և տվյալները կադաստրում չեն տեղադրվում (այն ներդրված չլինելու պատճառով)»:

Պատասխանից նաև պարզվեց, որ ՀՀ մշակույթի նախարարությունը, սկսած 2009 թվականից, 175 հուշարձանի մշտադիտարկում է իրականացրել, որի արդյունքում «առավել արժեքավոր և առավել վտանգված հուշարձաններն ընդգրկվում են պետական (տվյալ տարվա և միջնաժամկետ ծախսային) ծրագրերի մեջ՝ բյուջեով նախատեսված հատկացումների համարժեքության սկզբունքով»:

Քանի՞ հուշարձան է գտնվում այլ սեփականատիրոջ մոտ, կան արդյո՞ք պայմանագրեր փոխանցման պայմանների հետ կապված հարցին ի պատասխան նշում է. «ՀՀ տարածքում առկա է 24220 հուշարձան, որոնցից 18935-ը հաշվառված է ՀՀ կառավարության 2007 թվականի մարտի 15-ի N 385-Ն որոշմամբ հաստատված «Հայաստանի Հանրապետության պետական սեփականություն համարվող և օտարման ոչ ենթակա պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցուցակում» և համարվում է պետական սեփականություն՝ բացառությամբ Մայր Աթոռ Սբ Էջմիածնին տրված 184 եկեղեցական կառույցների: Բացի այդ, ՀՀ մշակույթի նախարարությունը տալիս է  նորահայտ հուշարձանի կարգավիճակ  (դրանց թիվը պարբերաբար աճում է, ներկայում այն 643 է): Իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձը,  որպես սեփականատեր, «Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության և օգտագործման մասին» ՀՀ օրենքի 36-րդ հոդվածի «բ» կետի համաձայն՝ պարտավոր է տալ հուշարձան շենքի պահպանական պարտավորագիր հուշարձանների պահպանության և օգտագործման բնագավառի լիազորված մարմնին (հանրապետական նշանակության հուշարձանի դեպքում) կամ պետական կառավարման տարածքային մարմնին (տեղական նշանակության հուշարձանի դեպքում):  Պահպանական պարտավորագրերը առկա են նախարարությունում և դրանց կարելի է ծանոթանալ տեղում: Հայտնում ենք, որ հուշարձանների սեփականության ձևի միասնական հաշվառում չի կատարվում, դրանց տվյալները ճշգրտվում են յուրաքանչյուր դեպքի համար»:

Ինչ վերաբերում  հուշարձանների անձնագրերի մասին հարցին, Ա. Աբրոյանը ասում է. «Հուշարձանի անձնագիր է համարվում նրա վկայագիրը (առկա են բոլոր հուշարձանների համար)»:  

Դե ինչ, եկեք ամփոփենք։
Երևանում քանդվում են շենք-շենքի հետևից, բայց «դրանց թիվը պարբերաբար աճում է»։ 

Ովքեր են հուշարձանների ոչ պետական սեփականատերերը՝ հանրությունը չգիտի, ինչպիսին են նրանց հետ շենքերի փոխանցման պայմաններն ու պայմանագրերը՝ նույնպես։ Թե ինչպիսին է «դրանց կարելի է ծանոթանալ տեղում»՝ անհասկանալի է: Կփորձենք։

Մշակույթի նախարարությունը իրականացնում է մշտադիտարկում, պիտի յուրաքանչյուր հուշարձանի մասին դիտարկումները գրանցվեին գրանցամատյանում, դրանք հասանելի լինեին արդեն քանի տարի, սակայն, մասնավորապես՝ շենքերը, հանկարծակի դառնում են «կռիսանոց» և այդ ու նման պատճառաբանություններով ենթարկվում սեփականատերերի քմահայճույքներին՝ քանդվում, ձևափոխվում,...։ Կամ՝ նոր ու նոր շենքեր հանձնվում նոր սեփականատերերի։

Փաստորեն՝ անկախության 25 տարիների ընթացքում հուշարձանների պետական կադաստրի վարման համակարգն այդպես էլ չի ներդրվել, բայց մինչ այժմ ունենք Ղարսի նահանգի ճարտարապետական հուշարձանների մատյանը, որը ձեռքին նախօրեին ասուլիսի էր ներկայացել ճարտարապետ Սաշուր Քալաշյանը: Մատյանում տուն առ տուն, եկեղեցի առ եկեղեցի, Անիից սկսած բոլոր շենքերի անձնագրերն են, առկա վիճակն ու վերանորոգման աշխատանքների մասին տեղեկություններ:

Ինչ ասել՝ մշակույթի նախարարությունը պիտի նախևառաջ կարդա իր պարտավորությունները։ Չխանգարենք որոշ ժամանակ նամակներով՝ թող աշխատի։