Ձեր վստահելի աղբյուրը

Արդյո՞ք աշխարհին սպառնում է հերթական համընդհանուր ֆինանսական ճգնաժամը, ինչու՞ է ԱՄՆ-ը փորձում մեծացնել իր ազդեցության գոտին աշխարհում, որո՞նք են ԱՄՆ-Ռուսաստան մրցակցության իրական տնտեսական պատճառները, ի՞նչ դեր է ունեցել նավթի գործոնը վերջին տասնամյակներում տեղի ունեցած պատերազմների մեջ, Հայաստանի համար տնտեսական զարգացման ինչպիսի՞ ռազմավարություն օգտակար կլինի որդեգրել 21-րդ դարում: Այս և այլ հարցերի շուրջ Panorama.am-ը զրուցել է միջազգային քաղաքատնտեսության մասնագետ, Ամստերդամի Ազատ համալսարանի դասախոս Հենկ Օվերբիկի հետ:     

«ԱՄՆ-ը շարունակում է պահպանել իր գերակա դիրքերը աշխարհում, բայց դրա համար նրան անհրաժեշտ է երկու բան – պահպանել դոլարը որպես հիմնական միջազգային արժույթ և պահպանել իր վերահսկողությունը ածխաջրածնային (նավթային) էներգետիկ ռեսուրսների վրա, և այս երկու գործոնները փոխկապակցված են», – ասում է Օվերբիկը:

Ըստ Օվերբիկի` վերջին 25 տարիների պատմությունը ցույց է տալի, որ բոլոր պատերազմները, որ տեղի են ունեցել (օրինակ` Իրաքի, Լիբիայի պատերազմները կամ նույնիսկ Յեմենի ու Չեչնիայի հակամարտությունները) այս կամ այն կերպ կապված են եղել նավթի և գազի ռեսուրսների բաշխումը վերահսկելու հետ:     

Հաշվի առնելով, որ աշխարհի էներգետիկ ռեսուրսների պաշարների մեծ մասը գտնվում է Միջին Արևելքում և Կասպիս ծովի շրջանում` այս շրջանները աշխարհաքաղաքական հակամարտությունների կիզակետ են հանդիսանում մեծ տերությունների՝ ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի և Չինաստանի համար:

«Ամերիկացիները ո՛չ թե այս ռեսուրսների անմիջական կարիքն ունեն, այլ նրանց անհրաժեշտ է վերահսկողություն ունենալ հիմնական ուղիների վրա և թելադրել այն պայմանները, որով Չինաստանը կարող է ձեռք բերել էներգետիկ ռեսուրսները: Այս առումով պայքարը է ընթանում Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև: Չեչնիայի, Հարավսլավիայի և Վրաստանի հակամարտությունները բոլորն իրենցից ներկայացնում էին պայքար գազատարերի անցկացման համար, որի արդյունքը պետք է որոշեր, թե ինչպես է նավթն ու գազը տեղափոխվում Կասպիս ծովից դեպի Արևմտյան Եվրոպա: Այստեղ է կայանում Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև հիմնական առճակատումը», – ասում է նա:

Խոսելով համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի մասին՝ Օվերբիկը համոզմունք է հայտնում, որ այս ճգնաժամը ապագայում նորից է կրկնվելու, քանի որ այն հիմնական խորքային պատճառներին, որոնք հանգեցրել էին 2008թ-ի միջազգային ճգնաժամին, ըստ էության լուծում չի տրվել:

«Ֆինանսական ճգնաժամի հիմնական պատճառը, ըստ նրա, հսկայական պարտքերի կուտակումն էր՝ թե՛ պետական, և թե՛ մասնավոր հատվածներում: Իսկ ֆինանսական ճգնաժամի պատասխանը տրվել է ըստ էության պարտքերի ավելացմամբ – պարզապես պարտքը տեղափոխվել է ֆինանսական հաստատություններից պետությունների ուսերին, քանի որ կառավարություններն են ֆինանսական աջակցություն տրամադրել բանկերին: Այսպիսով, ֆինանսական ճգնաժամը չի լուծվել, այն ընդամենը հետաձգվել է: Դժվար է ասել, թե որտեղ կամ երբ սկիզբ կառնի նոր ֆինանսական ճգնաժամը, բայց ակնհայտ է, որ այն համակարգը, որը ներկայումս գործում է զարգացած կապիտալիստական երկրներում, անխուսափելիորեն փլուզվելու է», – ասում է տնտեսագետը: 

Խոսելով Արևմուտքից դեպի Ասիա աշխարհի կենտրոնի հնարավոր տեղաշարժի մասին՝ Օվերբիկը նկատեց, որ արտադրության ծավալների առումով հստակ անցում է տեղի ունեցել ավանդական կապիտալիստական երկրներից դեպի ասիական երկրներ, սակայն դեռ վաղ է խոսել այն մասին, որ Արևելքը (մասնավորապես Չինաստանը և Հնդկաստանը) գերազանցելու են Արևմուտքին:

Ըստ նրա` Չինաստանի տնտեսական աճը հիմնականում գրանցվել է ո՛չ թե շնորհիվ ավելացված արժեքով և բարձր որակի ապրանքներ ստեղծելու շնորհիվ, այլ արևմտյան միջազգային կորպորացիաների համար ապրանքներ արտադրելով: Վերջիններս շարունակում են կառավարել արտադրության ընդհանուր գործընթացը, ինչպես նաև հետազոտության և զարգացման տեխնոլոգիաները, որոնք հանդիսանում են իրական տնտեսության շարժիչ ուժը:

«Այսպիսով, արտադրությունը տեղի է ունենում Ասիայում, բայց ավելացված արժեքով ապրանքների շղթայի վերջին օղակը միևույն է գտնվում է արևմտյան բազմազգ կորպորացիաների և ֆինանսական ինստիտուտների վերահսկողության տակ», – ասում է նա` միևնույն ժամանակ նշելով, որ ասիական երկրները նույնպես զգալի ներդրումներ են անում հետազոտության և զարգացման տեխնոլոգիաների մեջ, և այդ երկրներն ըստ էության կարող են հասնել Արևմուտքին, սակայն դա շատ երկարատև գործընթաց է:

Հայաստանի և ընդհանուր առմամբ այն զարգացող երկրների համար, որոնք չունեն բնական ռեսուրսներ (նավթ, գազ), տնտեսագետն առանձնացրեց մի շարք խորհուրդներ` նշելով միևնույն ժամանակ, որ բնական պաշարներ չունենալն այդքան էլ վատ բան չի, քանի որ բնական շատ ռեսուրսներ ունեցող զարգացող երկրները այդքան էլ երջանիկ չեն: 

«Առաջինը` պետք է փորձել չընկնել ազատ առևտրի այն ծայրահեղ դիսկուրսի թակարդը, որը քարոզվում է Արժույթի միջազգային հիմնադրամի, Համաշխարհային բանկի և նմանատիպ այլ կառույցների կողմից, քանի որ դա դեռևս ոչ մի զարգացող երկրի համար դրական արդյունք չի տվել երկարաժամկետ կտրվածքով: Երկրորդ, պետք է կարևորվի պետության դերը արդյունաբերության և զարգացման քաղաքականության մշակման մեջ: Երրորդ, կան ոլորտներ, որոնցում Հայաստանը կարող է առաջընթաց գրանցել, ինչպիսիք են` տուրիզմը կամ բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտը: Հայաստանում կրթության բարձր մակարդակը նույնպես այնպիսի ակտիվ է, որը կարող է մոբիլիզացվել:  Հայաստանը կարող է նաև մոբիլիզացնել սփյուռքում ապրող հայերի ռեսուրսները, եթե դրանք ուղղվեն և համակարգվեն Հայաստանի ապագայի համար հատուկ մշակված ռազմավարական պլանի համաձայն, այլ ո՛չ թե սահմանափակվեն տարերային բարեգործություններով», – նշեց Հենկ Օվերբիկը: