Ձեր վստահելի աղբյուրը

2016 թ. դեկտեմբերը Հարավային Կովկասում բավական հագեցած էր քաղաքական զարգացումներով՝ բարձրաստիճան այցելություններ, համաձայնագրեր, պայմանավորվածություններ, որոնց կենսագործումն էական նշանակություն կարող է ունենալ ինչպես առանձին երկրների, այնպես էլ՝ ընդհանրապես, Հարավային Կովկասում ակնկալվող զարգացումների համար: Թեմայի շուրջ Panorama.am-ի թղթակիցը զրուցել է տարածաշրջանային հարցերով փորձագետ Արմեն Պետրոսյանի հետ:

Panorama.am.- 2016թ. դեկտեմբերին տարածաշրջանում տեղի ունեցան 2 կարևոր և սպասված այցելություններ՝ Իսրայելի վարչապետի այցն Ադրբեջան և Իրանի նախագահի այցը Հայաստան: Քաղաքական և փորձագիտական որոշ շրջանակներ ուղղակի կապ են տեսնում այդ այցերի միջև: Արդյո՞ք այդպես է:

Արմեն Պետրոսյան.-Նշված այցերն, անշուշտ, մեծ կարևորություն ունեն և յուրօրինակ խթան են հանդիսանալու Ադրբեջան-Իսրայել, Հայաստան-Իրան հարաբերությունների այն բոլոր ոլորտներում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների իրականացման համար, որոնց մասին հայտարարվեց և որոնց տրվեցին փաստաթղթային ձևակերպումներ: Ինչ վերաբերում է այցերի միջև առկա կապին, ապա այդ մասին բոլոր հարթակներում առավել խուճապային տրամադրվածությամբ և տեքստերով խոսվում է Ադրբեջանում, քանի որ հենց Բաքուն է փորձում հավասար հարաբերություններ հաստատել երկու լրջագույն հակառակորդների՝ Իրանի և Իսրայելի միջև, ինչը, բնականաբար, հնարավոր չէ: Իսկ, ընդհանուր առմամբ, այդ համակողմանիորեն հատվող հարաբերությունները կարելի է ներկայացնել հետևյալ պայմանական բանաձևմամբ՝ Ադրբեջանի համար Իսրայելի հետ հարաբերությունները կարևոր են տնտեսական, ռազմական, քարոզչական տեսանկյունից, հատկապես՝ սեփական հասարակության և Հայաստանի վրա ներգործելու նպատակով: Իսրայելի պարագայում, տնտեսականից բացի, Ադրբեջանի հետ բազմաբնույթ հարաբերությունները կարևոր են նաև այն տեսանկյունից, որ այդ երկիրն իր հակառակորդ պետության հյուսիսային հարևանն է, հետևաբար, նաև հարմար և կարևոր հարթակ՝ Իրանի դեմ որոշակի հատուկ գործողություններ իրականացնելու համար: Իրանի տեսանկյունից, Հայաստանը կարևոր է ոչ միայն որպես հարևան, բարեկամական երկիր, վստահելի գործընկեր, այլև՝ Ադրբեջան-Իսրայել հարաբերությունների առումով Բաքվի վրա ճնշում գործադրելու առարկայական լծակ, ինչու ոչ նաև՝ որպես համարժեք հակակշիռ ձևավորելու առումով: Հայաստանի համար Իրանի հետ սերտ համագործակցությունը  կարևոր է բարեկամական երկրի հետ առկա բոլոր ոլորտներում հարաբերություններին շատ ավելի բարձր մակարդակ հաղորդելու, ինչպես նաև՝ քաղաքական և տնտեսական պատժամիջոցներից ազատված Իրանի համար որպես վստահելի և անվտանգ այլընտրանք հանդիսանալու՝ դեպի հյուսիս և հյուսիս-արևմուտք տարաբնույթ ռազմավարական նշանակության ուղիների համար՝ նման կերպ նաև ձախողելով Երևանին մեկուսացնելու ադրբեջանաթուրքական քաղաքականությունը:

Panorama.am.-  Արդյո՞ք Հայաստանի համար վտանգ չեք տեսնում Ադրբեջան-Իսրայել համագործակցությունից:

Արմեն Պետրոսյան.-Հայաստանի համար ուղղակի պատերազմական վտանգ առկա է Ադրբեջանից: Այս տեսանկյունից, որևէ արտաքին դերակատարի հետ ռազմական-անվտանգային ոլորտում համագործակցությունը, բնականաբար, մտահոգիչ է: Մինչդեռ, Իսրայելից եկող ուղղակի սպառնալիք Հայաստանի դեմ չկա, քանի որ նախ Թել Ավիվը չունի որևէ պատճառ Հայաստանի հետ հակամարտելու, ինչպես նաև՝ անհրաժեշտ ռեսուրսներ՝ այս տարածաշրջանում սեփական շահերն ընդլայնելու՝ հաշվի առնելով նաև այստեղ գործող դերակատարների գործոնը: Հրեական պետության համար Ադրբեջանի հետ համագործակցության 2 հիմնական բաղադրիչ կա՝ տնտեսականը՝ հատկապես էներգետիկ խնդիրներ լուծելու և սպառազինություն վաճառելու նպատակով, և անվտանգայինը, որի առանցքային թիրախն Իրանն է:

Panorama.am.- Իսկ ի՞նչ կարող է անել Հայաստանն՝ Ադրբեջան-Իսրայել համագործակցությունից բխող թեկուզ անուղղակի սպառնալիքը չեզոքացնելու համար:

Արմեն Պետրոսյան.-Իմ խորին համոզմամբ՝ ՀՀ արտաքին քաղաքականությունը բանաձևելիս և իրականացնելիս պետք է շարժվել ոչ թե հարևան-թշնամական երկրների արտաքին տարաբնույթ հարաբերությունները խոչընդոտելու կամ դրանց հակակշիռներ ստեղծելու ուղղությամբ, այսինքն՝ չսահմանափակելով և չկաղապարելով արտաքին քաղաքական ուղեգիծը ոչ առաջնային խնդիրներով, այլ՝ գործել բացառապես ի շահ ՀՀ համակողմանի զարգացման ուղենիշով՝ նվազագույն միջոցներով առավելագույն արդյունքներ արձանագրելու տեսլականով: Հենց նման օրակարգի առարկայացման դեպքում զուգահեռաբար ուղղակիորեն կտապալվեն նաև մեր երկրի դեմ իրականացվող թշնամական ծրագրերը: Այս համատեքստում, դիցուք, կարելի է բերել նույն Իսրայել-Ադրբեջան հարաբերությունների օրինակը: Այդ համագործակցությունը երկու կողմերի համար ունենալով որոշակի նշանակություն, այդուհանդերձ, բավական խնդրահարույց է, առաջացնում է լուրջ հավելյալ խնդիրներ՝  որոնց հաղթահարումը հավելյալ ջանքեր և ռեսուրսներ է պահանջում նրանցից: Հայաստանը պարզապես քարոզչական դաշտում կարող է բարձրաձայնել այդ խնդիրների մասին, քաղաքական դաշտում՝ օգտվել նշված երկու երկրների հարաբերությունների առաջացրած բացասական հետևանքներից:

Panorama.am.- Մասնավորապես, ի՞նչպիսի խնդիրների մասին է խոսքը:

Արմեն Պետրոսյան.-Ադրբեջանի պարագայում, դրանք  հիմնականում արտաքին քաղաքական ուղղությանն են առնչվում: Իրանի հետ հարաբերություններում առկա խնդիրների մասին նշեցի, դրան հավելած՝ նաև, բնականաբար, արաբամուսուլմանական երկրների ակնհայտ դժգոհությունն այդ հարաբերությունների նկատմամբ: Նեթանյահուի այցի շրջանակներում անվտանգային, հատկապես ներքին անվտանգության, էներգետիկ ոլորտներում ձոխգործակցության վերաբերյալ Բաքվում հնչած որոշ հայտարարություններ՝ մասնավորապես Ադրբեջանի ներքին անվտանգության ոլորտում երկու երկրների հատուկ ծառայությունների համագործակցության հավանականությունն,  ադրբեջանաթուրքական համատեղ TANAP գազատարով իսրայելական գազը դեպի եվրոպական երկրներ արտահանելու հնարավորությունները ժամանակի ընթացքում բավական առարկայական տարաձայնություններ կարող են առաջացնել նաև Ռուսաստանի, Սաուդյան Արաբիայի(այս երկրները որոշակի դերակատարություն ունեն ներադրբեջանական իրողություններում) հետ Ադրբեջանի հարաբերություններում: Իսկ Իրանի պարագայում կհանգեցնեն առկա խնդիրների առավել խորացմանը. քաղաքական, անվտանգային խնդիրներին, փաստացի կավելանա նաև էներգետիկ ոլորտը, քանի որ  սեփական գազը դեպի Եվրոպա արտահանելու խնդիր ունի նաև Իրանը:

Իսկ Իսրայելի պարագայում Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները խնդիրներ են առաջացնում հիմնականում երկրի ներսում, նաև համահրեական շրջանակներում: Բանն այն է, որ այսօր էլ իսրայելական հասարակական—քաղաքական դաշտում բավական արդիական են պետության՝ ժողովրդավարական կամ ազգային բնույթի վերաբերյալ քննարկումներն, և այդ համատեքստում, ըստ նույն իսրայելական, հրեական տարբեր շրջանակների կողմից հնչեցված գնահատականների,  երկրի իշխանությունների արտաքին ուղեգիծը՝ միտված նաև այնպիսի ոչ ժողովրդավարական երկրների հետ հարաբերությունների սերտացմանն, ինչպիսին, օրինակ, Ադրբեջանն է, լուրջ հարված են Իսրայել պետության ժողովրդավարական հիմքերին: Նաև սա է պատճառը, որ Նեթանյահուի «պատմական» այցերն Ադրբեջան և Ղազախստան, հենց Իսրայելի վարչապետի բնորոշմամբ՝ պարզապես անտեսվեցին իսրայելական ԶԼՄ-ների կողմից, ինչի հետևանքով իր այցի նշանակությունը Նեթանյահուն սեփական հասարակությանը ստիպված էր ներկայացնել ֆեյսբուքյան էջում տեղադրված տեսաուղերձի միջոցով:

Panorama.am.- Հնարավո՞ր է արդյոք լարվածության նոր փուլ Ադրբեջան-Իրան հարաբերություններում:

Արմեն Պետրոսյան.- Եթե սկսեն իրականանալ Բաքվում հայտարարված իսրայելա-ադրբեջանական պայմանավորվածություններն, ապա առանց այն էլ օր-օրի սրվող հարաբերություններն ավելի կվատթարանան: Անվտանգային ոլորտում իսրայելական հատուկ ծառայությունների գործունեության համար Ադրբեջանում ընդլայնվող հարթակը բավական լայն հնարավորություններ է ընձեռում Թել Ավիվի համար և՛ Ադրբեջանի ներսում՝ ուղղված Իրանի կողմից հովանավորվող շիայական տարրերի դեմ, և՛ հատկապես երկրից դուրս: Ներկայում Իրանի միջուկային ծրագրի մոնիտորինգի նպատակով իրականացվող հետախուզական ծրագրերին զուգահեռ, Իսրայելը դարձյալ կարող է ձևավորել Թեհրանի դեմ թշնամական ծրագրերի նոր օրակարգ, ինչի համար որոշակի խթան կարող է հանդիսանալ ամերիկյան նոր վարչակարգի կողմից Իրանի հետ կարգավորվող հարաբերությունների ուղեգիծը փոփոխելուն միտված նախատրամադրվածությունը: Հաջորդը, ինչպես վերը նշեցի, էներգետիկ հատկապես՝ գազի արտահանման ոլորտում համագործակցության խթանումն է, ինչը դարձյալ ուղղակի սպառնալիք է Իրանի տնտեսական շահերին:

Panorama.am.- Ստեղծված իրավիճակից ինչպե՞ս կարող է օգտվել Հայաստանը:

Արմեն Պետրոսյան.- Հարավային Կովկասում առկա, նաև վերը թվարկված խնդրահարույց, մրցակցային, ինչու ոչ՝ նաև հակամարտային իրավիճակը Հայաստանի համար բավական բարենպաստ միջավայր և հնարավորություններ են ստեղծում՝  տարածաշրջանի հետ կապված մի շարք ծրագրերի իրականացման կայուն օղակ դառնալու հարցում: Խոսքն առաջին հերթին Պարսից ծոցը Սև ծովին կապող տրանսպորտային ուղու, իրանական գազը դեպի Եվրոպա տեղափոխելու, Իրան-ԵԱՏՄ համագործակցության վերաբերյալ ծրագրերն են: Այս առումով, Հայաստանի կողմից առկա է լրջագույն և անհետաձգելի քայլեր իրականացնելու հրամայական՝ ընդ որում՝ և՛ ներքին, և՛ արտաքին քաղաքական ուղղություններով: Նախ և առաջ 24 ժամյա ռեժիմով պետք է ավարտին հասցնել անհրաժեշտ ենթակառուցվածքները՝ վերոնշյալ գլոբալ նշանակության ծրագրերին անվտանգ, վստահելի երաշխիքներից բացի, նաև մրցունակ պայմաններ առաջարկելու նպատակով: Արտաքին ուղղությամբ բավական կարևոր է Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Ռուսաստան, Իրան-Հայաստան-Վրաստան-ԵՄ, Իրան-ԵԱՏՄ ուղղություններով առավել նախաձեռնողական և ստեղծագործ քաղաքականությունը, ինչու ոչ, նաև տարբեր ոլորտներում Վրաստան-Ռուսաստան հարաբերությունների կարգավորման համար միջնորդական որոշակի դերակատարություն իրականացնելու հնարավորությունները, որի հետ կապված ազդակներն ակնհայտ են երկու կողմից էլ:

Մի բան ակնհայտ է, Իրանի բավական խնդրահարույց հարաբերությունները Հայաստանը շրջափակման ծրագիր իրականացնող Թուրքիայի հետ՝ պայմանավորված հատկապես սիրիական և իրաքյան հիմնախնդիրներով, անվստահության բարձր մակարդակն առկա Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ քաղաքական և տնտեսական հարաբերություններում, այլընտրանքների որոնման փորձերը Վրաստանի և Իրանի համար, այլ արտաքին դերակատարների, մասնավորապես Ռուսաստանի դրական մոտեցումները նշված տնտեսական և քաղաքական ծրագրերի համատեքստում, բավական լայն հնարավորություններ են ստեղծել Հայաստանի վերընթաց զարգացման համար, և խելացի, քրտնաջան, սկզբունքային, հետևողական աշխատանքի պարագայում շոշափելի արդյունքներ հնարավոր է արձանագրել արդեն կարճաժամկետ հեռանկարում: