Քաղաքական 12:09 14/01/2017 Հայաստան

Լարիսա Ալավերդյանը՝ Բաքվի ջարդերի մասին

«Բաքվում հայերի ջարդերը տեղի են ունեցել երեք փուլով, ինչն ադրբեջանական ԽՍՀՄ կոչված տարածքում բնակվող հայության հանդեպ փուլ առ փուլ իրականացվող ցեղասպանական գործողությունների հերթական փուլերից էին»,- Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց «Ընդդեմ իրավական կամայականությունների» ՀԿ նախագահ Լարիսա Ալավերդյանը։

Նա հիշեցրեց, որ 1988 թվականի փետվարի վերջին Սումգայիթի ջարդերը տեղի են ունեցել այն հայտարարությունից հետո, երբ արդեն Միխայիլ Գորբաչովն ընդունել էր հայ մեծագույն մտավորականներ Զորի Բալայանին և Սիլվա Կապուտիկյանին, խոստացել, որ հարցը կլուծվի. «Հենց այն օրը, երբ դիմեցին ժողովրդին՝ թե գնացեք տուն, ամեն ինչ կլուծվի, սկսվեց սումգայիթյան ջարդերը:  Ռուս հայտնի հրապարակախոս Անդրեյ Նույկինը  հստակ ասել է, որ Սումգայիթը եղել է մի գործողություն, որը պետք է ահազանգ լիներ ոչ միայն Սումգայիում ապրող հայերի համար, այլ համայն հայության, որն ապրում էր ադրբեջանական ԽՍՀՄ կոչված տարածքում: Բայց հայերը դա չեն ընկալել, կարծել են, որ ժամանակավոր է, հավատացել են, որ խուլիգանների գործողություններ են, և դուրս չեն եկել մնացած ավելի քան 300 բնակավայրից»:

Լ. Ալավերդյանի ներկայացմամբ, Բաքվի ջարդերի առաջին փուլը և փախստականության ամենամեծ ալիքը տեղի է ունեցել 1988 թվականի աշնանը:

Ընտրված ժամանակաշրջանը, նրա խոսքով, նույնպես քաղաքականության մաս էր կազմում, քանի որ ճիշտ այդ ժամանակ Մոսկվայում տեղի էր ունենում բաց դատ Սումգայիթի մարդասպաններից մեկի գործով, Ադրբեջանից այնտեղ  գնացող քաղաքացիներն արդեն հերոսացնում էին այդ մարդասապաններին:

«1988 թվականի հոկտեմբերի վերջին-նոյեմբերին գրեթե 200 հազարից ավելի հայություն Բաքվից հայտնվել էին Հայաստանում, նաև Սովետական Միության այլ քաղաքներում: Հետագայում Խորհրդային Ադրբեջանի Կենտկոմի քարտուղար Վեզիրովի կոչը լսելով՝ որոշ հայեր վերադարձան Ադրբեջան: Սակայն քանի որ նրանց նպատակը եղել է ամբողջովին հայաթափությունը, տեղի ունեցավ Բաքվի ջարդերի երկրորդ փուլը 1989 թվականի ամռանը, ծայրահեղ դաժան ձևեր է ընդունել օգոստոսին: Սկսվեց փախստականության նոր ալիք, այն մարդիկ էին, ովքեր 1988 թվականին հույս էին ունեցել, որ նման բան չի կրկնվի, պատահականություն էր, ժամանակավոր էր: Մեծ մասը եկան Հայաստան:

1990 թվականի հունվարի 13-20-ը տեղի է ունեցել Բաքվի ջարդերի երրորդ փուլը: Օրը՝ հունվարի 13-ը, կրկին պատահական չէր. հայերը ճոխ նշում էին Քրիստոսի Անվանակոչության տոնն ու հին Նոր տարին, պատրաստում էին սեղաններ:

Դա Բաքվի ջարդերի երրորդ փուլն էր, սակայն, երբ խոսում ենք Սովետական Ադրբեջանի տարածքների վրա բնակվող հայության ջարդերի մասին, խոսքը գնում է  նաև չորրորդ, հինգերորդ փուլերի մասին, որն արդեն պատերազմն էր:

Բոլորս պետք է  հասկանանք, որ Ադրբեջանի կողմից հայության նկատմամբ կատարվածը նպատակային, պլանավորված,  փուլ առ փուլ իրականացվող ցեղասպանական գործողություն էր:  Մինչ այսօր իներցիայի համաձայն կոչում ենք ջարդեր, սպանություններ, այնինչ նույն այն քաղաքականությունն էր, որը Թուրքիան վարում էր 1915 թվականին: Ադրբեջանը նախաձեռնել էր մի գործողություն, ծրագիր, որով պետք է հայության վերջը դներ՝ ավարտեր այն ցեղասպանությունը, որը սկսվել էր Թուրքիայում: 

Սա է կոնցեպտը, որը, չգիտես ինչու, դուրս է մնում, և, կարծես թե, մենք նայում ենք այդ գործողություններին որպես առանձին դրվագներ, այնինչ, կրկնում եմ, դա նպատակային, հետևողական իրականացված քաղաքականություն էր, մեթոդներով, ձևերով, մասշտաբներով, վերջնական նպատակով որևէ բանով չէր տարբերվում Թուրքիայի կողմից իրականացված ցեղասպանությունից»,- ասաց Լարիսա Ալավերդյանը:

Հարցին, թե արդյո՞ք Հայաստանը կարողացել է հայերի նկատմամբ ողջ կատարվածն ամբողությամբ ներկայացնել միջազգային հանրությանը, նա նշեց. «Ամենևին, խիստ հակառակը: Հայաստանի իշխանություններն ի սկզբանե որդեգրել են մի քաղաքականություն, որ Հայաստանը չի քաղաքականացնում փախստականների հարցը, այնինչ նրանք ոչ միայն փախստականներ են, այլ բռնի տեղահանված, ցեղասապանությունից մազապուրծ եղած մարդիկ: Ընդհակառակը, վերջերս էլ բարձրաստիճան պաշտոնատար անձի կողմից էլի հայտարարվեց, որ Հայաստանը չի քաղաքականացնում փախստականների հարցը:

Ինչո՞ւ: Որպես իրավապաշտապան, ողջունում եմ, որ փախստականության կամ բռնի տեղահանված մարդկանց հանդեպ վարվում է մարդասիրական քաղաքականություն: Բայց դա ընդամենը մեկ տարր է: Երկրորդ տարրը բոլոր այն իրավունքներն են, որոնք որ փախստականները պաշտպանում են մինչ այսօր՝ անկախ նրանից, ստացել են որևէ երկրի քաղաքացիություն, այդ թվում նաև Հայաստանի:

Շատերը, մինչև անգամ փորձագետներից, չգիտեմ ինչու, սխալ պատկերացում ստեղծեցին, որ եթե փախստականները կամ բռնի տեղահանվածները ստանում են Հայաստանի քաղաքացիություն, դրանով, կարծես թե, վերջ է դրվում պահանջատիրությանը: Ամենևին այդպես չէ: Փախստականների հարցերով միջազգային իրավունքը միանշանակ տարբերակում է դա: Այն պետությունը, որն ընդունել է  բռնի տեղահանվածներին, իր վրա վերցնում է պարտականություններ, պարտավորվում է  միջազգային կազմակերպություների հետ միասին ապահովել առաջնային պահանջները՝ տանիք, աշխատանք, ինտեգրում: Բայց դա չի զրկում փախստականներին իրենց պահանջատիրությունից ՝ վերադառնալ իրենց նախկին վայրերը, որտեղ քաղաքացի են եղել, վերադարձն այն բոլոր  նյութական, ոչ նյութական արժեքների, որոնք թողել են, կամ բռնագանձել են, կամ նրանցից բռնի խլել: Հայությունն ունի իրավունքներ, ժամանակակից ադրբեջանական հանրապետության տարածքում նյութական աժեքների ստեղծող է եղել: Երբևէ այդ հարցերը չեն բարձրացվել:

Տարիներ շարունակ նույն Մինսկի խումբը, հետագայում համանախագահները բազմիցս խոսել են ադրբեջանցիների՝ ազատագրված տարածքներ վերադառնալու մասին, երբևէ հարցը Հայաստանի կողմից  չի բարձրացվել՝ իսկ ադրբեջանաբնակ հայերի իրավունքները՝ նույն տարածքային, վերադառնալու, վերադարձման, ո՞վ է պաշտպանելու, կամ ինչո՞վ է փոխարինվելու: Այստեղից է սկսվում ասպիմետրիկ վիճակը, երբ որ տարիներ շարունակ Բաքուն ստեղծել է պատկեր, որ Հայաստանն ագրեսոր է, խոսում են մեկ միլիոն փախստականների մասին, թեև բացահայտվեց, որ սուտ է»:

Նրա խոսքով՝ այսօր ճիշտ ժամանակն է, որպեսզի բարձրաձայնվեն այս բոլոր հարցերը. «Երբ էլ սկսենք, ժամանակն է, բայց  այսօր ճիշտ ժամանակն է, երբ որ Ադրբեջանը բացեիբաց մրցում է անօրինական ահաբեկչական միավորման՝ «Իսլամական պետության» հետ:  Միայն նրա հետ կարելի է համեմատալ Ադրբեջանին, շատ անգամ առաջնությունը տալ հենց Ադրբեջանին՝ լինի մարդասպանության ձևերի, քարոզչության, հայտարարությունների մեջ: Չկա այդպիսի մեկ այլ ճանաչված պետությունը, որը տարիներ շարունակ հետևողական ռասիստական քաղաքականություն, քարոզչություն վարի: Այս հարցը երբևէ չի դարձել որևէ քաղաքական շրջանակներում քննարկման հարց: Չունենք Ադրբեջանին այդպիսի քաղաքականության համար դատապարտող որևէ մեկ լուրջ որոշում: Կան Եվրամիության, Եվրոպայի խորհրդի առանձին հանձնաժողովների, միջազգային ՀԿ-ների հայտարարություններ, բայց ադրբեջանական այդ քաղաքականությունը լուրջ քաղաքական քննարկման, լուրջ քաղաքական դատապարտման դեռ չի արժանացել: 

Այդպիսի քաղաքականության զոհն առաջին հերթին հենց Ադրբեջանում ապրող բնակիչներն են:  Ինչո՞ւ: Որովհետև իրենք նույն ախտով են վարակվում, տառապում, ինչպես ժամանակին տառապել են հիտլերյան Գերմանիայում նացիստական քաղաքականության և քարոզչության ներքո: Գիտենք, թե դրա վերջն ինչն է եղել գերմանական ժողովրդի համար: Մեր կողքին մեր հարևանը վարում է նույն քաղաքականություն, իսկ մենք, չգիտեմ ինչու, պարծենում ենք, որ չենք քաղաքականացնում փախստականների հարցը: Այնինչ փախստականներ չեն, ցեղասպանության ենթարկված, հայրենազրկված հայություն մասին է խոսքը: Ժամանակն է բոլոր քարտերը բացել»:

Հիշեցնենք, որ 1990թ. հունվարի 13-19-ը Բաքվում իրականացվեցին  հայության զագնվածային ջարդեր: Դրանք դարձան 1988-1990 թթ Ադրբեջանում իրականացված հայ ժողովրդի Ցեղասպանության գագաթակետը: 1988 թ փետրվարի 26-29-ը Սումգայիթում տեղի ունեցած ջարդերից հետո, Բաքվում ծայր առան հայության հետապնդումներ, առաձնակի դաժանությամբ սպանություններ, հրապարակային կտտանքներ, հայերին պատկանող բնակարանների թալան, գույքի զավթում: Հայությանը  բռնի վտարում էին կացարաններից և հեռացնում աշխատանքից: 1990 թ հունվարի դրությամբ Բաքվի 250 հազարանոց հայ համայնքից մնացել էր 35-40 հազար մարդ: Դրանք մեծամասամբ հաշմանդամներ, ծեր և հիվանդ մարդիկ էին և նրանց խնամող բարեկամներ: 1990 թ հունվարի 13-ին ջարդերը ստացան կազմակերպված, ուղղորդված և զանգվածային բնույթ: Առկա են վայրագությունների, առանձնակի դաժանությամբ իրականացված սպանությունների, խմբակային բռնաբարությունների, մարդկանց ողջ-ողջ այրելու, պատուհանից դուրս շպրտելու, անդամահատման և գլխատման բազմաթիվ վկայություններ: Զոհերի ստույգ թիվը առ այսօր հայտնի չէ: Տարբեր տվյալներով սպանվել է 150-400 մարդ, հայուրավոր մարդիկ` խեղվել: Ջարդերը շարունակվեցին շուրջ մեկ շաբաթ, Ադրբեջանի, ԽՍՀՄ իշխանությունների, ներքին զորքերի, և խորհրդային բանակի Բաքվի կայազորի լիակատար թողտվության պայմաններում: Սպանվելուց մազապուրծ եղածները ենթարկվում էին բռնի տեղահանման:Միայն հունվարի 20-ին հասարակական կարգի վերականգնման համար քաղաք մտցվեցին խորհրդային զորքեր:

 



Աղբյուր` Panorama.am
Share |

Հարակից հրապարակումներ`

Տեքստում սխալ կամ վրիպակ նկատելու դեպքում, ուղարկեք խմբագրին հաղորդագրություն` նշելով տվյալ սխալը, այնուհետև սեղմելով Ctrl-Enter:

Լրահոս

13:42
1100 հարցվածների գրեթե 58%-ը դժգոհ են Փաշինյանի աշխատանքից
«Gallup International Association»-ը հեռախոսային հարցում է իրականացրել հոկտեմբերի 24-30-ը
Աղբյուր` Panorama.am
13:14
Օդի ջերմաստիճանը նոյեմբերի 6-ի ցերեկը կնվազի 3-4 աստիճանով
Երևանում նոյեմբերի 5-ի ցերեկը, 6-10-ին սպասվում է առանց տեղումների եղանակ։ ​Մարզերում նոյեմբերի 5-ի ցերեկը, 6-10-ին սպասվում է...
Աղբյուր` Panorama.am
13:04
«Ուրարտու»-ն «Ֆասթ Մեդիայի»-ն մեղադրում է ոչ պրոֆեսիոնալիզմի և անլուրջ մոտեցման մեջ
«Ուրարտու» ֆուտբոլային ակումբը, պատասխանելով համացանցում շրջանառվող «Ֆասթ Մեդիայի» երեկվա հայտարարությանը, ցանկանում է...
Աղբյուր` Panorama.am
12:54
Ուղեվարձերի գումարի ավելացման վերաբերյալ քաղաքապետարանի հրապարակած թվերը ծիծաղելի են ու ամոթալի. Բաբկեն Պիպոյան
Երևանի քաղաքապետարանի ներկայացուցիչներն ամեն օր թվեր են հրապարակում, թե  ինչպես է փոխվել ուղեվարձի վճարումից առաջացած գումարի չափը...
Աղբյուր` Panorama.am
12:43
Ադրբեջանն ավտnրիտար երկիր է, չեմ մասնակցի Բաքվում COP-29-ի. Թունբերգ
Շվեդ բնապահպանական ակտիվիստ Գրետա Թունբերգը հայտարարել է, որ բոյկոտում է  և չի մեկնելու Բաքու՝ մասնակցելու ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփոխության...
Աղբյուր` Panorama.am
12:38
ՄԱԿ-ի դատարանը նոյեմբերի 12-ին կհրապարակի Հայաստան ընդդեմ Ադրբեջանի գործով վճիռ
Ադրբեջանի կողմից ներկայացված նախնական առակություների վերաբերյալ
Աղբյուր` Panorama.am
12:32
Մեկ տարում Հայաստանում արձանագրվել է թոքի քաղցկեղի 903 նոր դեպք
Թոքի քաղցկեղը այս հիվանդության ամենատարածված տեսակներից է և աշխարհում մահացության գլխավոր պատճառներից մեկը։  Տղամարդիկ առավել հաճախ են...
Աղբյուր` Panorama.am
12:05
ԵՄ պատվիրակությունը Երևանում է՝ մշակելու վիզաների ազատականացման բանակցությունների ծրագիրը. ԱԳ փոխնախարար
«Արդեն իսկ սկսել ենք բանակցություններն արտոնագրերի ազատականացման շուրջ, այս օրերին՝ 5-6-ը, Երևանում է Եվրամիության պատվիրակությունը,...
Աղբյուր` Panorama.am
11:45
Հիմնականն այն է, որ բացառում է երրորդ կողմի վերահսկողությունը. Պարույր Հովհաննիսյանը՝ հաղորդակցության ուղիների վերաբերյալ
«Մեզ հասած տեղեկություններով ընդունելության ընթացքում վիրավորանքներ և սպառնալիքներ են հնչել, որի մասին Բելգիական կողմին հայտնել ենք...
Աղբյուր` Panorama.am
11:45
Կոչ եմ անում կառավարությանը փոխել իր դիրքորոշումը և ունենալ հատուկ օր՝ հարգելու Հայաստանի համար զոhվածների հիշատակը. Նազարյան
Հայաստանի կառավարությունը բացասական եզրակացություն է տվել ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Գեղամ Նազարյանի օրենսդրական...
Աղբյուր` Panorama.am
11:28
Սրբուհի Գալյանը նշանակվել է արդարադատության նախարար
ՀՀ նախագահ Վահագն Խաչատուրյանի հրամանագրով՝ Սրբուհի Գալյանը նշանակվել է արդարադատության նախարար։ «Հիմք ընդունելով վարչապետի...
Աղբյուր` Panorama.am
11:20
Թուրքիան Եվրոպայի հետ միասին մեջմե՞ջ է անում հետխորհրդային տարածքը. Պյոտոր Ակոպով
«Էրդողանը Մոսկվայի համար մտահոգության ևս մեկ առիթ է ստեղծում» վերնագրով վերլուծական հոդվածում «ՌԻԱ նովոստի»-ի քաղաքական...
Աղբյուր` Panorama.am
11:06
Ինչո՞ւ է կարևոր արցախցիների մասին Գերմանիայի դատարանի որոշումը. Տարոն Սիմոնյան
«Գերմանիայի դատարանի որոշումը, որն արդեն ուժի մեջ է մտել, ապացուցում է, որ արցախցիներն իրականում հնարավորություն չունեն մուտք գործել...
Աղբյուր` Panorama.am
10:26
Տիկնիզյան. Գնահատում եմ, թե ինչպես են ինձ վերաբերվում «Լոկոմոտիվում»
«Լոկոմոտիվի» կիսապաշտպան Նաիր Տիկնիզյանը նշել է, որ ցանկանում է երկարաձգել պայմանագիրն ակումբի հետ։ «Ես մեծ ցանկություն...
Աղբյուր` Panorama.am
10:15
Վրացական տուրիստական ընկերությունը ջնջել է Լոռու մասին գրառումը, Զուրաբաշվիլու էջում դատարկ լինկն է
Վրացական տուրիստական ընկերությունը՝ Adjara Voyage-ը, որ իր էջում Հայաստանի Լոռու մարզը ներկայացրել էր Վրաստանի պատմական տարածք,  այդ...
Աղբյուր` Panorama.am
09:51
Ապագա ընտրություններում հաղթող ուժերը
«Առաջիկա խորհրդարանական ընտրությունները (հերթական թե արտահերթ) աչքի են ընկնելու անսպասելի, անհավանական դաշինքներով ու միավորումներով։ Դա...
Աղբյուր` Panorama.am
09:46
Բելգիայում Ադրբեջանի դեսպանը սպառնացել է սպանել ԵՄ-ում ՀՀ դեսպան Տիգրան Բալայանին
Հայաստանի դեսպանությունը պաշտոնական բողոք է հայտնել Բրյուսելում այլ դիվանագիտական ներկայացուցչություններին, քանի որ Բելգիայում Ադրբեջանի դեսպան...
Աղբյուր` Panorama.am
09:32
«Հրապարակ». Ավինյանը Երևանի չլուծված խնդիրների համար մեղադրում է գործադիրին
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Երևանի քաղաքապետ Տիգրան Ավինյանը երեկ խորհրդարանում 2025 թվականի բյուջեի քննարկման ժամանակ...
Աղբյուր` Panorama.am
09:31
«Ժողովուրդ». Հովիկ Աղազարյանի որդին իր «գործունեության» ընթացքում եղել է նաև ՊԵԿ մաքսային հատվածի պաշտոնատար անձ
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. «ՔՊ-ական պատգամավոր Հովիկ Աղազարյանի որդու կազմակերպած՝ մեքենաների ներմուծում/արտահանում...
Աղբյուր` Panorama.am
09:30
«Հրապարակ». Շունչները պահած սպասում են Բագրատ սրբազանի վերադարձին
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Քաղաքական շրջանակներում, շունչները պահած, սպասում են Սրբազան պայքարի առաջնորդ Բագրատ սրբազանի...
Աղբյուր` Panorama.am
09:28
«Փաստ». Ընդդիմադիր պատգամավորները չեն միջամտել Ալեն Սիմոնյանի և լրագրողի միջև միջադեպին
«Փաստ» թերթը գրում է. «Լրատվամիջոցներն անդրադարձել են, որ օրերս խորհրդարանում միջադեպ է եղել ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանի և...
Աղբյուր` Panorama.am
09:24
«Փաստ». Ինչու է վերջին շրջանում Անդրանիկ Քոչարյանը դարձել չափազանց զգուշավոր
«Փաստ» թերթը գրում է. «Առիթ ունեցել ենք տեղեկացնելու, որ քպական Անդրանիկ Քոչարյանից ու իր «խմբակից» շատ մեծ...
Աղբյուր` Panorama.am
09:23
«Ժողովուրդ». «Իմ քայլը» հիմնադրամի ընթրիքի նվիրատվությունը արտոնությունների կամ ներողամտության ակնկալիք
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. «ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի տիկնոջ՝ Աննա Հակոբյանի «Իմ քայլը» հիմնադրամի առաջին...
Աղբյուր` Panorama.am
09:21
«Հրապարակ». ՔԿՀ-ներում ռեյդ են արել և հավաքել կալանավորների բջջային հեռախոսները
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Քրեակատարողական հիմնարկներում հոկտեմբերին ռեյդ են արել և հավաքել կալանավորների բջջային...
Աղբյուր` Panorama.am
09:21
Տրամաբանորեն առաջնային կարգով պետք է դրվեր օկուպացված տարածքների ուղղություններով սահմանազատման հարցը. Աբրահամյան
ԱԺ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության քարտուղար Տիգրան Աբրահամյանը գրում է. «Հայաստանի ու Ադրբեջանի փոխվարչապետերի` մի քանի օր...
Աղբյուր` Panorama.am
09:19
«Ժողովուրդ». «Ախորժակը ուտելիս է բացվում»-ը ոչ թե սոսկ դարձվածք է, այլ հեղափոխական իրականություն
«Ժողովուրդ» թերթը գրում է. «Ստորև ներկայացվող փաստերը իրավապահների և նրանց քաղաքական ղեկավար, այսօր արդեն հատուկենտ...
Աղբյուր` Panorama.am
09:16
«Հրապարակ». Ալեն Սիմոնյանը ՔՊ-ական կանանց հետ մերձեցման երեկո է անցկացրել
«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Ալեն Սիմոնյանն անցած շաբաթ ՔՊ-ական կանանց հետ մերձեցման երեկո է անցկացրել՝ Ձորափի ռեստորաններից...
Աղբյուր` Panorama.am
09:14
Նոյեմբերի 5-ի հոսանքազրկումների մասին
«Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» փակ բաժնետիրական ընկերությունը տեղեկացնում է, որ նոյեմբերի 5-ին պլանային նորոգման աշխատանքներ...
Աղբյուր` Panorama.am
09:10
Նոյեմբերի 5-ին փոխանակման կետերում դոլարի, և եվրոյի փոխարժեքները աճել են, ռուբլունը՝ նվազել
ՀՀ բանկերում այսօր՝ նոյեմբերի 5-ին ժամը 09:00-ի դրությամբ, ԱՄՆ դոլարի առքի միջին փոխարժեքը կազմում 384.72 դրամ՝ նախորդ օրվա վերջի համեմատ աճելով...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

«Գոյ» թատրոնի դերասանները դիմեցին ոստիկանություն
14:26 04/11/2024

«Գոյ» թատրոնի դերասանները դիմեցին ոստիկանություն

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}