Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Սովորական ցեղասպանություն» նախագիծը պատրաստում է «Ես մեղադրում եմ Ադրբեջանին» կարգախոսով  տեսահոլովակներ, որտեղ ականատեսները պատմում են Բաքվի, Սումգայիթի, Մարաղայի ահավոր իրադարձությունների մասին: Լրագրողների հետ հանդիպմանը ներկայացվեց այդ տեսահոլովակներից մեկը, ականատեսը պատմում էր Բաքվում տեղի ունեցած ողբերգության մասին:

«Սովորական ցեղասպանություն» նախագծի ղեկավար Մարինա Գրիգորյանն ասաց, որ շուրջ 30 տեսահոլովակ  թարգմանվել է անգլերեն, առաջիկա օրերին կտեղադրվեն  միջազգային հարթակներում:

«Նախագծի շրջանակում հավաքված բոլոր վկայություններն, իրոք, մեղադրանք են՝ ուղղված Ադրեբեջանի հանցավոր, ցեղասպան քաղաքականությանը, որը շարունակեց այդ երկիրը 20-րդ դարի վերջում՝ ստանձնելով Թուրքիայի ժառանգորդի դերը»,- նշեց նա:

Մ. Գրիգորյանը տեղեկացրեց, որ  «Սովորական ցեղասպանություն» նախագիծն իրականացվում է ՀՀ նախագահի աշխատակազմի «Հանրային կապերի և տեղեկատվության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի կողմից, և այս տարվա ընթացքում  մի շարք միջոցառումներ են նախաձեռնելու՝ նվիրված տարբեր իրադարձություններին՝ Քարինտակի հերոսամարտի 25-ամյակին, Շուշիի ազատագրման 25-ամյակին, Մարաղայի ողբերգության 25-րդ տարելիցին. «Ամբողջ տարվա ընթացքում մեդիահարթակներում, նաև միջազգային, պատրաստվում ենք անցկացնել տարբեր լեզուներով միջոցառումներ,  տարածել նյութեր, որոնք ուղղված են ադրբեջանական քարոզչամեքենայի ստի և կեղծիքի բացահայտմանը, իրականության ներկայացմանը: Այս աշխատանքներում համագործակցում ենք տարբեր պետական մարմինների հետ, մասնավորապես արտաքին գործերի, սփյուռքի նախարարությունների»:

Խոսելով 1990 թվականի հունվարի 13-20-ը տեղի ունեցած Բաքվի ջարդերի մասին, Մ. Գրիգորյանն ասաց, որ հունվարի 20-ը Ադրբեջանը նշում է որպես իրենց համար ողբերգական օր, երբ սովետական զորքերը մտան Բաքու:

«Բայց այդ աղմուկը,  որ 27 տարվա ընթացքում ամեն հունվարի 20-ին բարձրացնում են, այն նպատակով է, որպեսզի լռության մատնեն, փորձեն մոռացության մատնել այն ահավոր իրադարձությունները, որ տեղի ունեցան Բաքվում  1990 թվականի հունվարի 13-19-ը: Մեկ շաբաթվա ընթացքում Բաքվում սպանում, տանջամահ էին անում, կողոպտում էին, ողջ-ողջ այրում էին, բռնաբարում էին, բռնի տեղահանում էին հայերին: Սակայն Բաքվում մոռանում են մեկ բան, որ ողջ են այդ իրադարձությունների ականատեսները, տասնյակ հազարավոր մարդիկ, ովքեր անցել են այդ դժոխքի միջով, տեսել են այդ ամենը, կորցրել են իրենց հարազատներին, ունեցվածքը»,- ասաց «Սովորական ցեղասպանություն» նախագծի ղեկավարը:

Նա նշեց, որ Բաքվի ջարդերի մասին, ի տարբերություն Սումգայիթի, համեմատաբար քիչ են փաստաթղթերը, և «Սովորական ցեղասպանություն» նախագծի շրջանակում որոշեցին լրացնել այդ բացն ականատեսների վկայություններով: Նախաձեռնեցին «Մեկ տար տևող ցեղասպանություն» ենթանախագիծը, որի շրջանակում լսել ու տեսագրել են վկաների, ականատեսների բոլոր պատմածները, հիշողությունները՝ որպես Բաքվում կատարված ցեղասպանության վառ ապացույց:

«Այդ նպատակով երկու անգամ մեկնեցինք ԱՄՆ, ուր 1990-ական թվականներին մոտ 60 հազար Բավքի հայ էր տեղափոխվել հատուկ պետական ծրագրով: Տեսագրել ենք 150 Բաքվի հայի: Արդյունքում ունենք  «Մեկ դար տևող ցեղասպանություն. Բաքվի սև հունվարը» վավերագրական ֆիլմը,  որը ներկայացվել է 2015 թվականին, դարձել է  Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցն նվիրված միջոցառումների մի մասը»,- ասաց նա՝ հավելելով, որ այդ հարզացրույցների հիման վրա նաև հրատարակել են գիրք, որտեղ ներառված է 50 վկայություն:  Արդեն աշխատում են  երկրորդ գրքի վրա, որտեղ ներառված կլինի մոտ 60 ականատեսի հիշողություններ:

«Այս աշխատանքը կլինի շարունակական, կներկայացվի նաև նոր ֆիլմ: Մենք փորձում ենք մեր աշխատանքի ժամանակ շատ վկայություններ հավաքել, որպեսզի ավելի մաստշաբային լինի պատկերը»,- հավելեց Մ. Գրիգորյանը:

Նրա խոսքով, այդ հարզացրույցների ընթացքում իմացել են մի շարք փաստեր, մանրամասներ, որի արդյունքում Ադրբեջանի կողմից իրականացված հրեշավոր հանցագործության առավել ամբողջական պատկերն են կազմում.  «Օրինակ, չգիտեինք, որ Բաքվում 1990 թվականի հունվարից հետո հայերին պահում էին որպես պատանդներ: Մի փախստական կին պատմեց, որ մեկ տարի սարսափելի պայմաններում իրեն պահել են որպես պատանդ: Նրա հետ միասին պահել են խառը ընտանիքներ: Հրաշքով է փրկվել: Արդեն յոթ տարի անշարժ անկողնային վիճակում է, բժիշկները կարծում են, որ նրա այդ վիճակը հենց մանկության տարիներին ապրած սարսափների հետևանք է: Նորություն էր նաև այն, որ ովքեր Բաքվից լաստանավերով էին փախնում, այդ լաստանավերից նրանց ուղղակի նետում էին Կասպից ծով: Կարծում եմ՝ Կասպից ծովում իրենց հանգրվանն են գտել բազմաթիվ Բաքվի հայեր: Այդ թիվը երբեք չենք իմանա:

Նաև հավաքագրել ենք փաստաթղթեր, որոնք կարողացել են փախստականներն իրենց հետ տանել: Բացառիկ մի փաստաթուղթ ենք հայտնաբերել, տրված է Բաքվի ռազմական հրամանատարության կողմից, գրված է, որ այս ընտանիքին ստիպված են տարհանել Բաքից, որովհետև այդ քաղաքում կա սպառնալիք իրենց կյանքին:

Բացահայտեցինք մի փաստ, որ Բաքվում հայերի հայցադիմումների հիման վրա քրեական գործեր են հարուցվել, սակայն դրանք չեն հասցվել ավարտին, բոլորը թաղվել են Բաքվի արխիվներում, ինչը հերթական անգամ ապացուցում է, որ Բաքվի ջարդերը պետական մակարդակով կազմակերպված են եղել, հենց ղեկավարությունից  հրագանգ է եղել իրավապահ մարմիններին, որ բոլոր գործերը փակեն,  հետաքննություն չանցկացնեն»:

Մ. Գրիգորյանն ասաց, որ, ելնելով իրենց ունեցած փաստերից, վկայություններից, ենթադրում են, որ Բաքվի ջարդերի ժամանակ 500-600 հայ է սպանվել:

Նա հույս ունի, որ Բավքի հայերը, մասնավորապես նրանք, ովքեր ապրում են ԱՄՆ-ում, հանդիսանում են այդ երկրի քաղաքացիներ, կդիմեն դատարան՝ պատասխանատվության կանչելով Ադրբեջանին և նախկին սովետական ղեկավարությունը: Մ. Գրիգորյանը  տվյալներ ունի, որ նրանք պատրաստվում են դիմել դատարան:

«Այն իրադարձությունները, որոնք տեղի են ունենում վերջին տարիներին, մասնավորապես 2004 թվականին Բուդապեշտում հայ սպայի սպանությունը,   հայ օդաչուների աճյունների տարհանման խնդիրը, շփման գծում տեղի ունեցող սպանությունները, ապրիլյան  պատերազմը, 2016-ի դեկտեմբերին Չինարիի ագրեսիան, այդ ամենը Ադրբեջանի քաղաքականության շարունակությունն է, որը վերսկսվել է դեռևս 1988 թվականին Սումգայիթում: Արդեն իրենց տարածքում չունենալով հայերի՝ որպեսզի ոչնչացնեն, ցեղասպանության դատապարտեն,  անցել են և շարունակում են իրենց քաղաքականությունն Արցախում և Հայաստանի սահմաններում», ասաց Մ. Գրիգորյանը:



Ասուլիսին ներկա քաղաքագետ Հրանտ Մելիք-Շահնազարյանն ասաց, որ Բաքվում, որի կառուցման մեջ լուրջ ներդրում ունեն հայերը, առնվազն երեք անգամ հայերը ենթարկվել են ծրագրված ցեղասպանություն՝  1905, 1918, 1990 թվականներին:

Նրա խոսքով, հայերին ոչնչացելու քաղաքականությունը հետևողական մշակված ծրագիր է, սկիզբ է առել խորհրդային միության վերջին տարիներին և շարունակվել այնքան ժամանակ, քանի դեռ Ադրբեջանը նման քայլեր իրականացնելու  պոտենցիալ է ունեցել:

«Հիմա ունենք վկայություններ, կատարվում է փաստագրական աշխատանք, որոնք  դառնալու են  Ադրբեջանի հակահայկական, թշնամական քաղաքականությունը բացահայող լուրջ հիմք, մի գործ, որը կարող է նպաստել դիվանագիտական հետագա հարաբերությունների կառուցմանը, բանակցային գործընթացում  մեր դիրքերի առաջխաղացմանը՝ հիմնվելով հստակ փաստերի վրա:
Մենք տեսնում ենք, որ նմանատիպ փաստերը բանակցային սեղանին տեղ չեն գտել:  Կարևորագույն խնդիրներ, որոնք մինչ օրս հուզում են մարդկանց, մարդկանց տարբեր ապրումների պատճառ են, ըստ էության, դեռևս ներառված չեն ոչ բանակացային գործընթացում, ոչ տարածաշրջանային քաղաքական զարգացումներում»,- ասաց նա:

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյանը տեղեկացրեց, որ շուտով ֆիլմ են նկարահանելու, որը պատմելու է Ստեփանակերտի շրջափակման մասին,  երբ 50 հազար բնակիչ չունենալով սնունդ, ջուր, դեղորայք, գտնվել է ամենօրյա ոչնչացման վտանգի տակ, քանի որ քաղաքը ռմբակոծվում, հրթիռակոծվում էր չորս կողմից: