Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին օրերին մեր հանրությունը հերթական ցնցումն ապրեց՝ կապված Բելառուսի կողմից հայտնի բլոգեր Լապշինին Ադրբեջան արտահանձնելու հետ։ Ցավալի իրադարձություն, որը բուռն քննարկումների և մտորումների տեղիք տվեց։

Մենք մեր մասին խոսելիս հաճախ ենք ասում, որ հայ ժողովուրդը միասնական չէ, որ դա գալիս է դարերի խորքից և բխում է մեր՝ հայերիս բնավորությունից։ Այս կանխադրույթից ելնելով հայկական իրականության մեջ մշտապես շրջանառվում են միասնականության կոչեր՝ լինեն դրանք կուսակցական կարգախոսների, երգերի կամ այլ հրապարակային ինքնարտահայտման ձևերով։ Իսկ անկողմնակալ դիտորդը թերևս կպնդեր հակառակը, որ հայերը միասնական են, երբեմն էլ չափից շատ։
Ավելին, հայերն ունեն ոչ թե միասնականության, այլ բազմակարծության կարիք, ինչը որոշ դեպքերում շատ ավելի օգտակար է պետության զարգացման համար, քան բոլոր հարցերում «խմբային մտածելակերպի» (groupthink) հասնող միասնականություն ցուցաբերելը։

Իրականում մենք ունեցել են միասնականության և ազգային համերաշխության ցայտուն օրինակներ, որոնցով կարելի է միայն հպարտանալ։ Հիշենք միայն անցած ապրիլը, երբ մենք ցույց տվեցինք արտաքին վտանգի առջև բռնցքվելու մեր զարմանահրաշ ունակությունը։ Ցավոք, ունենք նաև բացասական իմաստով միասնականության օրինակներ, որոնցից կուզեի առանձնացնել «հավաքական ինքնանվաստացման» միտումները։ Առողջ ինքնաքննադատությունը միշտ էլ ողջունելի է, սակայն լայնամասշտաբ ինքնախարազանման դեպքերին, որ ականատես ենք լինում ինչպես հրապարակային քննարկումներում, այնպես էլ մասնավոր զրույցներում, իրականում անհանգստացնող է։

Կան ստերեոտիպեր, որոնց միջոցով մի ժողովուրդը մյուսի նկատմամբ ձևավորում է պարզեցված պատկերացումներ, ինչպես օրինակ՝ գերմանացիները ճշտապահ են, ֆրանսիացները՝ գոռոզ, իտալացիները՝ աղմկոտ: Կան նաև ազգային ինքնագնահատման ստերեոտիպեր, և հայերի մոտ տարածում ունի սեփական արժեքը ցածրացնելու, որոշակի բացասական վարքագիծը իրենց վերագրելու ավանդույթ։ «Միայան հայերը կարող էին ․․․» ձևակերպմամբ սկսվող ասույթները հայտնի են բոլորիս։ Երբ որևէ բան մեր ուզածով չի լինում, գերակայում է ընկալումը, որ ամբողջ աշխարհը մեր դեմ է։ Սրա ծայրահեղ մոտեցումն է՝ պատժել բոլորին հնարավոր միջոցներով, իսկ եթե չի ստացվում, խռովել ու հեռանալ՝ մինչև աշխարհը խելքի գա։

Լապշինի արտահանձնումից հետո մեր հասարակության տված արձագանքը որոշ չափով տեղավորվում է այս պարադիգմի մեջ։ Այն, որ հարցը կարևոր է և պետք է լինի պետական ու հասարակական կառույցների ուշադրության կենտրոնում, ոչ ոք չի վիճարկում։ Բայց դա չի նշանակում, որ պետք է անհամաչափ վերաբերվել խնդրին, դրամատիկացնել այն, անել չափազանցված ընդհանրացումներ և արդյունքում ունենալ ինքնափնովման հերթական միասնական ալիքը՝ չունենք պետություն, չունենք դաշնակիցներ, բոլորը մեր դեմ են բնույթի մտորումներով հանդերձ։ Գուցե այսպիսի սուր զգայական վերաբերմունքը նմանատիպ հարցերին պայմանավորված է նաև երիտասարդ պետություն ունենալու հանգամանքով, որում ձևավորված չեն բավարար չափով «բուֆերներ» շոկային իրավիճակներին պատշաճ պատասխանելու համար։ Հուսանք, ժամանակի հետ այս բացը կշտկվի։

Իսկ մինչ այդ, կրկին փաստենք, որ Լապշինի արտահանձնումը հիասթափեցնող և միանշանակ դատապարտելի արարք էր։ Այն պետք է լուրջ մտորումների տեղիք տա պատկան պետական մարմիններին։ Սակայն այս դեպքի թողած դառը զգացողությունները չպետք է արտածել պետության, երկրի ու ժողովրդի վրա։ Հատկապես երբ գործ ունենք երկու ավտորիտար երկրների քմահաճ ղեկավարների միջանձնային պայմանավորվածությունների հետ, որոնք չեն խորշում հրապարակային ստելուց և ընդունված միջազգային նորմերը անտեսելուց։ Խոշոր հաշվով՝ սա միջադեպ էր, որը չի կարող նախադեպ դառնալ, և դրա լավագույն պատասխանն է կրկնապատկել ջանքերը՝ ուղղված Արցախի միջազգային ճանաչմանն ու Ադրբեջանի պարտադրված շրջափակման վերացմանը։

Լապշինի արտահանձնումից պետք է անել լուրջ եզրակացություններ, նաև վերաիմաստավորել հարաբերությունները՝  համաչափության զգացումով, բայց զգացմունքներին չտրվելով։