Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Արտավազդ Փելեշյանը հայ կինոյի մեծերից է: Պատահական խոսք չեմ ասում, նրան կարելի է հավասարապես դնել Համո Բեկնազարյանի, Ֆրունզե Դովլաթյանի, Հենրիկ Մալյանի, Սերգեյ Փարաջանովի կողքին»,- Panorama.am-ի հետ զրույցում այսպես ներկայացրեց կինոռեժիսոր, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ և ժողովրդական արտիստ Արտավազդ Փելեշյանին  կինոգետ, կինոդրամատուրգ, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Սերգեյ Գալստյանը:

Նա նշեց, որ նրա մեծությունը փաստում են նաև  համաշխարհային կինոյի նշանավոր վարպետները. «Ռուս  գրաքննադատ, կինոգետ և սցենարիստ Վիկտոր Շկոլովսկին ասել է, որ Փելեշյանը գալիս է Սերգեյ Էյզենշտեյնի և Զիգա Վերտովի դպրոցներից:  Խոսքը վերաբերում է տարածական մոնտաժին: Իսկ Փելեշյանը հերքում է դա՝ ասելով, որ «այնտեղից չեմ գալիս, ես փորձել եմ իմն անել: Նրանք ինչ-որ ժամանակին հայտնի էին իրենց կատարյալ մոնտաժով, բայց նրանցից ոչ ազդվել եմ, ոչ էլ կրկնել, գտել եմ իմ սեփականը»: Իրոք, գնալով  կինոյի մեծերը համոզվեցին, որ ոչ Էյզենշտեյնին, ոչ Վերտովին չի կրկնում»:

Ս. Գալստյանի խոսքով, Փելեշյանի «Մենք» ֆիլմը (1969 թ.) բարձր գնահատվեց կինոքննադատների, հասարակ հանդիսականի կողմից:

«Հրաշք է, բայց իմ ուսումնասիրություններն ինձ ցույց են տվել, որ նրա լավագույն ֆիլմը «Տարվա եղանակներն» են (1975 թ.):  Արտակարգ մոնտաժ կա, կյանք կա, իրականություն, որը զարմանք է առաջանում ոչ միայն ինձ մոտ, նաև ռուս ռեժիսորներ Անդրեյ Կոնչալովսկու, Նիկիտա Միխալկովի, իտալացի գրող, ռեժիսոր, սցենարիստ Տոնինո Գուերայի մոտ: Գուերան ասում է՝ «Ինձ համար մեծագույն ուրախություն է դիտել Փելեշյանի ֆիլմերը, հատկապես «Տարվա եղանակները»: Այդ ֆիլմն ինձ ստիպեց այլ կերպ մտածել կյանքի ու արվեստի մասին: Ես  հանկարծ տեսնում եմ մի կյանք, ուր մարդիկ ռոբոտներ չեն: Տեսա իսկական մարդկանց՝ բնության և մարդու ներդաշնակությամբ: Հասկացա, որ հանդիպել եմ մեր ժամանակների մեծագույն ռեժիսորի հետ»:

Ֆրանսիացի  հայտնի դերասան Միշել Պիկոլին, երբ Ֆրանսիայում կինոֆորումի ժամանակ ցուցադրել են Փելեշյանի ֆիլմերը, նա սրահներում շրջել է և պրոպագանդել, որ անպայման դիտեք դրանք, այդ թվում նաև «Տարվա եղանակները»: Նա ասել է՝ «Ես խոնարհվում եմ Փելեշյանի ոչխարների առջև»:

Դիտելով նրա ֆիլմերը՝ բոլորն են ասում, որ Փելեշյանը ոչ թե տաղանդավոր է, այլ հանճարեղ է: Նրան պետք է չափել նրա ունեցած հանճարով»,- ասաց Ս.Գալստյանը:

Կինոգետն ասաց, որ դժվար է ազդվել Փելեշյանից, բայց նրա հետ աշխատած օպերատորները նրանից շատ բան են սովորել. «Բորիս Հովսեփյանը, ով վավերագրական  կինոյի օպերատոր է, ահագին բան է սովորել նրանց, նաև Միքայել Վարդանովը: Նրանից սովորում էին դիտարկում. թե ինչպես էր մոտենում իրական կյանքին՝ հենց այդ դասերն էին նրանից վերցնում»:

Ս. Գալստյանը ցավով արձանագրեց, որ 1994-95 թթ. հետո Արտավազդ Փելեշյանն այլևս չի նկարել ֆիլմ:

«Մեծ  ցավ է մեր կինոարվեստի, բոլորիս համար:  Նրանից  շատ բան ունեն սովորելու կինոյով զբաղվող մետաղ սերունդը: Մեզ համար մեծագույն հաղթանակ է, եթե  նրանից ինչ-որ մի բան սովորեն մեր երիտասարդները»,- ասաց նա:

 Կինոգետն այս առումով կարևորեց անցած տարի լույս տեսած Արտավազդ Փելեշյանի «Դրոշմման ժամանակը» երկհատորյակը, հույս հայտնեց, որ ևս հատորներ կպարգևի, որոնք նաև իրենց բնույթով ուսումնական ձեռնարկներ են:

Այսօր Արտավազդ Փելեշյանի ծննդյան օրն է:  Նա  ծնվել է 1938 թվականին Լենինականում։ Մինչև 1963 թվականն ապրել է Կիրովականում, այժմ՝ Վանաձոր։ 1963-1967 թվականներին սովորել է ՎԳԻԿ-ի ռեժիսորական ֆակուլտետում (Lեոնիդ Քրիստիի արվեստանոց)։ Ուսանողական տարիներին նրա նկարահանած ֆիլմերը բազմաթիվ մրցանակներ են ստացել, իսկ նա մեծ ճանաչում է գտել կինեմատոգրաֆիստների կողմից։ Նրա ֆիլմերը մեծ ճանաչում ունեն աշխարհում: Կինոռեժիսոր Սերգեյ Փարաջանովը Փելեշյանին անվանել է «բացառիկ կինոհանճար»:

Նրա մշակած «տարածական մոնտաժի» մեթոդը նոր խոսք է կինոյի պատմության մեջ:  1969 թ-ին Փելեշյանը նկարահանել է «Մենք» (Օբերհաուզենի միջազգային կինոփառատոնի պատվավոր դիպլոմ) կինոնկարը, որտեղ առաջին անգամ օգտագործել է «տարածական մոնտաժի» հիմնատարրերից. նա նախընտրել է կարևոր կադրերը տեղադրել իրարից հեռու, որոնք հնչյունների ուղեկցությամբ հանդիսատեսի վրա ունենում են առավելագույն ներգործություն:

«Տարվա եղանակները» (1975 թ.) և «Մեր դարը» (1982 թ., ՀՀ Պետական մրցանակ՝ 1985 թ.) կինոպոեմներին բնորոշ են թե նուրբ քնարականությունը, թե էպիկական հզոր շունչը: «Տարվա եղանակները» կինոպոեմը Հայաստանի լեռներում բնակվող հովիվների մասին է։ Հիմնական թեման մարդու և բնության միջև հակասություններն են և միևնույն ժամանակ հարմոնիան։

Փելեշյանը պատկերահնչյունային մոնտաժի բարձր վարպետությամբ է ստեղծել «Վերջ» (1992 թ.) և «Կյանք» (1993 թ.) ֆիլմերը: Լավագույններից են նաև «Աշնանային հովվերգություն» (1971 թ.), «Աշնանային շուկայի գույները» (1985 թ.) կինոնկարները:

Փելեշյանը նկարահանվել է «Մենք ենք, մեր սարերը» կինոնկարում (1969 թ.)՝ Ռևազի դերում: Նա «Տարածական մոնտաժ» (1974 թ., «Վոպրոսի կինոիսկուսստվա», պրակ 15) աշխատության մեջ շարադրել է մոնտաժի իր տեսությունը:

Փելեշյանը պարգևատրվել է ՀՀ Սբ Մեսրոպ Մաշտոցի (1996 թ.) շքանշանով, արժանացել «Մեծ» (2000 թ., միջազգային կինոփառատոն, Փարիզ), «Փարաջանովյան Թալեր» (2006 թ., «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոն, Երևան) մրցանակների: