Ձեր վստահելի աղբյուրը

Բանակի արդիականացման ծրագրի շուրջ ծագող հարցերից առաջինն առնչվում է ֆինանսական ռեսուրսներ ներդնելու կարողությանը: «Ադրբեջանի ռազմական ծախսեր...», «Ադրբեջանը զենք է գնում...» կաղապարները մշտապես խանգարել ու խանգարում են իրական, հիմնավոր պատկերացում կազմել տևական հակամարտության մեջ գտնվող Հայաստանի և Ադրբեջանի իրական պոտենցյալների վերաբերյալ: Իսկ բանակի արդիականացումը հենց առկա պոտենցյալի իրացումն է:

Նախօրեին ՊՆ Պաշտպանական անվտանգության հետազոտական համալսարանում նախագահ Սերժ Սարգսյանը բանակի արդիականացման յոթամյա ծրագրի մշակման խնդիր դնելիս ընդգծեց, որ Հայաստանի ռազմական բյուջեն 2018թ-ին կտրուկ աճ է ունենալու, ընդ որում՝ աճը չի սահմանափակվելու մեկ տարով, այլ ունենալու է շարունակական բնույթ: Պետք է նկատել, որ վերջին 5 տարիների ընթացքում Ադրբեջանը ռազմական բյուջեի ծախսերը նախագծելիս փորձում է հնարավորինս պահպանել այն մակարդակը, որին հասել էր 2013-14թթ-ին, մինչդեռ ծախսերն ավելացնելու մասին վաղուց ոչինչ չենք լսում: Պատճառը 2014թ-ից այս կողմ ադրբեջանական տնտեսության ճգնաժամն է ու մանաթի ավելի քան 55% արժեզրկումը: Այդ ամենի հետևանքով մանաթով հաշվարկված Ադրբեջանի ռազմական բյուջեն չնայած աճել է 75%-ով, սակայն դոլարային արտահայտությամբ այն գրեթե անփոփոխ է մնացել: Մինչդեռ այդ ընթացքում Հայաստանին հաջողվել է հնարավորինս կայուն պահել ռազմական ծախսերի մակարդակը, իսկ վերջին տարիներին նույնիսկ ավելացնել այն:

2018թ-ին ընդառաջ երկու երկրների բյուջետային ծրագրերի դիտարկումը ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանը գալիք տարվա համար ռազմական ծախսերն ավելացնելու է ընդամենը 4%-ով: Եվ սա այն դեպքում, եթե հարևան երկրին հաջողվի պահպանել դոլարի ընթացիկ փոխարժեքը: Մինչդեռ վերջին 3 տարիների փորձը հուշում է, որ յուրաքանչյուր տարվա դեկտեմբերից մինչև հաջորդ տարվա հունվար ադրբեջանական մանաթն անկասելի գահավիժում է: Դրա վառ արտահայտությունն է 2014-ին՝ 9%, 2015-ին՝ 5%, իսկ 2016թ-ին 36% ռազմական ծախսերի կրճատումը, ինչը նույն ֆինանսատնտեսական վայրիվերումների հետևանքն էր:

2018թ-ին Հայաստանը ռազմական ծախսերն ավելացնելու է 18%-ով՝ 440 մլն դոլարից հասցնելով 518 մլն դոլարի: Առաջին հայացքից 2018թ-ի համար Ադրբեջանի կողմից նախատեսված 1,582 մլն դոլար ռազմական ծախսերը տպավորիչ են թվում հայակական կողմի միջոցների համեմատ: Բայց Ադրբեջանի պետական բյուջեի մանրամասն ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ այս հարցում ևս ադրբեջանական քարոզչամեքենան չի հրաժարվում թվային մանիպուլյացիայից:

Նախ նշենք, որ մինչև 2016թ-ը Ադրբեջանը որպես պաշտպանությանն ուղղված ծախսեր էր ներկայացնում դատական համակարգին, դատախազությանը և ներքին գործերի նախարարությանը հատկացվող միջոցները, ինչը շփոթություն էր առաջացնում նույնիսկ միջազգային այնպիսի հեղինակավոր կառույցի զեկույցներում, ինչպիսին է SIPRI-ն: https://www.panorama.am/am/news/2017/10/24/SIPRI-%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%A6/1854947 Սակայն 2016թ-ից SIPRI-ն ևս ճշգրտումներ մտցրեց իր տվյալներում և սկսեց արտացոլել միայն ռազմական ծախսերը, ինչի հետևանքով Ադրբեջանի ցուցանիշները գրեթե կիսով չափ կրճատվեցին:

Ադրբեջանական քարոզչության մեկ այլ ծուղակ է պետական բյուջեի, այսպես կոչված՝ «8.2.» հոդվածը, որտեղ «Պաշտպանություն» անվան տակ ներառված է «Պետական սահմանապահ  ծառայություն» ենթահոդվածը, որին սովորաբար հատկացվում է պաշտպանությանն ուղղված ծախսերի գրեթե 10 տոկոսը: Մինչդեռ Հայաստանն իր այդ պարտականությունների մեծ մասը պատվիրակել է Ռուսաստանին՝ ծախսերով հանդերձ: Բացի դրանից պետք է նկատի ունենալ, որ Ադրբեջանը մեծ ռեսուրսներ է ծախսում նաև ռազմածովային ուժերի վրա, որոնք, ըստ էության, չեն կարող առնչություն ունենալ ղարաբաղյան հակամարտության հետ՝ ինչի ուղղությամբ աշխատում է ադրբեջանական քարոզչությունը:

Մեկ այլ նշանակալի հանգամանք է զինծառայողներին սոցիալական աջակցություն ցուցաբերելուն ուղղված միջոցների դասակարգումը: Ի տարբերություն Հայաստանում գործող պրակտիկայի՝ Ադրբեջանում զինվորականներին տրամադրվող սոցիալական տարբեր տեսակի աջակցություններն ամբողջությամբ ներառվում են նույն հոդվածում, ինչ և բուն ռազմական ծախսերը:

Ինչ վերաբերում է զինվորականներին սոցիալական աջակցություն տրամադրելու փորձին, ապա այստեղ չենք կարող ժխտել Հայաստանում գործող բավական զարգացած մեխանիզմների առկայությունը: Բացի պետական լայն աջակցությունից Հայաստանում գործում է նաև զինծառայողների կյանքի և առողջության ապահովագրության ինստիտուտը՝ ի դեմս Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամի: Այն նոր մակարդակի է հասցրել ընկալումը, որ զինվորի կյանքի ու առողջության համար հայ հասարակությունը պատրաստ է ներդնել անհրաժեշտ բոլոր միջոցները:

Զատվելով քարոզչական բովանդակությունից՝ կարող ենք եզրակացնել, որ Ադրբեջանի ռազմական ծախսերը նշանակալիորեն ավելի քիչ են, քան ներկայացվում են Հայաստանի հետ համեմատություններ անցկացնելիս: Իսկ եթե Հայաստանի ռազմական ծախսերի մեջ ներառենք նաև սոցիալական աջակցությանն ուղղված ծախսերը, հիմնադրամների հավաքած միջոցները (էլ չասած` Արցախի ռազմական ծախսերը, սահմանապահ ծառայությունների, ազգային անվտանգության և այլ ոլորտներին ուղղվող միջոցները), ինչպես անում է Ադրբեջանը, ապա տարիներ շարունակ շրջանառվող տխրահռչակ քարոզչական թեզերից քարը քարին չի մնա:

Մյուս կողմից անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ օրինակ՝ միևնույն զինատեսակը Ռուսաստանից գնելու համար Ադրբեջանը ստիպված է ավելի շատ միջոցներ ծախսել, քան կծախսեր Հայաստանը: Չնայած գործարքային փաստաթղթերը մեզ հասանելի չեն, սակայն առանց դրանց էլ հասկանալի է, որ Ադրբեջանը ռուսական զենք ստանալու համար պարտավորված է ավելի շատ վճարել և վճարել «կանխիկ»:

Այս մասում ի հայտ է գալիս ռազմական ծախսերի արդյունավետության բարձրացման խնդիրը, և ինչպես նկատվեց հիշատակված ելույթում՝ փողը պետք է ծախսել խելամտորեն: Պետք է նշել, որ խելամտության դրսևորում է նաև նպատակային զինատեսակների գնումը, այլ ոչ թե «քանակական մրցավազքի» մատնվելու սովորությունը, որն արմատացած է Ադրբեջանի ղեկավարության մոտ:

Ելնելով Սերժ Սարգսյանի մատնանշած այն կանխադրույթից, որ բանակի համար ոչինչ չենք խնայելու և որ բանակի արդիականացման համար ֆինանսական միջոցներն առկա են ու միշտ լինելու են, մնում է ուշադրությունը սևեռել բանակի կազմակերպվածության մակարդակի բարձրացման վրա: Քանզի որքան էլ նկատելի լինի տարիների ընթացքում բանակում արձանագրված առաջընթացը, խնդիրներ առկա են և պարբերաբար իրենց զգացնել են տալիս: Չթերագնահատելով սպառազինությունների ադրբեջանական մրցավազքը, պետք է ընկալել, որ ադրբեջանական քարոզչությունը նպատակ ունի զուտ հոգեբանական ճնշում գործադրել հայկական կողմի վրա, և միևնույն ժամանակ անհրաժեշտ է ճիշտ գնահատել Հայաստանի իրական պոտենցյալը՝ հիմքում դնելով միայն հավաստի փաստերը:  

Գոռ Ծառուկյան, տնտեսագետ