Ձեր վստահելի աղբյուրը

Պարտադիր զինծառայության ենթակա ուսանողների տարկետման իրավունքի մասին նոր օրենքը շարունակում է մնալ ամենաքննարկվող թեմաներից մեկը: Քննարկումները վեր հանեցին թե գիտության, թե բուհերի, թե բանակի վիճակը, իսկ դրանց շուրջ վեճերը ցույց տվեցին, որ  հրատապ խնդիրները շատ են:

Panorama.am-ն դիմեց տնտեսագետ Թաթուլ Մանասերյանին հարցով, թե՝ ԱԺ-ում կայանալիք լսումներին ընդառաջ որքանո՞վ է դեռ արդիական կամ փաստարկված տարկետման իրավունքի վերացման դեմ պայքարող ուսանողների պահանջը:

«Ներկայում ամբողջ խնդիրը կարծես կենտրոնացած է ասպիրանտուրայի 140 տեղերի վրա, որ բաշխվում են գիտության բոլոր ճյուղերին՝ ֆիզիկա, մաթեմատիկա, քիմիա, տնտեսագիտություն, առողջապահություն և այլն: Կարծում եմ՝ այստեղ շատ ավելի մեծ հարց է առաջացնում սոցիալական արդարությունը: Եթե մենք ասում ենք՝ պետք է բացառություններ չլինեն, բոլորը պետք է ծառայեն բանակում, ապա արդարացի կլինի, որ իրոք որևէ մեկի համար բացառություն չլինի: Եթե օրենքն ասում է, որ կարող ենք առանձին դեպքերում՝ սպորտսմեններին, եկեղեցականներին, ճեմարանի սաներին, տարկետում տալ, կարծում եմ՝ հիմնական մեսիջն այս դեպքում դառնում է՝ եկեք, մենք առաջնահերթությունների դաշտը գիտությունից հանենք և տանենք դեպի սպորտ, եկեղեցի, այլ ոլորտներ, որտեղ կարելի է տարկետում տալ»,- ասաց նա:

Հավասարության սկզբունքն, ըստ տնտեսագետի, խախտվում է նաև արտերկրի բուհեր ընդունվողների դեպքում, թեպետ տարբերություն պիտի չլինի: Ըստ Մանասերյանի՝ դրանով մենք, փաստորեն, նաև հեղինակազրկում ենք մեր բուհերը, երբ ասում ենք՝ եկեք ուղարկենք այսինչ համալսարան, մի տարով տարկետում տանք, ընդ որում՝ ոչ միայն Մեծ Բրիտանիա՝ Քեմբրիջ, այլ նաև Չինաստան, այլուր. եթե չի կարելի տարկետում տալ, թող բոլորը գնան բանակ, վերադառնան, նոր սովորեն:

«Ըստ էության, սա նմանվում է այն դեպքերին, երբ օրենքի հեղինակները հակափաստարկ են բերում, թե՝ գիտեք, նրանք էլ, ովքեր պաշտպանում են, գիտության մեջ այդքան էլ չեն խորանում կամ գիտնական չեն դառնում, բանակից խուսափողներ շատ կան նրանց մեջ և այլն: Ես կհորդորեի, խորհուրդ կտայի, որ այդ մարդիկ ավելի շատ մտահոգվեին սողանքները փակելու մասին, թույլ չտային, որ հազարավոր, ես հստակ թիվ եմ ասում, հազարներով չխուսափեին, և ոչ միայն գիտության անվան տակ, այլ ընդհանրապես, տարբեր կասկածելի հիվանդությունների կամ տարբեր այլ պատճառներով»,- ասաց նա:

Մանասերյանը հիշեցրեց, որ տարիներ առաջ, երբ օդի տուրքը չէին կարողանում հավաքել, այն, ինչ պետության գործառույթն է, այդ գաղափարից հրաժարվեցին, որոշեցին այն ներառել օդանավի տոմսի արժեքում, այսինքն՝ պետությունը թերանում է իր գործառույթը պատշաճ կերպով կազմակերպելու հարցում:

Տնտեսագետը նկատեց, որ կլինի, եթե հեղինակավոր անձանցից կազմված հանձնաժողով լինի, ովքեր կտեսնեն՝ գիտական գործունեությունն ով է իսկապես շարունակում. եթե չեն շարունակում, թող դա դարձյալ հիմք լինի, որ նրանք գնան բանակ, եթե ձևական են պաշտպանել և գնում են այլ ոլորտներ՝ բիզնես կամ այլուր, իսկ տարկետման իրավունք տրվի միայն գիտության ոլորտում մնացողներին: Մանասերյանը նշեց, որ կա մի շատ ավելի մեծ վտանգ՝ գիտության մեջ սերնդափոխություն չի տեղի ունենում:

«Գնացեք, տեսեք, թե քանի հոգի էին առաջ ընդունվում, ասենք, քիմիայի, ֆիզիկայի, մաթեմատիկայի, մեխանիկայի և այլ ֆակուլտետներ, որտեղ հիմա անգամ չեն կարողանում ուսանող հավաքել, էլ ուր մնաց մագիստրատուրա, ասպիրանտուրա դիմողներ լինեն: Ամբողջական շկոլաներ, գիտության դպրոցներ են փակվում: Սրանց մասին ոչ Ակադեմիան է մտահոգվում, ոչ ոք, փոխարենն ասում են՝ գիտեք, տարածաշրջանում մենք առաջինն ենք ցուցանիշներով, բայց չէ որ դուք չեք հասել դրան, երիտասարդները դրամաշնորհային ծանրագույն մրցույթներում իրենք են հաղթում և դրանով են այդ ցուցանիշը Հայաստանի համար ապահովում, ոչ թե ակադեմիայի ղեկավարության կամ ԿԳՆ շնորհիվ»,- նշեց նա:

Ըստ Մանասերյանի՝ մտահոգիչ է նաև այն, որ գիտությամբ զբաղվելն արդեն «պրեստիժ» չէ. եթե առաջ ասպիրանտը  կարող էր իր ստացած ասպիրանտական կրթաթոշակով անգամ ընտանիք կերակրել, ապա այսօր բանակից վերադարձող երիտասարդը, որ ընտանիք կազմող է, չի կարող ամեն ինչ դնել մի կողմ, ընտանիք չկազմել, ասել՝ չէ, ես այնուամենայնիվ ուզում եմ գնալ գիտության ուղով:

Սրանով, ըստ տնտեսագետի, կարծես ամբողջանում է գիտության դեմ արշավանքը, որովհետև եթե նայում ենք պետական բյուջեին, այնտեղ նվաստացուցիչ կես տոկոս էլ չի կազմում գիտությանը տրվող ֆինանսավորումը, դրան զուգահեռ էլ վերացնում ենք իրական գիտնականներին տրվող տարկետումները:

«Ես նորություն չեմ ասում, բայց ուզում եմ շեշտել, ուղղակի ամոթ է մեր պետության համար, որ ապրիլյան քառօրյա պատերազմի ընթացքում միայն աղքատ, խեղճուկրակ գյուղացիների կամ անապահով ընտանիքների զավակներ զոհվեցին: Ես չեմ ուզում, որ որևէ մեկը զոհվի ընդհանրապես, բայց եթե սա նշանակում է, որ առաջնագիծ գնում են ոչ արտոնյալ մարդիկ, իսկ արտոնյալներն իրենց տաքուկ տեղերում են մնում, սա մեծ ամոթ եմ համարում: Եվ սա եթե չշտկվի, անկախ տարկետման իրավունքից, մենք գալիս ենք սոցիալական անարդարության այս վիճակին, որն ամենաճնշողն ու կաշկանդողն է, և երիտասարդների համար, և նրանց ծնողների»,- ասաց նա:

Սոցիալական արդարության կարևորագույն սկզբունքն, ըստ Մանասերյանի, չի պահվում, և դրա թիվ մեկ մեղավորն իշխանությունն է, կառավարությունը: Դրանով հեղինակազրկվում են և գիտությունը, և մրցույթի ինստիտուտը, արժեքը որպես այդպիսին: Տնտեսագետի համոզմամբ՝ այսպիսով մեծ վտանգի տակ ենք դնում մեր անվտանգությունը՝ խոշոր հաշվով, ոչ միայն այս պատերազմական կամ կիսապատերազմական իրավիճակում, այլ ընդհանրապես: Տարկետման իրավունքի վերացումից հետո էլ են լինելու արտոնյալներ ու ոչ արտոնյալներ: Մանասերյանի խոսքով՝ խուսափողն ամեն դեպքում էլի խուսափում է բանակից:

«Այստեղ ընդհանրապես սոցիալական արդարության խնդիրն է, եթե սա լուծվեց, տարկետումն այդտեղ փոքր խնդիր է: Կարծում եմ՝ կգիտակցեն, որ 140 չէ, 240 տեղ էլ տան գիտնականի համար՝ իրական գիտնականի, էլի քիչ է: Փոխարենը ես առաջարկում եմ ավելացնել գիտության ֆինանսավորումը, այս նվաստացուցիչ 0.5 տոկոսից, բարձրացնել»,- նշեց նա:

Մանասերյանը խորհուրդ տվեց ռազմարդյունաբերական համալիրի համար հստակ թիրախներ, նպատակներ սահմանել, թե ինչ մասնագիտություններ են մեզ պետք՝ պետական պատվերով, ընդհանրապես՝ սահմանել, թե գիտության մեջ ում են ուզում տեսնել, ծախսերը դարձնել ավելի արդյունավետ, այս դեպքում երիտասարդները թե իմաստ կտեսնեն իրենց սովորելու մեջ, և թե հավատ կունենան իրենց գիտելիքներն ապագայում օգտագործելու, մասնագիտությամբ կայանալու մեջ: Այս դեպքում մեր պաշտպանունակությունը կամրապնդվի, ու տնտեսությունն առաջ կգնա, որովհետև ռազմարդյունաբերական համալիրն, ըստ տնտեսագետի, ոչ միայն պաշտպանության, անվտանգության համար է կարևոր, այլև տնտեսության զարգացման լոկոմոտիվներից մեկն է, եթե ոչ՝ ամենակարևորը: