Ձեր վստահելի աղբյուրը

2013-ի օգոստոս-սեպտեմբերյան իրադարձություններից չորս տարի անց Հայաստանը ստորագրեց ԵՄ հետ Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը։ Այս 360 էջանոց բարդ փաստաթուղթը, որը շաբաթներ առաջ պաշտոնապես հրապարակվեց հայերեն և անգլերեն լեզուներով, ստորագրող 29 երկրների (ԵՄ-28 պլյուս Հայաստան) ազգային ընթացակարգերով վավերացվելուց և ուժի մեջ մտնելուց հետո կարգավորելու է ՀՀ-ԵՄ հարաբերությունների բոլոր ոլորտները` քաղաքական համագործակցություն, առևտրային կապեր, և ամենակարևորը` Հայաստանի բարեփոխումների օրակարգ։

Մինչ այս հնչած փորձագիտական կարծիքները ցույց տվեցին, որ թեև մեկնաբանություններ կարելի է անել ծավալուն փաստաթղթի վերնագրին և ներածական մասին հպանցիկ ծանոթանալով միայն, այս համաձայնագրի իրական ազդեցությունը հանրային և պետական կառավարման ոլորտների վրա Հայաստանը զգալու է գալիք տարիներին։ Մի կողմ դնելով պայմանագրի` ԵՄ համար ընդհանուր կետերը, ինչպես օրինակ զանգվածային ոչնչացման զենքի տարածման դեմ համատեղ պայքար, թեթև զինատեսակների անօրինական շրջանառության կանխում և այլն, փաստենք, որ համաձայնագիրը ինստիտուցիոնալիզացնում է ԵՄ-ՀՀ օրակարգը` ներքին և արտաքին քաղաքական, տնտեսական և շուկայական, մարդու իրավունքների երկխոսության և բոլոր հնարավոր այլ ոլորտներում։

Ռեալ քաղաքականության առումով, համաձայնագիրը արդեն երկար տարիներ Հայաստանի որդեգրած «և, և»-ի հաղթանակն է և ստորագրվում է աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից չափազանց հետաքրքիր պահի։ Ավարտվում է Սիրիայի արյունալի պատերազմը և Ռուսաստանը ճանաչվում է հաղթող, Ուկրաինայի ճգնաժամերը բարդացել են (համակարգային կոռուպցիա, Լուգանսկի և Դոնեցկի զինված խմբավորումների միջև բախումների իրական վտանգ), Կիևը համարյա սնանկ է և Եվրոպան առանց Ռուսաստանի այս ճգնաժամը չի կարողանալու հաղթահարել, ղարաբաղյան կարգավորման հարցը նույնպես պետք է սառեցնել հերթական անգամ` Ադրբեջանի բռնակալի դիրքորոշման պատճառով (մինչև Բաքվի իշխանափոխությունը) և այլն։ Մյուս կողմից` Եվրոպայում Ռուսաստանի կողմից աջակցություն ունեցող քաղաքական ֆիգուրները պարտվում են և եվրոպական առաջատար երկրները վերագտնում է իրենց ինքնավստահությունը և ԱՄՆ նմանությամբ Հին աշխարհը անցնում է տրանզակցիոն արտաքին քաղաքականության` «դու` ինձ, ես` քեզ» բանաձևով։ Որոշ չափով սա «ավելին` ավելիի դիմաց» սկզբունքի վերաիմաստավորումն է, որի ջատագովն է եղել Հայաստանը հենց առաջին օրից։

Ավելին, ինչը ոչ պակաս կարևոր է և արդեն իսկ ֆիքսվել է նոյեմբերի 23-ի ԵԺԿ համատեղ հայտարարության մեջ, Եվրոպայում ցնդում են պատրանքները ասոցացման համաձայնագիր կնքած երկրների վերաբերյալ։ Ուկրաինան մխրճվել է կոռուպցիայի մեջ, Մոլդովայում և Վրաստանում ոչ ֆորմալ կառավարման մեխանիզմները փաստացի չեղարկել են ընտրական համակարգը, Ադրբեջանը և Բելառուսը դարձել են ավելի ավտորիտար։ Փաստացի միայն Հայաստանն է անցկացրել նորմալ սահմանադրական հանրաքվե, պառլամենտական մրցակցային ընտրություններ (ԺՀՄԻԳ-ի գնահատականով), 2015-ին միացել է ԵԱՏՄ-ին և ցանկություն և պատրաստակամություն ունի նաև ԵՄ հետ հարաբերություններում ստանալ «ավելին` ավելիի դիմաց»։ Ռիգայի գագաթաժողովից ի վեր, երբ ՀՀ նախագահը կոչ էր արել «առավել իրատեսորեն գնահատել ստեղծված իրավիճակը» և չընկնել հուզականության գիրկը, Եվրոպան վերջապես ի վիճակի է, չզիջելով մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության հարցերում, առաջ շարժվել իրական քաղաքական երկխոսության ճանապարհով։

Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, այժմ ստորագրելով ավելի հարուստ բովանդակությամբ համաձայնագիր, քան 2013-ի տարբերակի քաղաքական մասն էր, Երևանը մեծ խաղում դուրս է գալիս հաղթողի դերում։

Դատելով 2017թ մարտից ի վեր հնչող պաշտոնական հայտարարություններից, երբ նախաստորագրվեց Հայաստանի հետ համաձայնագիրը, Եվրոպայում հասկացան, որ 2013-ի սեպտեմբերին, Հին աշխարհի «կամ, կամ» անտագոնիստական քաղաքականությանը տուրք չտալով, բայցև չդավաճանելով եվրոպական արժեհամակարգը, մեջբերելով Սարգսյանին, «Հայաստանն իր հավասարակշռված քաղաքականությամբ ոչ միայն չստեղծեց լրացուցիչ լարվածության օջախ եվրոպական տարածաշրջանում, այլ ընդհակառակը, կարողացավ իր քաղաքականությունը կառուցել տարբեր ինտեգրացիոն համակարգերի համատեղելիության, հավասարակշռության և բազմավեկտոր համագործակցության սկզբունքների հիման վրա»:

Անկախ փորձագիտական մակարդակի սպեկուլյացիաներից` ներառյալ Ռուսաստանի ազգայնական-պոպուլիստական շրջանակների կողմից, շնորհիվ նպատակասլաց ջանքերի Հայաստանը կարողացավ իր որդեգրած մարտավարությամբ հասնել այսօրվա սահմանագծին, որը նոր ու ավելի աշխատատար ճանապարհի մեկնարկ է։

Էդգար Խաչատրյան