Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նոյեմբերի 24-ին Բրյուսելում ստորագրվեց Հայաստան-ԵՄ նոր՝ համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը։ 7 տարվա բանակցությունների արդյունքում մշակված այս փաստաթուղթը բավականին սպասված էր, և դրա  ստորագրումը լայն հանրային քննարկումների տեղիք տվեց Հայաստանում և դրա սահմաններից դուրս, հատկապես՝ Ադրբեջանում և Ռուսաստանում։

Հայաստանում նոր համաձայնագրի ստորագրման մասին խոսում են հիմնավոր ուրախությամբ, Ադրբեջանում՝ նախանձով և չարակամտությամբ, իսկ Ռուսաստանում՝ անթաքույց գրգռվածությամբ, որը երբեմն դառնում է մաղձոտ չարախոսություն։ Եվրոպական կողմից արձագանքները առանձնահատուկ զգացմունքային չէին, գնահատականները բարձր էին, սակայն ավելի զուսպ և պրագմատիկ։

Հայաստանի համար նոր համաձայնագրի կարևորության մասին այս օրերին շատ է խոսվել։ Այն ընկալվում է որպես դիվանագիտական մեծ հաջողություն, որը  նպաստելու է արտաքին քաղաքականության բազմավեկտորության ապահովմանն ու հավասարակշռության վերականագնմանը, ներպետական բարեփոխումներին ու արդիականացմանը, տնտեսական աճին ու ոլորտային համագործակցության խթանմանը ԵՄ հետ և այլն։ Սակայն ամենաշատ շրջանառվող թեզերից մեկն այն էր, որ Հայաստանը դժվարությամբ, բայց կարողացավ կյանքի կոչել «և, և» քաղաքականությունը։

Այսինքն, Հայաստանն առաջինն էր, որ լինելով Եվրասիական տնտեսական միության անդամ, նման համընդգրկուն և ընդլայնված գործընկերություն է հաստատում մեկ այլ միության հետ։ Ինչու՞ սա հնարավոր եղավ 2017թ․-ին,այլ ոչ թե 2013թ․-ին։

Արևելյան գործընկերությունը, կոչված լինելով բարեփոխումների, համագործակցության ու առևտրի միջոցով խթանելու նրա մեջ ընդգրկված երկրների եվրոպականացումը և զարգացումը, ըստ էության նաև աշխարհաքաղաքական ծրագիր է և մի շարք երկրներ այն օգտագործում են իրենց ռեալպոլիտիկ շահերն առաջ մղելու համար։ Ռուսաստանն ի սկզբանե այս նախաձեռնությունն ընդունել է որպես մարտահրավեր՝ իր մերձավոր արտասահմանի երկրներում ազդեցության համար մղվող մրցակցության համատեքստում։ Արևելյան գործընկերության նախաձեռնողներ Լեհաստանը և Շվեդիան, դրա ամենամեծ ջատագով երկրներից մերձբալթյան պետությունները, Չեխիան, Ռումինիան ևս այս կամ այն չափով Արևելյան գործընկերությունը դիտարկել և կիրառել են որպես աշխարհաքաղաքական գործիք Ռուսաստանի և իրենց միջև ընկած բարիեր երկրներին՝ հատկապես Ուկրաինային, ազդեցության իրենց ոլորտում պահելու համար։

Ի՞նչ փոխվեց վերջին չորս տարիներին, որը աշխարհաքաղաքական նման մրցակցության պայմաններում հնարավոր դարձրեց կյանքի կոչել Հայաստանի բազմավեկտոր քաղաքականությունը։

Նախ նշենք, որ 2014թ. ուկրաինական ճգնաժամից հետո Ռուսաստան-ԵՄ և Ռուսաստան-ԱՄՆ հարաբերությունները մշտական վատթարացել են և ներկայումս աննախադեպ ցածր ու լարված մակարդակի վրա են։ Այդուհանդերձ Հայաստանում այդ հարաբերությունները չվերաճեցին առճակատման ու հանրային բախումների։ Առաջին հերթին դա պայմանավորված է Հայաստանի հռչակած շահերի համադրման քաղաքականությամբ, գործընկերների հետ բաց ու թափանցիկ լինելու փաստով, ինչպես նաև սահմանափակ եվրոպական ձգտումներով։ Վերջին հանգամանքը նշանակում է, որ այսօր Հայաստանը չի ձգտում ԵՄ անդամակցության, ինչն ընդունելի է և՛ ԵՄ-ի, և՛ ՌԴ-ի համար։

Եվրոպական միությանը պետք էր Բրյուսելի գագաթնաժողովին իրական առաջընթաց գրանցել՝ ցույց տալու համար, որ Արևելյան գործընկերությունը դեռ կենսունակ ծրագիր է։ Բացի այդ Ուկրաինայի ճգնաժամից հետո պարզ դարձավ, որ հնարավոր չէ անտեսել ռուսական շահն այս տարածաշրջանում, ուստի վերանայվեց «կամ, կամ» իմպերատիվ մոտեցումը։ ԵՄ արտաքին քաղաքական հաստատակամության վրա ազդել են նաև ներքին զարգացումները, ինչպես օրինակ՝ Բրեքսիտը, աջակողմյան պոպուլիզմի աճը, որոնք նվազեցնում են Միության արտաքին գրավչությունը և թուլացնում են բանակցային դիրքերը։

ԵԱՏՄ-ին անդամակցությունից հետո Հայաստանի եվրոպական քաղաքականությունն այլևս լուրջ ռիսկեր չի ներկայացնում Ռուսաստանի համար։ Եվ ինչքան էլ տհաճ լինի ռուսական որոշ շրջանակների համար Հայաստանի եվրոպական այս ռեվերանսները, ընդհանուր առմամբ դաշնակից երկրի կարողություններն ամրապնդող համաձայնագրի կնքումը պետք է, որ լուրջ խոչընդոտների չհանդիպեր։

Թե Եվրոպայում, թե Ռուսաստանում կգտնվեն մարդիկ, ովքեր այս համաձայնագրի կնքումը գլոբալ խաղի տեսակետից կհամարեն դիրքային կորուստ: Դրանով իսկ հանդերձ, կարող ենք փաստել, որ Ռուսաստան-ԵՄ մրցակցության հայաստանյան խաղատախտակում այս փուլում գրանցվեց ոչ-ոքի։ Իսկ եթե ավելի դրական անկյունից ներկայացնենք, ապա աշխարհաքաղաքական այս պարտիան «win-win» ելք ունեցավ ԵՄ և ՌԴ համար, իսկ Հայաստանը կրկնակի հաղթող դուրս եկավ։

Նյութական շոշափելի և ոչ շոշափելի, անմիջական և հեռանկարային օգուտներից բացի, այս համաձայնագրի կնքումը բավականին մեծ դրական լիցք հաղորդեց հայաստանյան հանրությանը՝ բացելով նոր հեռանկարներ ու բերելով նոր ակնկալիքներ։