Ձեր վստահելի աղբյուրը

Այն, որ վերջին տարիներին Ադրբեջանում իշխանության կենտրոնացմանը զուգահեռ նախագահ Ալիևը կորցրել է իրականության զգացումը, դարձել սեփական պատրանքների գերին, այլևս թաքցնել հնարավոր չէ, և դա բռնակալության կողմնակի ազդեցության դրսևորումներից է։ Այս առումով հարևան հանրապետությունում իրավիճակը հեռու չէ հայտնի հեքիաթից, երբ թագավորն առանց զգեստի շրջում է, և ոչ ոք չի համարձակվում նկատել դա՝ հիմար չերևալու մտավախությամբ։

Տարբերությունն այն է, որ ադրբեջանական «միապետը» ոչ միայն «զգեստ չունի», այլ ժամանցույցն էլ ճիշտ ցույց չի տալիս։ Ալիևը կորցրել է նաև ժամանակի զգացումը, ինչը լավագույնս դրսևորվում է Ադրբեջանի՝ «հինավուրց» լինելու մասին թեզում։ Լեռնային Ղարաբաղի ու վերջերս նաև Երևանի նկատմամբ պատմական պատկանելիության տեսակետից հավակնություններ ներկայացնելը նույնպես այս երևույթի շարունակությունն է։ 

Ցանկացած հակամարտության դեպքում կողմերն ունենում են հակամարտության իրենց պատումը (narrative), դրա առաջացման մասին իրենց մոտեցումները, ու իրենց տեսակետի հիմնավորման համար օգտագործում են տարաբնույթ փաստարկներ, այդ թվում՝ քաղաքական, իրավական, տնտեսական, հոգեբանական, մշակութային ու նաև պատմական։ Լեռնային Ղարաբաղի դեպքում ևս, բնականաբար, կողմերն օգտագործում են տարաբնույթ փաստարկներ՝ իրենց մոտեցումներն առաջ մղելու համար։ Սակայն Ադրբեջանի ղեկավարի կողմից հակամարտության պատմական չափումի վրա նման շեշտադրություն անելն ավելի քան զարմանալի է։ Դա արվում է կամ հայերին նմանակելու մոտեցման շրջանակներում, կամ ալիևյան պրոպագանդան պարզապես չափերն անցել է ու ձախողվել։

Ինքնորոշման իրավունքի կիրառելության ու սահմանների մասին հնարավոր է բանավիճել, նոր պետություն ստեղծելու քաղաքական նպատակահարմարությունը կարելի է վիճարկել, ուժի դիրքից խոսելը նույնպես նորություն չէ, բայց պնդել, որ հայերը այս տարածաշրջանում ապրում են ադրբեջանի պատմական հողերի վրա, արդեն դուրս է ռացիոնալ բանավեճի ու փաստարկման ցանկացած սահմաններից։ Իհարկե, պատմությունը բավականին ճկուն է և կարող է տարաբնույթ մեկնաբանությունների ենթարկվել։ Միևնույն պատմական դեպքը կարող է տարբեր կերպ ներկայացվել ոչ միայն տարբեր երկրներում, այլ նույն երկրի տարբեր ժամանակաշրջանի դասագրքերում։ Բայց այն ինչ այժմ պատմության հետ անում են Ադրբեջանում, դա մեկնաբանություն չէ, խեղաթյուրում ու պարզամիտ կեղծում է։

Եվ Ադրբեջանին սթափեցնելու ոչ այդքան դուրեկան պարտականությունը այս անգամ ևս Հայաստանը պետք է իրականցնի։ Երևանի՝ Ադրբեջանին պատկանելու մասին Ալիևի տխրահռչակ հայտարարությանը փետրվարի 17-ին անդրադարձել է նախագահ Սարգսյանը Մյունխենի անվտանգության համաժողովում ունեցած ելույթում՝ այն որակելով զառանցանք։ Միաժամանակ մտավախություն է հայտնել, որ Եվրոպայի լռության պայմաններում այդպիսի անհեթեթությունները կարող են ունենալ շատ լուրջ հետևանքներ: Իհարկե, այս դիտարկումները բավարար չէին իրականության ու ժամանակի զգացումը կորցրած ալիևյան պաշտոնյաների համար։

Նախագահ Սարգսյանը ստիպված եղավ ադրբեջանցի դիվանագետի անտեղի ու ձգձգված հարցին արձագանքել՝ հիշեցնելով Երևանի տարիքը և հայերի հազարամյակների պատմությունը։ Հայաստանի նախագահը վերահաստատել է Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի խաղաղ ճանապարհով լուծման հրամայականը՝ հիմված միջազգային իրավունքի երեք սկզբունքների վրա և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ։ Նա ընդգծել է, որ ԼՂ խնդիրը կարող է լուծվել, երբ Ադրբեջանի ղեկավորությունը սթափվի և հրաժարվի իր անիրատեսական սպասելիքներից: 

Դժվար է հավատալ, որ նախընտրական փուլ մտած Իլհամ Ալիևը կսթափվի ու ավելի կառուցողական դիրքորոշում կորդեգրի ԼՂ հարցում։ Դա հստակ է։ Բայց պարզ չէ, թե ինչ նպատակ է հետապնդում Ադրբեջանի նախագահը հայերի հետ պատմական հարթությունում մրցակցելուց։ Ի՞նչ իմաստ կա հայերին մարտահրավեր նետել, թե ով է ավելի շուտ ապրել այս տարածաշրջանում։ Չէ որ պատմությունն ու պատմական ծագման մասին քննարկումները այն քիչ ոլորտներից են, որտեղ հայերի փաստարկներն իրոք դժվար է, եթե ոչ անհնար, վիճարկել։ Այս պարագայում մնում է օգտվել հարևան երկրի ապաշնորհ «պիարշիկների» ընձեռած հնարավորությունից ու ևս մեկ անգամ ցույց տալ աշխարհին, որ «ամենահին» կատեգորիայում Հայաստանի հետ մրցելու համար Ադրբեջանը ոչ միայն թեթևքաշային, այլ նաև թեթևամիտ է։