Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Նախագծի իրականացման այս ութ տարիների ընթացքում Սումգայիթի թեման մեզ համար եղել է հիմնականներից մեկը, ինչը բացատրվում է ոչ միայն հենց այն հանգամանքով, որ Սումգայիթը դարձավ հայերի ցեղասպանության հերթական փուլն արդեն 20-րդ դարի վերջում, այլ որ Սումգայիթի ողբերգությունն 1988-92 թվականներին հայ ժողովրդի դեմ ամենափաստագրված հանցագործությունն է»,- Սումգայիթի ջարդերի թեմայով ԱԺ-ում հրավիրված լսումների ժամանակ ասաց «Սովորական ցեղասպանություն» նախագծի համակարգող Մարինա Գրիգորյանը։

Նա ներկայացրեց, որ իրենց տրամադրության տակ կան տարբեր ձևաչափի պաշտոնական փաստաթղթեր, այդ թվում քննչական և դատական նյութեր, մահվան վկայականներ, խորհրդային և միջազգային ատյանների կողմից  ընդունված փաստաթղթեր, ջարդերի ու սպանությունների հետևանքների լուսանկարներ ու տեսագրություններ, ինչպես նաև ականատեսների բազմաթիվ վկայություններ։

«Այս նյութերի ուսումնասիրությունների արդյունքում մենք եկանք հստակ եզրակացության՝ Ադրբեջանի ցեղասպան քաղաքականության առանձնահատկությունների վերաբերյալ, որոնք սկիզբ են առել հենց Սումգայիթում և շարունակվում են այս 30 տարիների ընթացքում։ Հայերի ցեղասպանությունը Սումգայիթում, իսկ հետագայում նաև Գանձակում, Բաքվում, Մարաղայում, Բուդապեշտում և ապրիլյան դեպքերի ժամանակ,  մտածված, ծրագրված, կազմակերպված և իրականացված է եղել Ադրբեջանի ղեկավարության կողմից։ Ընդ որում՝ պետք է հաշվի առնել, որ այդ քաղաքականությունը և էթնիկ զտումները սկսվել են նույնիսկ ոչ թե Սումգայիթում, այլ հայկական Չարդախլու գյուղում, դեռևս 1987 թվականին, և այդ գործընթացը գլխավորում էր Ադրբեջանի բարձրագույն պաշտոնայներից մեկը՝ Շամխորի շրջանի ղեկավար Մահոմեդ Ասադովը։ Հենց այդ նույն Ասադովն արդեն 1988 թվականի փետրվարի 14-ին բարձրաձայն հայտարարեց, որ 140 հազար ադրբեջանցի պատրաստ են ցանկացած պահի մտնել Ղարաբաղ և սպանդ իրականացնել»,- մանրամասնեց Մարինա Գրիգորյանը։

Նախագծի ղեկավարի խոսքով՝ Սումգայիթից հետո հակահայկական ակնհայտ քաղաքականությունը շարունակվեց արդեն ամբողջ Ադրբեջանի տարածքում, ինչի արդյունքում արդեն 1989 թվականի վերջում հայերը ստիպված լքել էին հանրապետությունը՝ ավելի քան 400 հազար մարդ։

«Այսօր արդեն մենք տեսնում ենք, թե ինչպիսի ջանքեր է գործադրում Բաքուն՝ ձգտելով ամեն կերպ վերադարձնել երկու դիվերսանտների, ովքեր Ադրբեջանի հատուկ ծառայությունների հանձնարարությամբ 2014 թվականին ներխուժել են Արցախի հանրապետություն և ի թիվս այլ հանցագործությունների՝ սպանել երկու քաղաքացու, այդ թվում՝ 17-ամյա պատանու։ Որևէ զարմանալի բան այստեղ չկա, քանզի հայերին սպանողների հերոսացումը հենց Սումգայիթից հետո դարձավ Ադրբեջանի քաղաքականության ավանդույթներից մեկը։ Սումգայիթից մի քանի ամիս անց Բաքվի հանրահավաքներում բարձրացնում էին դահիճների նկարները և կոչում՝ փառք Սումգայիթի հերոսներին։ Իսկ վերջին տարիներին դրան ավելացավ նաև հայերին սպանողներին պետականորեն պարգևատրելու ավանդույթը, որի վառ դրսևորումը գտավ և Սաֆարովի դեպքում և ապրիլյան պատերազմից հետո»,- ընդգծեց զեկուցողը։

Նրա կարծիքով՝ այս ամենը լրիվ օրինաչափ է զոմբիացված հասարակության համար, որը ձևավորվել է Ադրբեջանում անցած 30 տարիների ընթացքում և այսօր հանդիսանում է տարածաշրջանի անվտանգության և կայունության ամենամեծ սպառնալիքը։