Ձեր վստահելի աղբյուրը

Սումգայիթյան դեպքերը Ադրբեջանի իշխանության սանձազերծած ցեղասպան քաղաքականության միայն սկիզբն էին: Փետրվարի 26-ին լրագրողների հետ հանդիպմանը նման կարծիք արտահայտեց ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի Հայկական հարցի և Հայոց ցեղասպանության պատմության բաժնի վարիչ, պատմական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Արմեն Մարուքյանը:

Նրա խոսքով՝ այդ քաղաքականության շարունակությունն էին սումգայիթյան դեպքերն ու Բաքվի ջարդեր, Գուրգեն Մարգարյանի կացնահարումն ու ապրիլյան դեպքերը:

«Սա հստակ ցեղասպան քաղաքականություն էր, եթե մենք փորձում ենք համադրել սումգայիթյան դեպքերը, ինչպես նաև քրգործերի նյութերը, որոնք խորհրդային արդարադատության կողմից որակվեցին «խուլիգանական մղումներով կատարված սպանություններ», ինչն ինքնին անհեթեթություն էր. այդ գործերը պետք էր միասնական դիտարկել, մինչդեռ տրոհվեցին բազմաթիվ մանր գործերի»,- ասաց նա:

Մարուքյանի խոսքով՝ Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և դրա համար պատժի մասին կոնվենցիայի դրույթների հետ համեմատելիս՝ կարող ենք արձանագրել, որ այստեղ ևս խոսքը ցեղասպանության մասին է. էթնիկ կամ կրոնական խմբի ամբողջապես կամ մասնակի ոչնչացման նպատակով սպանությունները, խեղումները, անմարդկային պայմանների ստեղծումը այլ կերպ, քան ցեղասպանություն, անհնար է որակել:

«Մենք գործ ունենք ասիմետրիկ երևույթի հետ, երբ Ադրբեջանը պատեհ, թե անպատեհ առիթներով խոսում է Խոջալուի մասին: Այս պարագայում չխոսելով ադրբեջանահայության ցեղասպանության մասին, կարծում եմ՝ կոպիտ սխալ ենք թույլ տալիս: Ադրբեջանահայ փախստականների խնդիրը չբարձրացնելը ևս համարում եմ բացթողում մեր բանակցային գործընթացում»,- նշեց նա:

Մարուքյանն ընդգծեց՝ ադրբեջանահայության իրավունքների պաշտպանության մասին նույնպես պետք է խոսել:

Իհարկե, խոսք չի կարող լինել նրանց՝ Բաքու, Սումգայիթ կամ Կիրովաբադ վերադարձի մասին, որովհետև այդ երկիրը տարրական անվտանգության պայմաններ չի ստեղծելու, սակայն ըստ բանախոսի՝ կարելի է ադրբեջանահայության վերաբնակեցման խնդիրը լուծել՝ նրանց Արցախի Հանրապետության վերահսկողության տակ եղած, ազատագրված տարածքներւմ վերաբնակեցնելով:

Գրող, հրապարակախոս Բակուր Կարապետյանը, ով սումգայիթյան դեպքերից ուղիղ մեկ ամիս հետո՝ մարտի 27-ին, եղել է Սումգայիթում, տեսագրել մարդկանց պատմությունները, զրուցել այն հայերի հետ, որոնք կարողացել են փախչել և հասնել Հայաստան կամ այլ երկրներ, նշեց, որ չորս մասանոց ֆիլմ է նկարել՝ «Сумгайтские волны» և գիրք հրապարակել՝ «Սումգայիթյան օրագիր», որը շատ փոքր տպաքանակով է տպագրվել, մինչդեռ արժեր այս մասին բարձրաձայնել հնարավորինս շատ:

«1990 թ. Բաքվի դեպքերից հետո Խոջալուի օդանավակայանում ինձ ձերբակալեցին՝ ՕՄՕՆ-ականները, որոշեցին, որ մեկ ամիս պետք է ինձ փակեն Շուշիի բանտում, պարեկը՝ Հաջիև-Լատիֆօղլի, անունը չեմ հիշում, ինձ հետ բացվեց, քանի որ իրենց ձեռքին էի արդեն, ինձ պատմեց, որ իր ջոկատով մասնակցել է Բաքվի դեպքերին: Ասում է՝ մի ընտանիք մտանք, պահարանի մեջ երկու երեխաներին ու ծնողներին փակեցինք, կապեցինք, բենզինը լցրեցինք, այրեցինք. մինչև հիմա պահարանի ներսից լսվող ճիչերն են ականջներիս մեջ»,- պատմեց Կարապետյանը՝ հավելելով, որ այսպիսի դեպքերը եզակի չեն:

Մի ռուս սպայի՝ գնդապետի բարի կամեցողությամբ Կարապետյանն ազատ է արձակվել: Արխիվներում նա տեղեկություններ է փնտրել՝ պարզելու՝ ով է այդ Հաջիևը: Պարզվել է, որ նա, Ադրբեջանում ընդունված պրակտիկայի համաձայն, լինելով դատապարտված, Բաքվի դեպքերից առաջ ազատ է արձակվել, ջոկատ կազմել:

«Սա ադրբեջանական իշխանությունների վերաբերմունքն էր»,- ասաց Կարապետյանը: