Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանը չեղարկեց հայ-թուրքական արձանագրություններում իր ստորագրություններն՝ այդ կերպ վերջ դնելով դեռ 2008թ.-ին մեկնարկած գործընթացին: Ինչպես ցանկացած գործընթացի պարագայում, այս դեպքում ևս ցանկալի է հետադարձ հայացք գցել և ամբողջացնել, թե ինչ տվեց հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը:

Երևանը մշտապես հանդես է եկել հարաբերությունների կարգավորման օգտին՝ հստակ գիտակցելով հարևանների հետ հարաբերությունների առկայության և բաց հաղորդակցության ուղիների կենսական կարևորությունը երկրի զարգացման համար: Մինչդեռ թուրքական կողմը դեռևս 1993թ-ին միակողմանի փակել է հայ-թուրքական օդային և ցամաքային սահմանն՝ ի աջակցություն փոքր եղբոր՝ Ադրբեջանի, և մինչ օրս շարունակում է իր թշնամական քաղաքականությունը:

Ավելին՝ Անկարան տարիներ շարունակ հարաբերությունների չկարգավորման մեղավորությունը տարբեր առիթներով բարդել է հենց Երևանի վրա՝ ներկայացնելով որպես հայկական կողմի բարդույթների, պատմական տարբեր հարցեր առաջնային դիտարկելու արդյունք: Հաշվի առնելով միջազգային տարբեր հարթակներում Թուրքիայի և նորանկախ Հայաստանի ներկայացվածության և դերակատարման տարբերություններն՝ ակնհայտ է, որ միջազգային կարծիքի ձևավորման հարցում Անկարայի հնարավորությունները եղել են շատ ավելի մեծ:
Նման բարդ իրավիճակում նկատվում էր հստակ, ինչ-որ առումով՝ շրջադարձային քայլերի անհրաժեշտություն: 2008թ.-ին նախագահ Սերժ Սարգսյանը, ցուցաբերելով քաղաքական կամք, հանդես եկավ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման նախաձեռնությամբ, որի հիմքում ընկած էր նախապայմանների բացակայության սկզբունքը: Նախաձեռնությունը բավական համարձակ քայլ էր, որը մի կողմից միջազգային հանրության շրջանում արժանացավ դրական արձագանքի, մյուս կողմից՝ ոչ միանշանակ ընկալվեց Սփյուռքում: Սակայն, նախագահի համահայկական այցը, որն իր բնույթով աննախադեպ էր, հնարավորություն տվեց մեղմել առկա դժգոհությունները: 

Ինչ վերաբերում է Թուրքիային, ապա այդ երկրի իշխանությունները չկարողացան ցուցաբերել բավական քաղաքական կամք և չվավերացրին արձանագրությունները, հակառակը՝ սկսեցին խոսել նախապայմանների լեզվով: Ըստ էության, թուրքական կողմը սկսեց ընկալվել՝ որպես գործընթացի հիմնական խոչընդոտող և տապալող: Ընդ որում, դա ակնհայտ դարձավ նաև միջազգային հանրության համար, ինչի մասին են վկայում բարձր մակարդակի տարբեր հայտարարություններ: 

Հատկանշական է, որ թուրքական կողմի ոչ կառուցողական դիրքորոշման պարագայում ՀՀ իշխանությունները կարողացան դրսևորել հավասարակշռված պահվածք՝ բավական գրագետ օգտագործելով առկա գործիքակազմը:

Նախ, 2009թ.-ին հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումից հետո կարևորվեց ողջամիտ ժամկետներում դրանց վավերացումը, ինչի վրա հայկական կողմը հետագայում բազմիցս շեշտադրում էր կատարում: Վերջնականապես համոզվելով, որ Թուրքիան չի վավերացնելու արձանագրությունները՝ նախագահ Սարգսյանը 2010թ. ապրիլին սառեցրեց գործընթացը, հայտարարելով, որ ողջամիտ ժամկետներն ավարտվել են, հետևաբար` հարաբերությունների կարգավորման ներկա փուլը սպառված է:

2014թ. սեպտեմբերին, ՄԱԿ-ի ամբիոնից Սերժ Սարգսյանը «գրողի ծոցն» ուղարկեց արձանագրությունները՝ հստակ ընդգծելով, որ պաշտոնական Երևանը լրջորեն քննարկում է հայ-թուրքական արձանագրությունները խորհրդարանից հետ կանչելու հարցը: Արդեն 2015թ-ի փետրվարին, նախագահ Սարգսյանը, ինչպես և հայտարարել էր ՄԱԿ-ում, նամակով դիմեց ՀՀ ԱԺ նախագահին՝ տեղեկացնելով Հայաստան-Թուրքիա արձանագրությունները ՀՀ ԱԺ-ից հետ կանչելու վերաբերյալ իր որոշման մասին:

Երեք տարի անց՝ 2017թ. սեպտեմբերին, նույն ՄԱԿ-ի ամբիոնից նախագահ Սարգսյանը հայտարարեց, որ Թուրքիայի ղեկավարությունը սխալվում է, եթե մտածում է, որ կարող է առհավետ պատանդ վերցնել այդ փաստաթղթերը և վավերացնել միայն հարմար առիթով: Միևնույն ժամանակ նա ընդգծեց, որ 2018 թվականի գարուն ենք մտնելու առանց այդ արձանագրությունների: Նույն մեսիջը նախագահը հնչեցրեց նաև թե՛ ԵԽԽՎ-ում ունեցած ելույթում, թե՛ Մյունխենի անվտանգության համաժողովի շրջանակներում:
Ինչպես տեսնում ենք, առկախված արձանագրությունների չեղարկմանը տանող գործընթացում հայկական կողմը կարողացել է դրսևորել բավական ճկունություն և ամենակարևորը՝ նախապես հայտարարելով իր քայլերի մասին՝ միջազգային հարաբերությունների մյուս դերակատարների համար եղել է ընկալելի և կանխատեսելի:

Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման նախաձեռնությունը, թերևս, կարելի է համարել անկախ Հայաստանի դիվանագիտության փայլուն խաղացված «շախմատային պարտիաներից» մեկը: Թեև այն չհաջողեց հասնել իր «մաքսիմում» նպատակին՝ հայ-թուրական հարաբերությունների կարգավորմանը և սահմանի բացմանը, այնուամենայնիվ գերազանց ձևով լուծեց «մինիմում» խնդիրը՝ միջազգային հանրության մոտ միանշանակ դարձնելով, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների չկարգավորման մեղավորը Թուրքիան է, իսկ հայկական կողմը՝ վստահելի գործնկեր է, որը հանձնառու է իր միջազգային պարտավորություններին:

Նարեկ Մինասյան
«Հայացք» կիրառական քաղաքականության և հետազոտությունների
վերլուծական կենտրոնի ղեկավար