Ձեր վստահելի աղբյուրը

Եվ այսպես, մոտ մեկ տասնամյակ տևած հայ-թուրքական «ֆուտբոլային խաղն» ավարտվեց: Հաշիվը պարզ չէ, քանի որ խաղը դադարեցվեց կողմերից մեկի` Թուրքիայի կողմից «արդար խաղի» (fair play) կանոնները չպահպանելու պատճառով: Իսկ եթե պահպանվեր արդար խաղը, ապա բոլոր կողմերը շահող կլինեին, և հաշիվ պահելու անհրաժեշտություն էլ չէր լինի:

Ինչև, մարտի 1-ին նախագահ Սարգսյանը հայտարարեց, որ Հայաստանն առոչինչ է համարում հայ-թուրքական արձանագրությունները, որոնք ստորագրվել էին հենց նրա նախաձեռնությամբ մեկնարկած գործընթացի արդյունքում: Քայլն անակնկալ չէր, ավելին, սպասվող էր: Հայաստանի նախագահը տարբեր առիթներով բարձր ամբիոններից խոսել էր այս համատեքստում հայկական կողմի  մտադրությունների մասին:

Սա վկայում է հայկական կողմի բաց ու թափանցիկ գործելաոճի, դիմացի կողմին և միջազգային գործընկերներին հարգելու մասին: Գործընթացի դադարեցման պատճառն էլ է բոլորին հայտնի` Թուրքիայի կողմից նախապայմանների առաջ քաշումը և ողջամիտ ժամկետներում արձանգրությունների վավերացումը, մասնավորապես, այն ԼՂ հակամարտության կարգավորման հետ կապելը:

Նման գործելակերպի տրամաբանական ավարտը փակուղին է, որտեղ Թուրքիայի ոչ այդքան թեթև ձեռքով հայտնվեց արձանագրությունների վավերացումը:

Իրավիճակը հետաքրքրական է նրանով, որ թեև գործընթացի մեջ ներառված կողմերը չհասան հայտարարած նպատակներին, բայց դատարկաձեռն էլ չմնացին: Քննադատները կարող են չարախնդալ, որ չկարգավորվեցին հայ-թուրքական հարաբերությունները և չբացվեց Եվրոպայի վերջին փակ սահմանը: Թուրքական իշխանությունները չդրսևորեցին բավարար քաղաքական կամք գործընթացը ռելսերի վրա պահելու համար: Այդուհանդերձ, և՛ հայկական, և՛ թուրքական կողմերն այս կամ այն կերպ դիվանագիտական ու ներքաղաքական դիվիդենտներ ունեցան «ֆուտբոլային խաղից»:

Հոգեբանական տեսակետից, հայկական երիտասարդ պետականության համար կարևոր էր այս նախաձեռնությունը սուլթանական անցյալով և նեոկայսերական ներկայով հարևանի հետ առևերեսվելու, հավասարը հավասարի հետ ներկայանալու, Ցեղասպանությունից մոտ մեկ դար հետո որպես կենսունակ պետություն հանդես գալու առումով, որն ի վիճակի է սեփական կանոններով խաղ սկսել ու վարել տարածաշրջանում:

Դիվանագիտական առումով այս նախաձեռնությունը Հայաստանի կողմից տարածաշրջանում դրական օրակարգ ստեղծելու օրինակ էր: Սփյուռքից ու հայաստանյան հանրության կողմից սպասելի հուզական ու հոգեբանական մեծ ճնշման պայմաններում` Հայաստանի իշխանությունները գնացին առանց նախապայմանների Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորմանը, որը կարող էր բերել նաև հաշտեցման գործընթացի մեկնարկին: Ողջ միջազգային հանրությունը, բացառությամբ մեկ երկրի, աջակցեցին Հայաստանին՝ շարունակաբար վերահաստատելով իրենց պատրաստակամությունը գործընթացը դրական ավարտին հասցնելու համար:

Միայն Ադրբեջանն էր, որ կրկին անգամ դրսևորեց իր ապակառուցողական, քարացած ու անհեռատես մոտեցումը, և խռոված կեցվածք ընդունելով ամեն կերպ խանգարեց հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը: Բայց Ադրբեջանը չէր միակ խոչընդոտը: Կարգավորման համար ամենամեծ խնդիրը հենց թուրքական ներկայիս իշխանությունների վարած մեծապետական ու նեոօսմանյան քաղաքականությունն է: Նախ «զրո խնդիրներ հարևանների հետ» հայեցակարգի շրջանակներում Թուրքիան փորձում էր «փափուկ ուժի» միջոցով իր ազդեցության շրջանակներ վերադարձնել նախկին օսմանյան կայսրության տարածքների վրա ձևավորված հարևան երկրներին: Սակայն այդ փափկությունը տևեց այնքան ժամանակ, մինչև Էրդողանը վերջնականապես կոտրեց թուրքական ժողովրդավարությունը և իր ձեռքերում կենտրոնացրեց ողջ իշխանությունը` զարդարելով այն Ձիթենու ճյուղերով և նահատակման պատրաստ 6 տարեկան աղջնակի արցունքներով:

Հնարավոր է, որ թուրքական կողմը Հայաստանի այս քայլը կփորձի ներկայացնել որպես ապակառուցողական քայլ և կշահարկի այն միջազգային ասպարեզում: Սա թուրքական դեմագոգիան է, որին ևս լավ ծանոթ է աշխարհը:

Արձանագրությունների առոչինչ հայտարարելը, ի թիվս այլի, երկու ուղերձ է պարունակում: Մեկը` Թուրքիային, որ Հայաստանը թույլ չի տա նման վերաբերմունք, և եթե կա իրական քաղաքական կամք հարաբերությունները կարգավորելու,  ապա պետք է հարցին մոտենալ ամենայն լրջությամբ և հարգանքով: Մյուսն ուղղված է Ադրբեջանին, որ Հայաստանը չի ընդունում հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման ենթադրյալ նախապայմանը: ԼՂ հակամարտությունը չի կարող կապվել այս հարցի հետ ու Հայաստանը չի պատրաստվում միակողմանի զիջումների գնալ:

Վերջում, Հայաստանի այս քայլը կարելի է դիտարկել ավստրիացի հայտնի տնտեսագետ Յոզեֆ Շումպետերի «ստեղծարար դեկոնստրուկցիա» (Creative destruction) հայեցակարգի շրջանակներում, երբ քանդվում է հինը, նորը ստեղծելու նպատակով: Փետրվարի 17-ին Նախագահ Սարգսյանը Մյունխենում հայտարարել էր, որ արձանագրությունները բանակցվել էին՝ ելնելով եղած պայմաններից և որ նոր պայմաններում պետք է բանակցվի նոր փաստաթուղթ: Այսինքն, այս արձանագրությունների առոչինչ համարելը հնարավոր է բացի երկխոսության նոր ճանապարհ, նոր պայմաններում, եթե իհարկե Թուրքիան համապատասխան եզրակացություններ արած լինի ցյուրիխյան շրջափուլից: