Ձեր վստահելի աղբյուրը

2017 թ. Մարդու իրավունքների պաշտպանի հատուկ ուշադրության կենտրոնում են եղել հոգեբուժական կազմակերպություններում հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության հարցերը:

Մարտի 21-ին լրագրողների հետ հանդիպմանը ՀՀ ՄԻՊ Արման Թաթոյանը տեղեկացրեց, որ նախորդ տարի իրականացրել են մշտադիտարկման այցեր, կատարվել են անհրաժեշտ ուսումնասիրություններ: Մշտադիտարկման այցերն իրականացվել են ՄԻՊ աշխատակազմի Խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի կանխարգելման վաևչության մասնագետների և կանխարգելման ազգային մեխանիզմի անկախ փորձագետների (իրավաբան, սոցիոլոգ, հոգեբան, բժիշկներ, այդ թվում՝ հոգեբույժ) կողմից՝ միջազգայնորեն ընդունված ուղեցույցի հիման վրա և հատուկ մեթոդաբանությամբ:

Մշտադիտարկման արդյունքում վեր են հանվել մի շարք խնդիրներ: Դրանցից առաջինը Թաթոյանը մատնանշեց այն, որ թեպետ հոգեբուժական օգնությունն ու սպասարկումն անվճար է, սակայն արձանագրվել են հոգեբուժական վճարովի ծառայությունների տրամադրման դեպքեր, իսկ համայնքային մակարդակում հոգեկան առողջության պահպանման ծառայություններն անհասանելի են:

Խնդիր է նաև այն, որ առկա են ՀՀ քրեական և քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված հարկադիր բուժման հետ կապված մի շարք օրենսդրական և գործնական խնդիրներ:

ՄԻՊ-ը նշեց, որ մի շարք հոգեբուժական կազմակերպություններում օգտագործվել են օրենքով չնախատեսված զսպման, ներգործության միջոցներ և արձանագրվել են դրանց կիրառման կարգի խախտումներ, օրինակ՝ Գյումրիի հոգեկան առողջության կենտրոնում ֆիզիկական զսպման նպատակով կիրառվել են բարդ կառուցվածքով կաշվից գոտիներ: Որոշ հոգեբուժական կազմակերպություններում բուժանձնակազմը ոչ բավարար քանակի է, օրինակ՝ մանկական հոգեբույժի հաստիքի բացակայություն կա, մարզային հոգեբուժական կազմակերպություններում գիշերային ժամերին հոգեբույժները հերթապահություն չեն իրականացնում:

Հայտնաբերվել են ժամկետանց դեղեր և բժշկական պարագաներ, երբեմն դեղաթիթեղները կտրված են եղել այնպես, որ ժամկետն ամրագրող հատվածը բացակայել է ու անգամ բուժանձնակազմը չի կարողացել բացահայտել՝ արդյոք ինչ ժամկետի է դեղը, այս հարցով ՄԻՊ-ը դիմել է իրավապահներին՝ ուսումնասիրություններ անցկացնելու համար: Թաթոյանը նշեց, որ հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձինք առանձին դեպքերում հնարավորություն ունեն մոտակայքում գտնվող դեղատերից դեղեր ձեռք բերել՝ առանց վերահսկելու: ՄԻՊ-ը սա վտանգավոր է համարում՝ հաշվի առնելով, որ այդ անձինք կարող են ունենալ նաև սուիցիդալ հակումներ: Եղել են նաև դեղերի պահման պայմանների խախտումներ:

ՄԻՊ-ն առանձնացրեց նաև հոգեբուժական կազմակերպություններում գերբնակեցվածության հարցը, նա նշեց՝ ընտրված է գերբնակեցումը չափելու սխալ սկզբունք: Թաթոյանի խոսքով՝ եթե ՔԿՀ-ներում, օրինակ, գերբնակեցումը չափում են տարածությամբ՝ 4 քմ-ից ոչ պակաս՝ սանհանգույցը հանած, հոգեբուժական ծառայությունները մահճակալով են հաշվում, այսինքն՝ անձնական տարածք ընդհանրապես առանձնացված չէ:

ՄԻՊ-ն առաջարկում է սկզբունքորեն փոխել գերբնակեցումը չափելու սկզբունքը, քանի որ դեպքեր կան, երբ 3 - 3,5 քմ է յուրաքանչյուր տարածքում: Որպես գերբնակեցվածության հետևանք՝ հայտնաբերվել են դեպքեր, երբ մահճակալները դրված են դռան մոտ, գերբնակեցման մասին է խոսում նաև այն, որ մահճակալներ են տեղադրված նաև հանգստի սենյակներում, օրինակ՝ Գյումրիում:

Թաթոյանը նշեց, որ երբեմն հագուստը լվացվելուց հետո չի անհատականացվում և բաժանվում է պատահականության սկզբունքով, կենցաղային պայմանների, այդ թվում՝ սանիտարահիգիենիկ պայմանների հետ կապված խնդիրներ էլ կան: Առկա չէ վնասվածքների հաշվառման և այդ մասին իրավապահներին տեղեկացնելու համակարգ, արձանագրել են դեպքեր, երբ այդ տեղեկություններն ուշացումով են հայտնաբերվել և խախտմամբ:

ՄԻՊ գրասենյակի աշխատակիցները հայտնաբերել են նաև հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց զբոսանքի իրավունքի հետ կապված խնդիրներ՝ նրանք գրեթե դուրս չեն բերվել զբոսանքի: Թաթոյանը նշեց, որ պատրաստակամ են աշխատել գործընկերների հետ, ընդգծեց, որ նշված զեկույցում արձանագրված ցանկացած խնդիր պարունակում է առաջարկ:

Հարցին՝ արձանագրված խնդիրների ո՞ր մասը կապ ունի ֆինանսավորման հետ, Թաթոյանը պատասխանեց, որ կան խնդիրներ, որոնք կապված են ֆինանսավորման հետ, և ինքը քաջ գիտակցում է դա, նաև այն, թե որոնք են երկարաժամկետ կարգավորման խնդիրները:

ՄԻՊ-ը նշեց՝ ֆինանսավորման պակասի հետ են կապված, օրինակ, հիմնանորոգման աշխատանքները և այլն, բայց կան խնդիրներ, որոնք բացարձակ ֆինանսավորում չեն պահանջում, ինչպես, օրինակ, մատյաններն անփույթ վարելը, մատյաններ չվարելը և կամ՝ ինչպես կարելի է կիրառել զսպման միջոցները:

Դրանք, ըստ Թաթոյանի, իրազեկման աշխատանքների պակասի պատճառով են եղել: ՄԻՊ-ը նշեց, որ իրենք պատրաստ են անընդհատ իրականացվող վերապատրաստումներում ներգրավել նաև իրենց գործընկերներին՝ Առողջապահության նախարարությունից, ընդգծեց, որ դա հրաշալի կերպով անում են Արդարադատության նախարարության հետ:

Թաթոյանը նշեց, որ ամենամեծ խախտումներն արձանագրվել են Նուբարաշեն հոգեբուժարանում: