Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի անդամակցությունը Եվրասիական տնտեսական միությանը (ԵԱՏՄ) բուռն քննարկումներ էր առաջացրել մասնագետների շրջանում, այսօր էլ այդ քննարկումները շարունակվում են՝ ի՞նչ տվեց միությունը Հայաստանին, արդյոք բոլոր սպասումներն արդարացել են:

ԵԱՏՄ համատեքստում Բելառուսի և Հայաստանի միջև տնտեսական հարաբերությունների, առևտրային կապերի հեռանկարների շուրջ Panorama.am-ը զրուցել է Գործատուների հանրապետական միության նախագահ Գագիկ Մակարյանի հետ:

Տնտեսագետը խոստովանում է՝ կան լավ հարաբերություններ, բայց երկու երկրների միջև կա հսկայական ու դեռևս չօգտագործված ներուժ, իսկ Հայաստանի արտաքին առևտրաշրջանառության մեջ շատ քիչ տեղ է զբաղեցնում Բելառուսի հետ առևտուրը:

«Բելառուսին բաժին ընկնող արտաքին առևտուրը 2013 թվականին կազմել է 0.8-0.9%՝  ՀՀ արտաքին առևտրի երկրների շարքում զբաղեցնելով 18-րդ տեղը: 2016թ-ին ծավալներն աճեցին՝  հասնելով 1-1,5 տոկոսի, սակայն 2017 թվականին առևտրի ծավալները  նվազեցին շուրջ 25 տոկոսով: Այսինքն՝ տնտեսական հարաբերությունները շատ առաջ չեն գնում»,- ասաց Գագիկ Մակարյանը:

Հայաստանի տնտեսական կապերը ԵԱՏՄ անդամ երկրներ Ղազախստանի և Ղրղզստանի հետ չափազանց թույլ են ուրվագծված: Մասնավորապես, Ղազախստանին բաժին ընկնող արտաքին առևտուրը  2013 թ. կազմել է 0.1%, 2017թ-ին՝ 0,2%, իսկ Ղրղզստանի հետ Հայաստանը գրեթե արտաքին առևտուր չունի. 2017թ-ին արտաքին առևտրի ծավալը կազմել է մոտ 1,5 մլն դոլար, որից 1,2 մլն-ի չափով կազմում է Հայաստանից արտահանումը, իսկ մեր երկիր այնտեղից հիմնականում ներկրվում է  դեղորայք, ընդեղեն:

Այսպիսով, ըստ տնտեսագետի, գլոբալ գործընկերը ԵԱՏՄ-ում մնում է Ռուսաստանը, որը Եվրամիությունից հետո՝  Հայաստանի առևտրային 2-րդ խոշոր գործընկերն է, իհարկե լինում են տարիներ, երբ ՌԴ-ն հայտնվում է առաջին տեղում:

«Հայաստանում թողարկած արդյունաբերական ապրանքների 50 տոկոսը վաճառվում է երկրի ներսում, իսկ ԵԱՏՄ-ի երկրներում՝ 8,4 տոկոսը, որի զգալի մասը՝ Ռուսաստանում: Այսինքն՝ մենք շատ չնչին բան ենք դրսում վաճառվում: Երբ ասում ենք, որ Ռուսաստանն առաջին տեղն է, դա չի նշանակում, որ մենք շատ բան ենք արտահանում, դա հիմնականում պայմանավորված է ներկրումով»,- նշեց նա՝ հավելելով, որ  Հայաստանի արդյունաբերական արտադրանքի 41.6%-ն էլ վաճառվում է այլ երկրներում՝ ԵՄ-ում, ասիական երկրներում, ԱՄՆ:

Ինչ վերաբերում է Բելառուսին, Գագիկ Մակարյանը կարծում է, որ կոնկրետ Հայաստանը կարող է այդ երկրի հետ տնտեսական լուրջ հարաբերություններ ստեղծել, դրանց զարգացման համար կան նախադրյալներ, բայց միևնույն ժամանակ կան խնդիրներ:

«Միանշանակ Բելառուսը լուրջ և մեծ շուկա կարող է լինել Հայաստանի համար, բայց դրա համար պետք է ավելի սերտ համագործակցություն: Բելառուսի տնտեսությունը բավականին զարգացած է: Ոլորտային առումով, կենտրոնացվածությամբ այն ավելի հավասարաչափ է զարգացած, քան Ռուսաստանում: Ուստի,  մեր երկիրը կարող է այնտեղ լուրջ ծրագրեր իրականացնել»,- ասաց Գագիկ Մակարյանը:

Սակայն, ըստ նրա, բելառուսական շուկա մուտք գործելն այդքան էլ հեշտ չէ: Այսօր խորհրդային  տարիներին կառուցված գրեթե բոլորը գործարաններն այնտեղ աշխատում են, Բելառուսն ունի ավտոբուսների, բեռնատար մեքենաների արտադրություն,  շվեյցարացիների հետ նախատեսում են զարգացնել տրոլեյբուսի, տրամվայի արտադրությունը, Ֆինլանդիայի հետ ունի սառնարանների և հեռուստացույցների հավաքման արտադրություն, զարգացած է դեղորայքի, սննդամթերքի արտադրությունը: Ավելի թույլ զարգացած է տեքստիլի, կոշկեղենի  արտադրությունը, սակայն դա ավելի շատ վերաբերում է դիզայնին: Իսկ օրինակ,  Հայաստանն, ըստ նրա, այս առումով լավ դիրքերում է:

«Այս ամենը հաշվի առնելով՝ հասկանում ենք, որ բավականին դժվար է մուտք գործել այդ երկիր, որտեղ  զարգացած է և արդյունաբերությունը, և էլեկտրատեխնիկան, այսինքն՝ տնտեսապես կայացած, ուժեղ պետություն մտնելը դժվար է: Դժվարություններ կան նաև այն առումով, որ  Բելառուսի տնտեսության մեծ մասը շարունակում է մնալ պետական վերահսկողության տակ, և մասնավոր  սեկտորն իր երկրի ներսում ունի խնդիրներ, ուր մնաց՝ մենք այնտեղ բիզնես դնենք»,- ասաց Գագիկ Մակարյանը:

Այդուհանդերձ, ըստ տնտեսագետի, Բելառուսի հետ Հայաստանը կարող է համագործակցել մի քանի ուղղություններով: Մասնավորապես, առևտրի ընդարձակման համար հեռանկարային է սննդամթերքի արտադրությունը, մեր երկրից չորացրած թեյաբույսեր և դեղաբույսեր հնարավոր է արտահանել, որոնք կարող են օգտագործվել Բելառուսի դեղորայքի արտադրությունում, Հայաստանը կարող է ՏՏ և ճշգրիտ ճարտարագիտության ոլորտում ծառայություններ մատուցել, համատեղ ծրագրեր մշակել:

«Կարծում եմ, որ լուրջ համագործակցություն կարող է սկսվել ՏՏ ոլորտում: Այսօր Բելառուսում ՏՏ ոլորտը արագ զարգանում է, մինչդեռ երեք տարի առաջ բավականին թույլ էր, իսկ հիմա մեծ հաջողություններ են գրանցել: Հայաստանի ինժեներական միտքն ու ՏՏ ոլորտը կարող են համագործակցել ու լուրջ արդյունքներ գրանցել»,- նշեց նա:

Բելառուսից ներկրվող ապրանքների գծով էլ Գագիկ Մակարյանն առանձնացրեց հետևյալը՝ գյուղատնտեսական տեխնիկա, տրակտորների համապատասխան կցորդներ գյուղատնտեսական տարբեր աշխատանքների համար, բելառուսական ավտոբուսներ, դեղորայք:

Նրա խոսքով՝  առևտրային հարաբերությունների ընդլայնման առումով դժվարությունները նաև կայանում են նրանում, որ երկու երկրների բիզնես համայնքներն իրար վատ են ճանաչում, քիչ են շփվում, երկրորդ՝ ուղիղ չվերթներ երկար ժամանակ չկային,  միայն վերջերս են վերսկսվել, արտարժույթի մասով ևս խնդիրներ կան. Հայաստանում արտարժույթի գործարքներն ավելի ազատականացված են, քան Բելառուսում:

Գագիկ Մակարյանն անդրադարձավ նաև Բելառուսի կողմից Ադրբեջանին զենքի վաճառքին՝ նշելով, որ զենքի վաճառքն ամբողջ աշխարհում համարվում է շահութաբեր ոլորտներից մեկը, այն նաև տարբեր երկրներին կախվածության մեջ է պահում: 

«Զենքի արտադրությունը ռազմական արդյունաբերության մի մասն է և դա մուլտիպլիկատիվ  էֆեկտ ունի, տնտեսության մյուս ճյուղերն էլ է զարգացնում: Այս առումով մենք միայն չպետք է դիտարկենք, որ Բելառուսը մեր թշնամուն է զենք վաճառել, այն իր արտադրանքն է վաճառել և դրանով այլ ճյուղերն է զարգացնում»,- նշեց նա:

Գագիկ Մակարյանը նաև ասաց, որ Ադրբեջանը մի քանի անգամ կրեդիտներ է տրամադրել Բելառուսին, այսինքն՝ վարկեր վերցնելով Բելառուսը մտել է որոշակի կախվածության մեջ. «Ռուսաստանը հայտարարում է՝  դա բիզնես է, Բելառուսն էլ լսում է ավագ եղբորը, բայց ես այդպես զգայուն չէի վերաբերվի այդ հարցին: Ընդհանրապես քաղաքական, տնտեսական, դիվանագիտական ինստիտուտները պետք է ճկուն աշխատեն: Օրինակ, կարող է Ադրբեջանը քաղաքական քայլ է կատարում և կրեդիտ է տալիս Բելառուսին, որ գցի նրան կախման մեջ, Բելառուսն էլ տնտեսական քայլ է կատարում, որ զենք վաճառելով իր երկրի տնտեսությունը զարգացնի»:

Նրա խոսքով՝  հայ-բելառուսական տնտեսական հարաբերությունների սերտացման համար նախ պետք է դիվանագիտական խնդիր դնել: Օրինակ, կարելի է  այնպիսի քայլեր ձեռնարկել, որ  մեր գործարարները ներդրումներ անեն Բելառուսում և երկրի ՀՆԱ-ում հայկական գործարանները որոշակի դերակատարություն ունենան: Երկրորդ, Հայաստանը կարող է համագործակցել Բելառուսի ռազմական արդյունաբերության ոլորտում, այդպիսով կարող է զենքի վաճառքի հետ կապված կանխարգելիչ քայլեր իրականացնի:

«Հայաստաննն ունի ինժեներական միտք և այն կարող ենք օգտագործել Բելառուսի ռազմարդյունաբերությունում, համատեղ նախագծեր մշակենք և այլն: Դրանով Բելառուսը կապվածություն կունենա Հայաստանից, զենքերը կստեղծվեն համատեղ և դրանք կարող է նաև Հայաստանը վերցնել: Այսպիսով, լինելով ռազմական արդյունաբերության գործընկեր ՝ Բելառուսը ազատ զենք չի վաճառի Հայաստանի թշնամի երկրին»,- ասաց Գագիկ Մակարյանը:

Տնտեսագետը կարևորեց նաև տուրիզմի զարգացումը. «Բելառուսցիները լավ մարդիկ են, բարի են և ճանաչելիությունը, մշակույթների փոխանակումը, հարաբերությունների ջերմացումը  կարող է բերել նրան, որ պետությունների ներսում տրամադրություններն ավելի լավանան»:

Գագիկ Մակարյանը  նշեց նաև, որ մի շարք ոլորտներում Բելառուսն ունի աշխատուժի կարիք, և Հայաստանը կանոնավոր միգրացիայի շրջանակում կարող է արտահանել իր աշխատուժը. «Դրանով հայերը կարող են իրենց ներդրումն ունենալ Բելառուսի տնտեսության մեջ՝ ստեղծելով հավելյալ արժեք երկրում:  Այսօր ամբողջ աշխարհում ընդունված է աշխատուժի փոխանակումը: Կան այնպիսի ոլորտներ, որտեղ որոշ երկրներ մասնագետներ չունեն կամ էլ իրենց երկրի բնակչությունը չի ցանկանում այդտեղ աշխատել: Հետևաբար, Հայաստանը կարող է Բելառուսի հետ նաև այս ուղղությամբ համագործակցել»: