Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հունիսի 26-ին Ադրբեջանի զինված ուժերի հարյուրամյակի կապակցությամբ Բաքվում զորահանդես էր կազմակերպվել, որի ժամանակ ցուցադրվել են մի շարք հարձակողական զենքեր, հրթիռային համակարգեր, հրանոթներ, անօդաչու սարքեր։ Ուժի ցուցադրումը զուգորդվել է ուժի կիրառման սպառնալիքով, ռազմական հռետորաբանությամբ և հակահայկական կոչերով։

Նախագահ Իլհամ Ալիևը իր ելույթում մասնավորապես ընդգծել է, որ «ի վիճակի են ոչնչացնելու թշնամու ցանկացած ռազմավարական օբյեկտ», հպարտացել է բանակի ձեռքբերումներով, խոսել «ապրիլյան հաղթանակի» և առանձնակի անդրադարձ կատարել Նախիջևանում իրականացրած «հաղթական գործողություններին»։

Զորահանդեսից հետո Բաքվի երկնքում ցուցադրական թռիչք է իրականացրել թուրքական կործանիչների խումբը։

Ռևանշիզմի ծանրության տակ իրականացվող քարոզն ու սեփական իշխանության կարևորության ցուցադրման մոլուցքն իր տեղում, բայց ի՞նչ նպատակ ուներ դիրքային փոփոխություններն ու լարվածության աճը Նախիջևանում։ Ի՞նչ ռազմական ու ռազմավարական խնդիր է լուծում Ադրբեջանը Նախիջևանում կամ Նախիջևանի միջոցով, որն այդքան քննարկումների տեղիք է տվել նաև Հայաստանում։ Հայկական իշխանություններն ու ռազմական փորձագետներն արդեն իսկ արտահայտվել են հարցի շուրջ՝ ներկայացնելով ադրբեջանական կողմից  «հաղթարշավի սնանկությունը»։

Այստեղ կարևոր է նշել, որ Նախիջևանի կողմից ակտիվացումը որոշ առումով կապված է նաև Հայաստանի կողմից միջին հեռավորությամբ հրթիռների ձեռք բերմամբ, որոնք վտանգի տակ են դնում Ադրբեջանի խորքային օբյեկտները։ Եվ Նախիջևանում որոշակի հարձակողական զինատեսակների տեղադրմամբ ադրբեջանական կողմը փորձում է հավասարակշռել այս վտանգը՝ թիրախավորելով Հայաստանում գտնվող ռազմավարական օբյեկտներին, այդ թվում՝ Երևանին։ Բելառուսական «Պոլոնեզ» համակարգերը, որոնք ցուցադրվեցին այդ նույն շքերթին, ենթադրվում է, որ որոշ չափով հակակշռելու են հայկական «Իսկանդերին»։

Այդուհանդերձ, պետք է հասկանալ, թե Նախիջևանի տարածքից եկող սպառնալիքը ինչքանով է իրական ու իրականանալի։ Այդ ուղղությամբ ռազմական գործողություններ ձեռնարկելը լրացուցիչ բարդությունների հետ է կապված և կարող է ունենալ աշխարհաքաղաքական լայն հետևանքներ։

Նախ իրավական տեսակետից, Ադրբեջանը տարիներ շարունակ փորձում է հիմնավորել, որ ինքն իրավունք ունի ուժ կիրառել այսպես ասած իր «գրավյալ տարածքներն ազատագրելու» համար։ Հայաստանի վրա ցանկացած կրակոց կնշանակի այդ թեզի հերքում և պարզ ագրեսիա հարևան երկրի նկատմամբ։ Երկրորդ, Հայաստանի վրա հարձակումը կամ հարձակման սպառնալիքը կնշանակի ՀԱՊԿ մեխանիզմների գործադրում և կբերի այդ կառույցի, մասնավորապես Ռուսաստանի պայմանագրային պարտավորությունների կատարման անհրաժեշտություն։

Թեպետև ռազմական տեսակետից Նախիջևանի աշխարհագրական դիրքը բավականին խոցելի է հայկական զինուժի համար, բայց այստեղ ևս խնդիր կա կապված Նախիջևանի նկատմամբ Թուրքիայի ունեցած պարտավորությունների հետ։ Նախիջևանի ինքնավարությունը կազմավորվել է ռուս-թուրքական 1921թ. Մոսկվայի պայմանագրով և վերահաստատվել է 1921թ. հոկտեմբերի 13-ի Կարսի պայմանագրով։

Պատահական չէ, որ 1993թ.-ին Թուրքիայի վարչապետ Թանսու Չիլերը սպառնում էր պատերազմ սկսել Հայաստանի դեմ, եթե վերջինս հարձակվի Նախիջևանի վրա, և միաժամանակ թուրքական բանակը զորավարժություններ էր կատարում սահմանի մոտ։ Այդ զարգացումներին անտարբեր չէր նաև Ռուսաստանը, որը նույնպես զորաշարժեր էր սկսել։ Այս պատմական փորձը ցույց է տալիս, որ Նախիջևանի ճակատում ակտիվ ռազմական գործողությունները չեն կարող մնալ հայ-ադրբեջանական հակամարտության երկկողմ օրակարգում։

Եվ այսպես, Նախիջևանի տարածքից Հայաստանի նկատմամբ ուժի կամ ուժի կիրառման սպառնալիքը կարող է ունենալ երկու պատասխան։ Հայաստանը, շախմատային լեզվով ասած, ընդունում է գամբիտը, այն է՝ Նախիջևանի զոհաբերումը՝ ենթադրյալ դիրքային առավելություն տալով Ադրբեջանին, որի հաշվարկով այդ դեպքում հակամարտությանը կարող են ներգրավվել նաև թուրքական կործանիչները։ Հայաստանը չի ընդունում գամբիտը, և շարունակում է զարգացնել իր ֆիգուրներն այլ ուղղությամբ, օրինակ՝ «սլավոնական պաշտպանությամբ»։

Ռուս-թուրքական հարաբերությունների ջերմացման ընթացիկ պայմաններում նախիջևանյան գամբիտը կարող է այնքան էլ արդյունավետ չթվալ, բայց իրադարձություններն արագ են զարգանում և պետք է պատրաստ լինել բոլոր սցենարներին։

Երկու դեպքում էլ պետք է լուրջ հաշվարկներ կատարել՝ առանց ավելորդ տագնապի և նաև անտեղի ինքնավստահության։