Ամուլսարն ու մեր իրական վախերը
Նախօրեին կառավարության նիստից հետո բնապահպանության նախարարը լրագրողների հետ ճեպազրույցում անդրադարձավ Ամուլսարի խնդրին: Ասելիքը հակիրճ՝ ինքն անձամբ դեմ է հանքարդյունաբերության նման ծավալներին, և կառավարությունում ջանում են իրավական ընթացակարգերի շրջանակներում լավագույն լուծում գտնել:
Ամուլսարը մի քանի համատեքստ ունի: Առաջին տեղում, անշուշտ, էկոլոգիան է. հանքի շահագործումը հղի է մի շարք ռիսկերով, որոնք մասնագետների կողմից բավականին մանրամասն նկարագրվում են: Գլխավոր ռիսկը, որքանով ընկալելի է ոչ մասնագետիս համար, հանրապետության ջրային ռեսուրսների աղտոտումն է. հանքը սպառնում է Արփա գետի ջրահավաք ավազանին, իսկ այն օրգանապես կապված է Սևան լճին, լիճն էլ իր հերթին սնում է Արարատյան դաշտը:
Խնդրի երկրորդ շերտը սոցիալ-տնտեսականն է: Հանքի շահագործման նախագիծը, որոշ տվյալներով, նորանկախ Հայաստանի պատմության մեջ ամենախոշոր ներդրումային ծրագիրն է: Այն Հայաստանի մասշտաբներով խոստանում է լինել խոշոր եկամտի աղբյուր թե ներդրողի, թե պետության, թե աշխատակիցների, և մուլտիպլիկացիայի էֆեկտով՝ Հայաստանի ողջ բնակչության համար:
Սրանցից բացի, առկա են նաև մի քանի այլ գործոններ: Նախ խնդրի իրավական համատեքստը. Ի՞նչ կլինի, եթե նախագիծը դադարեցվի: Ի՞նչ ֆորմալ և ոչ ֆորմալ սանկցիաներ կհետևեն այդ որոշմանը: Ի վերջո ներդրողը հսկայական գումարներ է ծախսել և արդարացիորեն կարող է ակնկալել դրանց հետգանձում, չհաշված տույժ ու տուգանքները, որոնք միջազգային արբիտրաժի դեպքում միանգամայն հնարավոր են: Սրան գումարած նաև իմիջիային կորուստները. օտարերկրյա ընկերության հետ ձախողված ծրագիրը վստահաբար բացասաբար է անդրադառնալու Հայաստանի ներդրումային իմիջի վրա: Յուրաքանչյուր հաջորդ խոշոր ներդրող էլ ավելի մանրախնդիր է դառնալու:
Ասվածին կարելի է հավելել նաև խնդրի կենցաղային կողմը, երբ շատերն առաջնորդվում են՝ «էս սարն իմն է» սկզբունքով և պարզապես դեմ են այս ու այլ նախագծերի բացառապես այն հիմքով, որ ընդերքն հանրային սեփականություն է ու մասնավորին տրամադրել չի կարելի: Եվ ևս մեկ կարևոր գործոն. խնդիրը կրիտիկական կետին հասավ Հայաստանում իշխանափոխությանը զուգահեռ ու ցանկացած որոշում անհնար է դնել «նախկին-ներկա» բաժանման շրջանակներից դուրս:
Այս ամենն այսօր քննարկվում է: Քիչ են դեպքերը, որ տարբեր համատեքստերը մեկտեղվեն և փորձ արվի խնդիրը դիտարկել ամբողջության մեջ: Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը նման մի փորձ արեց, բայց ըստ ամենայնի՝ ինքն էլ համոզվեց, որ ներգրավված տարբեր խմբերը խոսում են բացառապես իրենց լեզվով, հակված չեն միմյանց լսել ու համաձայնության գալ: Դրանից հետո գոնե ինձ համար ակնհայտ դարձավ, որ խնդիրն այլևս քաղաքական հարթության մեջ է, և վարչապետը պետք է քաղաքական որոշում կայացնի: Նախարարի երեկվա ճեպազրույցից պարզ էր, որ որոշում առայժմ չկա. իրավական ընթացակարգերը միայն ծխածածկույթ են (դասականն ասում է՝ քաղաքական գործիչները որոշում են, իրավաբանները՝ ձևակերպում ու հիմնավորում):
Հենց այս փաստն էլ ինձ ստիպեց փոքրիկ հարցում անցկացնել ֆեյսբուքյան ընկերներիս շրջանում: Բնական է, որ հարցումը ոչ մի կերպ գիտական համարվել չէր կարող, բայց այդուհանդերձ հնարավորություն կտար՝ որոշ պատկերացում կազմել խնդրի ընկալումների հետ կապված: Արդյունքում՝ քվեարկողների մոտ կեսը ճիշտ էր համարել, որ որոշումը կայացնի վարչապետը, 40 տոկոսի կարծիքով՝ հանքը ոչ մի դեպքում չպետք է շահագործվի, իսկ 10 տոկոսը կարծում է, որ պետք է շահագործվի:
Այս թվերը զարմանալի չեն: Չնայած «հպարտ քաղաքացու» կոնցեպտը ակտիվ շրջանառության մեջ է, բայց մենք տակավին պատեռնալիստական մտածողության մեջ ենք ու օրինաչափ է, որ մեծամասնությունը բոլոր բարդ որոշումներն ու ողջ պատասխանատվությունը պատվիրակում է առաջնորդին (հատկապես, երբ լիակատար վստահում է): Զարմանալի է, որ իմ առաջարկած քվեարկությանն արձագանքեց ընկերներիս միայն տասներորդ մասը, չնայած որ ճնշող մեծամասնությունը հանրությանը հայնտի գործիչներ են: Նման անտարբերությունը կարելի է բացատրել ամառային տապով, ֆուտբոլի առաջնությամբ, կոռուպցիոն սկանդալներով և այլն: Բայց ես հակված եմ կարծելու, որ մեր երկրում քաղաքացիական դիրքորոշում հայտնելը դարձել է ռիսկային: Եվ սա չի կարող վտանգավոր չլինել:
Ինչ վերաբերում է Ամուլսարի հարցով վարչապետի որոշմանը, ապա վստահ եմ, որ այն լինելու է քաղաքական: Այսօր, երբ քաղաքական խնդիրներից միակն արտահերթ ընտրություններն են, այդ որոշումը չի կարող լինել այնպիսին, որ վնասի ապագա ընտրություններում որոշում կայացնողի ակնկալվող արդյունքներին:
Արմեն Մինասյան, քաղաքագետ
Լրահոս
Տեսանյութեր
Բերվել են բոլոր հակափաստարկները. ԱՆ փոխնախարարը՝ արցախցիների ընտրելու իրավունքի մասին