Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Մենք վրեժ ունենք լուծելու: Վրեժի լավագույն ճանապարհը բարեկեցիկ երկիր կառուցելն է թուրքի քթի տակ` բարոյապես ուժեղ, կեղտից ու աղբից մաքրված, որպեսզի հայը ոչ թե արտագաղթի, այլ ուզենա հայրենիք վերադառնալ:
Եթե այս գիտակցությունը գերիշխի մեզանում, դառնա միասնական կամք, մենք մեր վրեժը լուծած կլինենք գոնե մասամբ… անկախությունը բացարձակ արժեք է յուրաքանչյուր ազգի համար, սակարկության ենթակա չէ, չի կարելի անկախությանը, պետականությանը դեմ խոսել, վիճել անկախության շուրջ, ամոթ է…։
Գրականության մեջ և կյանքում առհասարակ ես ունեմ մի սկզբունք՝ սիրել հայրենիքն այնպես, ինչպես այն կա: Հայրենիքը պետք է սիրել, սիրել բաց աչքերով»։

Այսօր արձակագիր, դրամատուրգ, հրապարակախոս և թարգմանիչ, ՀԽՍՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Պերճ Զեյթունցյանի 80-ամյակն է։

Պերճ Զեյթունցյանը ծնվել է Ալեքսանդրիայում, Եգիպտոս, 1938 թ.։ 1948 թվականին հայրենադարձել է։ Ավարտել է Երևանի Ղազարոս Աղայանի անվան միջնակարգ դպրոցը:
1963 թվականին ավարտել է Պյատիգորսկի օտար լեզուների ինստիտուտը։ 1963-1964 թվականներին սովորել է Մոսկվայի բարձրագույն սցենարական դասընթացներում։ 1965-1968 թվականներին եղել է «Հայֆիլմ»կինոստուդիայի խմբագիրը, 1965-1975 թվականներին` հեռուստաֆիլմերի «Երևան» ստուդիայի գլխավոր խմբագիրը, 1975-1986 թվականներին՝ Հայաստանի գրողների միության քարտուղարը։ 1991-1992 թվականներին եղել է ՀՀ մշակույթի առաջին նախարարը:
Առաջին գիրքը տպագրվել է 1956 թվականին։ Հեղինակ է 12 պիեսների, որոնք բեմադրվել են Երևանիթատրոններում։ Գրքերը թարգմանվել են 11 լեզուներով, այդ թվում՝ ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, արաբերեն։

«Ես հեշտ մտա գրականություն, որովհետև փոքր էի տարիքով և էկզոտիկ հետաքրքրություն էի առաջ բերում: Բայց հետագայում, երբ տարիքի հետ էկզոտիկայի շղարշը վերացավ, իմ սերնդակիցների մեջ ես քչերից մեկը դարձա, որ չէր վայելում պաշտոնական գրաքննադատության համակրանքը:
Է՛լ արտասահմանյան գրականության դեսանտ, այն էլ` բոլշևիկյան պաշտոնաթերթ «Սովետական Հայաստանում», նույնն է թե` անձնագրիդ մեջ, է՛լ ազգային արմատներից կտրված, թեև «նույն ուղղությամբ նայելու» սևակյան իմ նախասիրությունը բնավ դուրս չէր գալիս հայրենի գրականության բուն շահերի սահմաններից, է՛լ կյանքի ճանաչողության պակաս, զուտ սովետական մի տերմին, որը ավելի կսազեր անդարդ Շվեյցարիային, բայց հակառակի պես այնտեղ և այլուր անծանոթ հասկացություն է դա արվեստում»,-գրել է Պերճ Զեյթունցյանը։

Նրա ստեղծագործություններից են՝ «Արշակ Երկրորդ», «Ամենատխուր մարդը», «Մեծ լռություն», «Ծնվել է ու մահացե»լ, «Հիսուս Նազովրեցին և իր երկրորդ աշակերտը: Խոր վիրապ», «Ոտքի՛, դատարանն է գալիս» և այլն։

«Ինչո՞ւ կեղծ համեստություն անեմ՝ ես իմ բոլոր գրքերն էլ սիրում եմ, բայց հավանում եմ հատկապես «Արշակ 2-րդը», որը մեծ շնչառության, արդիական հիմնախնդիրներով, լավ գրված վեպ եմ համարում: Դրա վկայությունը թերևս այն է, որ երկու անգամ հրատարակվել է Երևանում, թարգմանվել, երկու անգամ տպագրվել է Մոսկվայում, ապա՝ Պրահայում: Անմիջապես, կրկին առանց կեղծ կեցվածքի ավելացնեմ, որ ինքս, որպես գրող, երբեք գոհ չեմ եղել ինձնից ու չեմ: Ինձ միշտ տանջել է ներքին անվստահության կասկածը ու դրան, որքան էլ արտառոց թվա, մեծապես նպաստել է մեր գրական միջավայրը, հատկապես՝ քննադատությունը: Բանը հասել էր այնտեղ, որ ինձ՝ այն ժամանակ երիտասարդ գրողիս, հրապարակայնորեն, Խորհրդային Հայաստանի պաշտոնաթերթում՝ «արևմտաեվրոպական գրականության դեսանտ» էին կոչում: Մինչդեռ «դեսանտությունն» այն էր, ինչը հետագայում Պարույր Սևակը այսպես բանաձևեց՝ «նայել նույն ուղղությամբ, որով ընթանում է համաշխարհային արվեստը», այսինքն՝ հասնել այն բանին, որ ազգայինը ընկալվի համաշխարհային արվեստի համատեքստում: Հակառակ դեպքում առաջանում է լուսանցքում հայտնվելու վտանգը՝ ինչպես մենք հայտնվել ու հայտնվում ենք հաճախ: Բարեբախտաբար նման պիտակներին միշտ էլ հակակշռել է ընթերցողների սերը: Ես միշտ էլ իմ թիկունքին զգացել եմ որոշակի թվով, ընդ որում՝ նվիրված ընթերցողների քաջալերանքը, համակրանքը»,- ասել է Պ. Զեյթունցյանը:

Զեյթունցյանը պետական մրցանակի կրկնակի դափնեկիր էր, մշակույթի վաստակավոր գործիչ, Հռոմի արվեստների և հասարակական գիտությունների «Տիբերինա» ակադեմիայի պատվավոր անդամ։

«Պերճ Զեյթունցյանը մեկն է 60-ականների գրական սերնդի այն անհատականություններից, ովքեր հայրենական արդի գրականություն բերեցին «ինտելեկտուալ արձակ», գեղարվեստական մտածողության լայնարձակ տեսադաշտ, ձևական ու կառուցվածքային մի շարք հատկանիշներով հայ ժամանակակից վիպասանությունը մերձեցրին եվրոպականին»,- գրել է  գրականագետ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր Սևակ Արզումանյանը։

2007 թվականին Պերճ Զեյթունցյանին հանձնվել է Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ եկեղեցու «Սուրբ Սահակ-Սուրբ Մեսրոպ» պատվո բարձր շքանշան։ Դրանից մի քանի տարի առաջ էլ արժանացել է «Հայ արվեստի ասպետ», ինչպես նաև «Երևանի պատվավոր քաղաքացի» կոչումներին։ 2013 թ. ՀՀ Վարչապետի որոշմամբ պարգևատրվել է ՀՀ վարչապետի հուշամեդալով։ 2016 թվականին Հայաստանի Հանրապետության Անկախության 25-ամյակի առթիվ, հայ գրականության և մշակույթի զարգացման գործում ներդրած մեծ ավանդի համար պարգևատրվել է Պատվո շքանշանով:

Պերճ Զեյթունցյանը մահացել է 2017 թվականի օգոստոսի 21-ին։

«Զեյթունցյանը գրող է, ում ներկայությունը պատկառանք է ներշնչում հայ գրողի հանդեպ: Զեյթունցյանը ձգտել եւ շատ հարցերում հասել է եվրոպական մակարդակի` իր մտածողությամբ, կերպարների ընտրությամբ, արձակը կառուցելու պրոֆեսիոնալ մակարդակով: Մեր գրողներից շատերն ունեն ստեղծագործելու շնորհ, բայց մասնագիտական «ինժիներիան» բացակայում է: Մենք չունենք այնպիսի մի հաստատություն, որտեղ գրել են սովորեցնում. արվեստի արհեստը սովորելու տեղ չունենք: Ինչ վերաբերում է զեյթունցյանական ձեռագրին, Զեյթունցյանի Եգիպտոսում բնակվելու հանգամանքը՝ նպաստել է Հայաստանին դրսի աչքով, կողքից նայելու հնարավորություն ունենա. Նա չի չափազանցնում իր ժողովրդի ունակություններն ու հնարավորությունները, ծայրահեղությունների մեջ չի ընկնում եւ կարողանում է օբյեկտիվորեն համադրել համաշխարհային զուգորդումները: Նա հետաքրքիր է արտասահմանցի ընթերցողի համար, որը կարող է հավաստի պատկերացում կազմել հայ ժողովրդի մասին»,- ասել է բանաստեղծ Հովհաննես Գրիգորյանը։

Լուսանկարները՝ Perch Zeytuntsyan - Պերճ Զեյթունցյան ֆեյսբուքյան էջից։