Սարյանի՝ զարմանալի պատմություն ունեցող կտավն առաջին անգամ ցուցադրվելու է Հայաստանում
Առաջին անգամ Հայաստանում՝ Մ. Սարյանի տուն թանգարանում բացվող «Սարյանը և Ֆրանսիան» ցուցահանդեսում կներկայացվի Վարպետի փարիզյան շրջանի (1926-1928) «Կովկասյան քաղաքի փողոց. Թիֆլիս» (1927թ.) նկարը։ Սեպտեմբերի 19-ից նոյեմբերի 14-ը կայանալիք ցուցահանդեսը նվիրված է Հայաստանում անցկացվելիք ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժովին։
Panorama.am-ը հետաքրքրվեց Սարյանի տուն-թանգարանի տնօրեն Ռուզան Սարյանից, թե ի՞նչ կտավ է, ինչո՞ւ է առաջին անգամ ցուցադրվում, արդյո՞ք մինչ այս նկարը Հայաստանում չի եղել։
Ռ. Սարյանն ասաց, որ Վարպետի՝ փարիզյան շրջանի 37 նկար Փարզից տունդարձի ճանապարահին այրվել է Ֆրիժի նավի վրա հրդեհի ժամանակ, իսկ «Կովկասյան քաղաքի փողոց. Թիֆլիս» նկարը, ի թիվս այլ 5 նկարի, Սարյանը ի պահ էր տվել Ֆրանսիայում տիկին Աննա Բուդաղյանին այն պայմանով, որ վաճառի և այդ գումարով իրեն ուղարկի ներկեր, կտավներ, վրձիններ, քանի որ Խորհրդային միությունում այդ ամենը դժվար էր հայթայթել, մանավանդ լավ որակի։ Սակայն սխալմամբ տարբեր ալբոմների կատալոգներում նշվել է, որ «Կովկասյան քաղաքի փողոց. Թիֆլիս» կտավը նույնպես այրվել է. «Սարյանի փարիզյան նկարների գերակշռող մասը լուսանկարված է եղել Փարիզում, Սարյանի անհատական ցուցահանդեսի բացումից առաջ, և գոնե լուսանկարների շնորհիվ մեզ դրանք հայտնի դարձան։ Այս նկարը նույնպես հայտնի էր մեզ սև ու սպիտակ տարբերակով»։
«Այն մասին, որ նկարը չի այրվել առաջին անգամ գրեց Ռուբեն Դրամփյանը 1960 թվականի իր կատալոգում, հիմնվելով Սարյանի այն վկայության վրա, որ նկարը գտնվում է Փարիզում Տիգրան Խան Քելեկյանի հավաքածուում։ Արդեն հասկանալի էր, որ այդ նկարը չէր կարող այրված համարվել»,- նշեց Ռ. Սարյանը՝ ներկայացնելով պատմությունը, թե ինչպես է այն հայտնվել Տիգրան Խան-Քելեկյանի հավաքածուում։
«2002 թվականին իմ կողմից հրատարակված Սարյանի նամականու առաջին հատորում հրապարակեցի Սարյանի նամակն ուղղված հասարակական գործիչ, գրականագետ, թարգմանիչ Արշակ Չոպանյանին։ Վերջինս սարյանին հայտնել էր, որ Քելեքյանը հետաքրքրվում էր նրա փարիզյան գործերով և ուզում էր գել: Սարյանն իր պատասխան նամակում խնդրում է նրան տանել Քելեքյանին Աննա Բուդաղյանի մոտ և ցույց տայ նրան ի պահ թողած նկարները։ Տալով նկարների անունները, Սարյանը նշում է, որ «Կովկասյան քաղաքի փողոց. Թիֆլիս» փարիզյան շրջանի իր ուժեղ գործերից է։ Այդպես էլ եղավ, Սարյանի փարիզյան շրջանի երեք աշխատանք հանգրվանեց Տիգրան Խան- Քելեկյանի հավաքածուում»,- պատմում է Ռուզան Սարյանը։
Իսկ ով էր Տիգրան Խան Քելեկյանը։ Ռ. Սարյանն ասաց, որ հետաքրքիր անձնավորություն էր, արվեստի հավաքող, բարերար, ֆինանսական օգնություն էր ցուցաբերել Բրաքին, Պիկասոյին, երբ նոր էին սկսում իրենց կարիերան։
1951 թվականին Տիգրան Խան Քելեկյանի մահից հետո նրա մոտ գտնվող Սարյանի նկարները տարբեր հավաքածուներում հայտնվեցին։ Սարյանի տուն-թանգարանի տնօրենն ասաց, որ մինչև 2011 թվականը որևէ տեղեկություն չունեին «Կովկասյան քաղաքի փողոց. Թիֆլիս» կտավի մասին։
Ռ. Սարյանին հաճախ են ուղարկում Սարյանին վերագրվող նկարների լուսանկարներ, դրանց կեղծ կամ բնօրինակ լինելու մասին նրա կարծիքն իմանալու համար:
«Ավելի շատ է հիասթափությունը, քանի որ կեղծիքները շատ են։ Զարմանում ես, թե ինչքա՜ն մարդիկ են զբաղվում արվեստի գործերի զեղծարարությամբ, իհարկե, նաև Սարյանի գործերի։ Այս անգամ, երբ բացեցի նամակը, հանկարծ իմ աչքի առաջ սարյանական վառ գույներով հառնեց այն նկարը, որի մասին տեղյակ էի միայն սև ու սպիտակ լուսանկարի շնորհիվ։
Հրճվանքից ու ուրախությունից չգիտեի, ինչ անել։ Նամակ ուղարկողը Նոր Զելանդիայից էր, նա մեզ շատ բարձր գնով առաջարկեց նկարը, և մենք ի վիճակի չեղանք այն գնել: Նկարի տերն այն հանեց լոնդոնյան Մակդուգալս աճուրդ: Ես շտապեցի գնալ Լոնդոն և նկարն իմ աչքով տեսնել, նաև փորձել բարերարներ գտնել, որոնք պատրաստ կլինեին նկարը գնել և նվիրաբերել Սարյան թանգարանին: Բայց ոչինչ չստացվեց: Նկարն աճուրդից գնեց մոսկվաբնակ արվեստի մի հավաքող։ Մեր հայերից ոչ ոք մոտ չգնաց այդ հազվագյուտ նկարին: Ինձ ուղղակի ասվեց, որ իրենց դա չի հետաքրքրում։ Եվ հանկարծ այս տարի նկարը նորից հայտնվեց աճուրդում: Կրկին դիմեցի մեր հայրենակիցներին, ովքեր ի վիճակի էին գնել այն, գոնե կմնար հայկական օջախում։ Ոչ ոք չարձագանքեց։ Հուսահատ վիճակում էի։ Բայց մեր բախտը բերեց, գնեց մոսկվաբնակ հայ գործարար, արվեստի հավաքող՝ Արթուր Դանելյանը,- պատմեց Ռուզան Սարյանը։
Նա դիմեց Արթուր Դանիելյանին, խնդրանքով ժամանակավոր ցուցադրության համար նկարը տրամադրել Սարյան տուն-թանգարանին՝ «Սարյանը և Ֆրանսիան» ցուցահանդեսում ներկայացնելու նպատակով:
«Եվ, ինչ ուրախություն, նա համաձայնվեց»:
«Այս ցուցահանդեսը դրանով պետք է արժևորվի։ Իսկապես, հազվագյուտ իրադարձություն է մեզ սպասում։ Համոզված եմ այն մեծ հետաքրքրություն առաջ կբերի, շատերը կցանկանան իրենց աչքերով տեսնել նման զարմանալի պատմություն ունեցող «Կովկասյան քաղաքի փողոց. Թիֆլիս» նկարը», - ասաց Ռուզան Սարյանը։
Լուսանկարը Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարանի ֆեյսբուքյան էջից։
