Ձեր վստահելի աղբյուրը

#Փրկենքքարահունջը, #sos #saveqarahunj։ Նման հեշթեգներով գրառումները, լուսանկարները, տեսանյութերը վերջերս բավականին շատացել են ֆեյսբուքում։ Պատճառը Սյունիքի մարզում գտնվող  Զորաց քարեր հուշարձանի տարածքում  իրականացվող պեղումներն են։

Քարահունջը մշակույթի նախարարության նախաձեռնած պեղումներից փրկելու պահանջով Change.org կայքում մի պետիցիա է հրապարակվել։ Նախաձեռնողը Նանա Հերունին է, գիտնական Պարիս Հերունու դուստրը։ Հենց Պարիս Հերունին էր տարբեր ուսումնասիրությունների, հետազոտությունների արդյունքում հանգել եզրակացության, որ Զորաց քարերը մի քանի հազար տարվա պատմություն ունեցող աստղադիտարան է։

«Այս պահին որոշ սուտ հնագետների գործողություններից կործանման վտանգի առջև  է կանգնած ավելի քան 12-դարյա ազգային և միջազգային պատմամշակութային արժեք ներկայացնող Քարահունջ հուշարձան-աստղադիտարանը։ Դիտարկում ենք այս ամենը որպես դավադրանք և հանցագործություն մեր ազգի հանդեպ»,-ահազանգում է գիտնականի դուստրը։

Նա փաստին հրավիրում է գլխավոր դատախազության ուշադրությունը,  պահանջում անհապաղ դադարեցնել պեղումները, վերականգնել հուշարձանը, դրա պահպանման նպատակով իրականացնել շուրջօրյա պահակային ծառայություն, իսկ մշակույթի նախարարությանն առաջարկում է դիմում ներկայացնել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում Քարաhունջ համալիրը ընդգրկելու վերաբերյալ:



Կռունկով օդ բարձրացված քարի լուսանկարի առնչությամբ այսօր մշակույթի նախարարությունն արձագանքեց.  «Սոցիալական ցանցում տարածված սույն նկարն արվել է 2011 թվականին, երբ Զորաց քարեր պատմամշակութային արգելոցից 400-500 մետր հեռավորության վրա ստեղծվում էր հնավայրի ՝ չափերով ավելի փոքր մակետը (կրկնօրինակը): Այսինքն, ներկայացված նկարը որևէ առնչություն չունի Զորաց քարեր հուշարձանի հետ: Անզեն աչքով տեսանելի է , որ այդ քարերը բնօրինակը չեն. դրանք կտրվել են, քարերի վրա բացվել են անցքեր, որպեսզի բնօրինակին նման լինեն: Եվս մեկ անգամ հորդորում ենք զերծ մնալ չճշգրտված տեղեկատվություն տարածելուց»։

Ֆեյսբուքյան օգտատերերից Սուսաննա Հարությունյանը վրդովված է փոխնախարար Տիգրան Գալստյանի արձագանքից։ Վերջինը ահազանգերը պրովոկացիա էր որակել ու գրել.  «Փրկենք Քարահունջը պրովոկացիաներից»։

Պեղումների ու դրանց հետ կապված մտահոգությունների, պեղումների հնարավոր արդյունքների վերաբերյալ Panorama.am-ը զրուցեց ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի Հայաստանի վաղ հնագիտության բաժնի գիտաշխատող Բորիս Գասպարյանի հետ, ում հետազոտության ոլորտը Քարի դարի հնագիտության, Մերձավոր Արևելքի քարեդարյան մշակույթների ժամանակագրության և պարբերացման հիմնախնդիրներն են։

Նա համոզված է, եթե պեղումներն իրականացնում է որակավորում ունեցող մասնագետ, ապա մշակութային հուշարձանին վնաս տալ չի կարող։ Քարահունջում պեղումներ կատարող, պրոֆեսոր Աշոտ Փիլիպոսյանին նա փորձառու է համարում, գործին գիտակ, բացի այդ, նրա հետ նաև արտասահմանցի մասնագետներ են աշխատում։

«Պեղումները բարձրացնելու են հուշարձանի գիտական, մշակութային արժեքը, հասկանո՞ւմ եք։ Փիլիպոսյանը որակավորված հնագետ է։ Ամբողջ խնդիրն այն է, որ գալիս են կիսագրագետ մարդիկ, որնք 2-3 գիրք են կարդացել, հնագիտական մոտեցում չունեն և խանգարում են հնագետի աշխատանքը։ Պնդում են, որ Քարահունջը աստղադիտարան է, բայց դա համոզիչ չէ։ Ընդամնեը տեսակետ է, բայց գիտականորեն հիմնավորված չէ։ Հնագետին ասում են՝ աչքդ կհանենք, այստեղ տուրիստ ենք բերում։ Բայց այդպես տուրիզմով չեն զբաղվում»,-ասաց Բորիս Գասպարյանը՝ ավելացնելով, որևէ փաստ չեն գտել, որ իրեն համոզի Քարահունջն աստղադիտարան է եղել։

Նա նշում է, որ Հայաստանում ավելի չքնաղ աստղադիարան կա, որտեղ կարելի է մարդկանց ուղղորդել։ Խոսքը Մեծամորի աստղադիտարանի մասին է, որի վրա նույնիսկ առանցքներ են գծված։

«Դա մեր պատմության հպարտության էջերից կարող է լինել։ Մեծամորը թողել ենք, ասում ենք, Քարահունջը 10 հազար տարեկան է, երբ տասը հազար տարեկան նյութի բեկոր չկա այնտեղ։ Կան հնում արված որոշակի հետախուզական աշխատանքներ, վերգետնյա նյութեր,  այնտեղ ամենավաղ նյութական մշակույթի մնացորդը վերաբերում է Ք. Ա. 2-րդ հազարամյակին, դրանից վաղ այլ բան չի հայտնաբերվել։ Իսկ դուք ո՞նց եք կարծում,  հնարավո՞ր է մարդը գործունեություն ծավալի ու իր հետքը չթողնի, այդպես չի լինում»,-կարծիք հայտնեց հնագետը։

Գասպարյանը կարևորում է  պեղումների անցկացումը, որի արդյունքում պարզ կլինի, թե ինչ հուշարձան է այն։ Աստղադիտարանի վարկածը միգուցե հաստատվո՞ւմ է, իսկ եթե ոչ, այն դիտարժան ու շատ հետաքրքիր հուշարձան է։ Բացի այդ, պետք է պեղվի նաև բնակատեղին, հասկանալու, թե որ դարում են արվել ժայռապատկերները։

«Ես հիշում եմ նույն պատմությունը, աղմուկ  բարձրացրեցին  նացիոնալիստական ուժերը, թե ինչու է Արենիում մարդակերություն եղել։ Դե հիմա եղել է, ոսկորների վրա մարդկանց ատամների հետքերը եղել են, հանիբալիզմը եղել է։ Ես ի՞նչ անեմ, թաքցնե՞մ, դա ամո՞թ է»,-նկատեց մասնագետը։

Անդրադառնալով պեղումների ընթացքում քարերը վնասելու վերաբերյալ մտահոգություններին, Գասպարյանն անհնար բան որակեց։

«Ընդհակառակը, օրինակ վերցնենք Արենիի հուշարձանը։ Եթե այնտեղ պեղումներ չլինեին, այդ հուշարձանը մի քանի տարուց չէր լինի։ Հայտնաբերած կոշիկը մեծ աղմուկ հանեց, որովհետև միջազգային գիտական հանրությունն էլ ասաց՝ այո, դա այդպես է։ Ի վերջո, պեղումները պահպանման միջոց են։ Եթե հուշարձանը չի պեղվում, այն մեռնում է վաղ թե ուշ։ Հնագետն է, որ ապրեցնում է հուշարձանը։ Այլ խնդիր է, նայել, որ հնագիտական միջամտությունը ճիշտ է կամ ճիշտ չէ, ես Քարահունջի վերաբերյալ նման տեղեկատվության չեմ տիրապետում, բայց ես Փիլիպոսյանին երկար տարիներ եմ ճանաչում, դրսից էլ մասնագետներ կան»,-ասաց նա։

Ինստիտուտի գիտաշխատողը հիշեցնում է, ցանկացած պեղումին պետք է հետևեն հուշարձանի վերականգնման աշխատանքներ։

Նա պեղումների ընթացքում չի եղել Քարահունջում, հնագետ գործընկերոջ հետ չի խոսել, տվյալներ չեն փոխանակել, նախատեսում է առաջիկայում Սյունիք գնալիս անպայման այնտեղ էլ լինել։