Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին տասնամյակում հասուն ժողովրդավարական երկրներում տեղի ունեցած ընտրությունների արդյունքները ցույց են տալիս, որ ավանդական կուսակցությունների գրանցած արդյունքները շարունակաբար վատթարանում են, և մեծ ընտրական հաջողություններ են գրանցում նորաստեղծ կամ մարգինալ համարվող ուժերը։ Վերջիններիս հաճախ անվանում են աջ ուղղվածությամբ պոպուլիստական կուսակցություններ, որոնք իրենց նախընտրական արշավը կառուցում են ոչ թե դասական գաղափարախոսությունների և հասարակության մեջ ավանդաբար գոյություն ունեցող տարբերությունների վրա, այլ ավելի շատ շեշտադրումն անում են ժողովրդի և իշխող էլիտայի հակասության վրա։ Հիմնական միտքն այն է, որ ժողովրդին հակադրվում է օտարացած, կոռումպացված և միայն սեփական շահերը սպասարկող էլիտան, որը ներառում է քաղաքական, տնտեսական, մշակութային իստեբլիշմենտի ներկայացուցիչներ։

Թեպետև չկա պոպուլիզմի միասնական մեկ սահմանում, բայց այն հաճախ օգտագործվում է բացասական ենթատեքստով՝ երբեմն պիտակավորման նպատակով։ Պոպուլիստական և այսպես կոչված «ստարտ ափ» (start-up) համարվող կուսակցությունները լուրջ ընտրական հաջողություններ և աջակցություն ունեն Գերմանիայում, Իտալիայում, Շվեդիայում, Նիդերելանդներում և այլուր։

«Ստարտ ափ»-ի զուգահեռը բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտից է, որտեղ հնարավոր է նորաստեղծ ընկերությունը կարճ ժամանակում մեծ հաջողություն գրանցի և դառնա ոլորտի առաջամարտիկը։ Մոտավոր նույն երևույթն էր, երբ Էմանուել Մակրոնը 2016թ. հիմնեց «La République En Marche» կուսակցությունը և մեկ տարի հետո կարողացավ դառնալ Ֆրանսիայի նախագահ։ Համանման թռիչքային զարգացում են ունեցել Իտալիայում «Հինգ աստղ շարժումը», «Լեգա նորդ» կուսակցությունը՝ իր խարիզմատիկ առաջնորդի՝ Մատեո Սալվինիի գլխավորությամբ և այլն։ Դոնալդ Թրամփի ընտրությունը ևս որոշ վերապահումներով կարող է տեղավորվել այս տենդենցի մեջ։ Այս դեպքում նոր կուսակցություն չի ստեղծվել, բայց հռետորաբանության նմանության կար։

Գալով մեր տարածաշրջան պետք է նշել, որ հասկանալի պատճառներով նախկինում Հայաստանում չի եղել ավանդական բազմակուսակցական համակարգ, ինչն ընտրողների մոտ կարող էր ստեղծել կուսակցական պատկանելության և լոյալության որոշակի հիմքեր, իսկ կոմունիստական կուսակցության հետ ինքնանույնականցումը հաճախ պարտադրված ու արհեստական էր, թեպետև համոզված կոմունիտներ էլ կային։

Անկախության շրջանում էլ կուսակցական համակարգի կայացումը Հայաստանում բարդություններով էր տեղի ունենում, ինչը պայմանավորված էր քաղաքական նպատակահարմարությունից բխող սահմանադրական ու օրենսդրական   անընդհատ փոփոխություններով։

Հայաստանում ևս որպես կանոն խորհրդարանական ընտրություններից առաջ ձևավորվում էին նոր կուսակցություններ ու դաշինքներ, ովքեր փորձում էին մրցակցել արդեն որոշակիորեն կայացած կուսակցությունների հետ, որոնց շարքում անխոս առավելություն ուներ իշխող քաղաքական ուժը։ Բնականաբար, պայմանավորված ընտրությունների որակով և քաղաքական դաշտի սահմանափակությամբ, «ստարտ ափ» կուսակցությունները մեծ հաջողություն չէին կարող ակնկալել, եթե կուլիսային համաձայնություններ չկային։ Բացի այդ, մեծ էր անվստահությունը քաղաքական կուսակցությունների և ընդհանրապես ընտրական գործընթացի նկատմամբ։

Հայաստանում եվրոպական իմաստով պոպուլիստական կուսակցություն չձևավորվեց, որովհետև հասարակությունների առջև դրված խնդիրներն այլ էին։ Եվրոպայում առաջնահերթ նշանակություն ունեն այնպիսի խնդիրները, ինչպիսիք են ներգաղթի և փախստականների հարցերը, վերազգային ինտեգրացիոն գործընթացների ազդեցությունը պետության ինքնիշխանության վրա, գենդերային հավասարությունը և ավանդական ընտանեկան արժեքների պաշտպանությունը։ Այս օրակարգով են հիմնականում Եվրոպայում առաջ գնում աջ-պոպուլիստական կուսակցությունները։

Հայաստանում ժողովրդական բողոքն այլ ուղղվածություն ուներ. այն ուղղված էր ընդդեմ վատ կառավարման, կոռուպցիայի, տնտեսական մենաշնորհների, արդարության պակասի։ Արդյունքում ձևավորվեց լայն ժողովրդական շարժում, որն էլ դարձավ քաղաքական փոփոխությունների լոկոմտիվն ու կրողը։

Առաջիկայում սպասվում են արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ, որոնք վճռորոշ են լինելու քաղաքական իրավիճակի հանգուցալուծման տեսակետից։ Համընդհանուր ընկալումն այն է, որ գործող իշխանությունների քաղաքական ուժը վայելում է ընտրողների մեծ աջակացությունը, ինչը կարտացոլվի ընտրական նախապատվությունների վրա։ Բայց չնայած այս հանգամանքին՝ ընտրությունների մասնակցելու համար ձևավորվում են նոր կուսակցություններ, հներն ակտիվանում են, ընթանում են անդրկուլիսային բանակցություններ դաշինքների շուրջ։ Մի խոսքով՝ կա քաղաքական գործընթաց, կան ակնկալիքներ, կա ժողովրդավարություն։

Մնում է տեսնել, թե թվային տեխնոլոգիաներով գործող «ստարտ ափ» քաղաքական ուժերից ով ինչքանով կհաջողի, և կհաջողվի նրանց քաղաքական հարթակում վերջնականապես փոխարինել «անալոգիական տեխնոլոգիաներով» գործող ուժերին։ 21-րդ դարն է վերջապես։