Ձեր վստահելի աղբյուրը

Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության համատեքստում ծավալվող սպառազինության մրցավազքում Հայաստանը մշտապես եղել է հետապնդողի, իսկ Ադրբեջանը՝ առաջատարի դերում։ Պարզ պատճառներով՝ Ադրբեջանն ունի ագրեսիվ մտադրություններ, այդ թվում՝ ուժային մեթոդներով ԼՂ և շրջակա տարածքների վերադարձը, մեծաթիվ նավթադոլարներ և ավտորիտար առաջանորդներ։ Իսկ սակավառեսուրս, տնտեսապես խոցելի և ավելի ժողովրդավար Հայաստանի համար խնդիր է եղել պահպանել ընթացիկ ուժերի հավասարակշռությունը ու ստատուս քվոն՝ նպատակ ունենալով ապագայում հասնելու ԼՂ կարգավիճակի իրավական ամրագրմանը և նրա անվտանգության ապահովմանը։

Անկախ հայտարարված նպատակների իրավաչափությունից ու բարոյապես հիմնավորված լինելուց՝ առկա անվտանգության տարածաշրջանային համակարգում և փոխադարձ անվստահության մթնոլորտում երկու կողմերին էլ հարկավոր են կոշտ ուժ՝ զենք, զինամթերք, փող իրենց շահերն առաջ մղելու և սեփական դիրքերը ամրապնդելու համար։

Սպառազինության պարտադրված այս մրցավազքում հայկական կողմը, թվում է, թե ստանձնել է բարոյական չափանիշների և իրավական նորմերի պահապանի դերը, որոնք կարող են ինչ-որ չափով զսպել կամ սահմանափակել Ադրբեջանի կողմից նորանոր արդիական զենքերի գնումը, ինչպես նաև դրանց ձեռքբերման աղբյուրների դիվերսիֆիկացիան։

Հայ հասարակությունը արդարացված մտահոգությամբ է ընդունում Ադրբեջանի կողմից այս կամ այն զինատեսակի ձեռքբերման մասին հաճախակի դարձած լուրերը։ Առավել ցավալի է ընկալվում դաշնակից Ռուսաստանի կողմից մեծածավալ արդիական զենքի վաճառքն Ադրբեջանին։ Մի հանգամանք, որ բացատրվում է ինչ-որ առումով ցինիկ բիզնես տեսանկյունով՝ «անձնական ոչինչ չկա, սա պարզապես գործարք է» տիպի հիմնավորումներով։ Այս դեպքում դաշնակցային նորմերը ոչ լրիվ են գործում՝ առաջնահերթությունը զիջելով փողին ու զենքի շուկաներում գերակայություն հաստատելու ձգտումներին։

Որոշակի անհանգստության տեղիք է տվել նաև օրերս Հարավային Կովկասում պաշտոնական այցով գտնվող ԱՄՆ նախագահի անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլտոնի հայտարարությունը, որ, թեպետև վերջնական որոշում չկա, բայց կողմերը կարող են տեսականորեն ձեռք բերել նաև ամերիկյան զենք, ինչը, ըստ նրա, ավելի լավն է, քան ռուսականը։ Ինչքան էլ ամերիկյան զենքի ձեռքբերման հնարավորության հեռանկարը գրավիչ թվա թե՛ որակական, թե՛ ռուսական կախվածության նվազեցման տեսակետից, նման հայտարարությունները կարող են լրացուցիչ բարդություններ ստեղծել Հայաստանի համար տարածաշրջանային ընդհանուր ուժային հավասարակշռություն պահպանելու համատեքստում։ Ջոն Բոլտոնը, լինելով ռեալիստ և պրագմատիկ գործիչ, պարզ ասել է այն, ինչ սովորաբար մնում է հրապարակային հայտարարությունների տողատակերում։ Եթե պետք է զենք գնեք, կարող եք գնել նաև մեզանից։ Սա էր նրա ուղերձը, որը կարող է և մնա հայտարարության մակարդակում, բայց կարող է գրգռել ավելի ագրեսիվ ու հարուստ կողմի, այն է՝ Ադրբեջանի հետաքրքրությունը։

Իսկ վերջին միտումները ցույց են տալիս, որ Ադրբեջանը, գուցե և դժգոհ լինելով ռուսական զենքի որակից, գուցե և ֆինանսների առատությունից, քայլեր է ձեռնարկում Թուրքիային և Իսրայելին զուգահեռ այլ աղբյուրներից, դրանց թվում, ըստ մամուլի հաղորդումների, Սլովակիա, Չեխիա, Իտալիա, Գերմանիա, ԱՄՆ, զենք-զինամթերք ձեռք բերելու ուղղությամբ։

Հայաստանի պացիֆիստական հռետորաբանությունը և միջազգային իրավունքի նորմերի կարևորության վերաբերյալ բարձրաձայնումները այս պարագայում այնքան էլ արդյունավետ չեն։ Երբ կշեռքի մի նժարին դրված է լինում առձեռն փողը, գումարած աշխատատեղեր ռազմարդյունաբերական ոլորտում, մյուս նժարին՝ մարդու իրավունքները, արդարությունն ու իրավական նորմերը, ապա նույնիսկ ամենահասուն ժողովրդավարական ու լիբերալ նորմերը կրող երկրներն են դժվարությամբ ընտրություն կատարում։

Վերջին օրինակը այն է, երբ Սաուդյան Արաբիայի լրագրող Ջամալ Խաշոգի հոկտեմբերի 2-ին սպանությունից հետո որոշ երկրներ, մասնավորապես՝ Գերմանիան հանդես է եկել Սաուդյան Արաբիային զենքի վաճառքը դադարեցնելու կոչով։ Իսկ ահա Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը, ընդահակառակը, հանդես է եկել հայտարարությամբ, որ այդ սպանությունը որևէ կերպ կապ չունի զենքի վաճառքի հետ և այդ կոչերը որակել է «դեմագոգիա»։

Զենքի վաճառքը բավականին եկամտաբեր բիզնես է, և այս հարցում միայն բարոյական-իրավական կռվանների վրա հենվելը, կամ խռոված կեցվածք ընդունելը ոչ միշտ է բերելու սպասված արդյունքերի։ Մյուս ծայրահեղությունն էլ՝ սպառազինության անմնացորդ մրցավազքի մեջ մտնելը, մեր դեպքում անհեռատես կլինի։ Մնում է կրկին փնտրել ոսկե միջինը՝ և՛ զենք, և՛ դիվանագիտություն կարգախոսով, ոչ պատերազմին՝ պատերազմին պատրաստվելու միջոցով տրամաբանության շրջանակներում։