Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նոյեմբերի 8-ին Աստանայում կայացած ՀԱՊԿ-ի անվտանգության խորհրդի նիստին անդամ երկրների առաջնորդները որոշել են ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի նշանակման հարցին անդրադառնալ ընթացիկ տարվա դեկտեմբերին կայանալիք հանդիպմանը: Տեղը թափուր է մնացել այն բանից հետո, երբ Հայաստանը ներկայացնող Յուրի Խաչատուրովը հայկական կողմի նախաձեռնությամբ ազատվել էր այդ պաշտոնից։

Ըստ ՀԱՊԿ կանոնադրության՝ գլխավոր քարտուղարը նշանակվում է Խորհրդի կողմից 3 տարի ժամկետով։ Թեկնածությունները ներկայացնում են անդամ երկները ռոտացիոն սկզբունքով՝ ըստ ռուսական այբուբենի։ Հարկ է նշել, որ ռոտացիոն կարգի մասին կարգավորումը ՀԱՊԿ կանոնադրության մեջ ներառվել է միայն 2015թ.-ին։ Իսկ մինչ այդ, 2003-17թթ ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը եղել է ՌԴ-ն ներկայացնող Նիկոլայ Բորդյուժան։

Յուրի Խաչատուրովի փոխարինման հարցը լուրջ հանրային քննարկումների տեղիք է տվել թե Հայաստանում, թե ՀԱՊԿ մյուս երկրներում։ Հայաստանում խնդիրը դիտարկվում է ոչ միայն ՀԱՊԿ գործունեության շրջանակներում, այլ այն կապվում է ներքաղաքական զարգացումների, արտաքին քաղաքական կողմնորոշումների և գործող կառավարության աշխատանքի արդյունավետության հետ։ Հարցի նման սրությունը և դրա շուրջ ծավալվող քննարկումները կարող են բացատրվել մի քանի հանգամանքով, այդ թվում՝ Հայաստանի ներքաղաքական վիճակով, «Մարտի 1-ի» գործի հետ կապված Խաչատուրովի պաշտոնանկության, հայ-ռուսական հարաբերություններում կողմերի վերադիրքավորմամբ, Հայաստանի անվտանգության համակարգում ՀԱՊԿ ունեցած նշանակությամբ, ՀԱՊԿ գծով Հայաստանի և դաշնակիցների միջև ոչ լիարժեք վստահության ընկալմամբ և այլն։ 

Ընդհանրապես, որևէ երկրի ինչի՞ն է պետք, որ իր քաղաքացին զբաղեցնի բարձրագույն պաշտոն որևէ կազմակերպության բյուրոկրատիայում։ Պատասխանն է՝ պրեստիժ, որոշակի ազդեցություն այդ կառույցներում, տեղեկատվության հասանելության ենթադրյալ բարձր մակարդակ, մի խոսքով՝ լրացուցիչ լծակ երկիրը և նրա շահերը ներկայացնելու համար։ Իսկ թե որքանով են Հայաստանի ներկայացուցիչները ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի և նաև Եվրասիական Տնտեսական Հանձնաժողովի խորհրդի նախագահի պաշտոններում այս նպատակներն իրականացրել, քննարկման առարկա կարող է լինել ու պատասխանն էլ միանշանակ չի լինի, ինչն առաջին հերթին պայմանավորված է այդ կառույցների առանձնահատկությամբ և հանրային ընկալման մեջ դրանց նշանակությամբ։

Հանրահայտ է, որ երկու կառույցներում էլ բացարձակ գերակայություն ունի Ռուսաստանը, և այդ ռոտացիոն սկզբունքի ներդրումը երկրների ֆորմալ հավասարությունը ցույց տալու փորձ է։ Ով էլ որ լինի ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը, որն ըստ կանոնադրության կազմակերպության բարձրագույն վարչական պաշտոնյան է, որևէ լուրջ ազդեցություն չի կարող ունենալ կառույցի վարած քաղաքականության վրա, որոնք որոշում են անդամ երկրները՝ ռուսական կողմի ուշադիր հայացքի ներքո։

Բնականաբար, մնացած անդամ երկրները, այդ թվում նաև Հայաստանը, ունեն իրենց ակնկալիքները ՀԱՊԿ-ից, ինչը հնարավորություն է տալիս գործելու այդ կառույցին և սպասարկելու անդամ երկրների շահերին, թեպետև ՀԱՊԿ անարդույնավետության մասին դժգոհությունները մշտապես եղել են գրեթե բոլոր շահառուների մոտ, նաև Հայաստանի, որը մշտապես բարձրաձայնում է ՀԱՊԿ անդամ երկրների կողմից Ադրբեջանին զենքի վաճառքի մասին։

ՀԱՊԿ գործունեությունը դիտարկելիս երբեմն տպավորություն է, որ «հավաքական» բառն անտեղի է օգտագործվում կազմակերպության անվան մեջ, քանի որ անդամ երկրներն ավելի շուտ փորձում են դրա միջոցով ուղղորդել Ռուսաստանի հետ ունեցած իրենց երկկողմ ակնկալիքները՝ պակաս ուշադրություն դարձնելով մնացածների խնդիրներին։

Դրանով հանդերձ՝ ներկա աշխարհաքաղաքական իրավիճակում ՀԱՊԿ-ը շարունակում է մնալ Հայաստանի անվտանգության ապահովման սյուններից մեկը, և, բնականբար, նախընտրելի կլիներ գլխավոր քարտուղարի պաշտոնում ունենալ մեր ներկայացուցիչին։ Սակայն գործող իշխանությունները, հանգամանքների բերումով, նպատակահարմար են համարել Յուրի Խաչատուրովի պաշտոնանակությունը, ինչը Հայաստանի ներսում մեծ հաշվով լուրջ դժգոհության տեղիք չի տվել, ոմանք նույնիսկ ողջունել են  այդ քայլը։

Այս դեպքում արդեն պետք է պատրաստ լինել այդ քայլի բերած «կողմնակի վնասին», դրա բացասական հետևանքների դիմակայմանը։ Կարևոր է, որ գոնե այս «փորձառությունն» օգտակար լինի հետագայում որոշումների կայացման ժամանակ «կողմնակի վնասների» ավելի ճիշտ հաշվարկման, հանրային ակնկալիքների կառավարման և «exit strategy» (ելքի ռազմավարություն) մշակման համար։