Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի արդարադատության նախկին փոխնախարար, Արցախի մարդու իրավունքների նախկին պաշտպան, փաստաբան Ռուբեն Մելիքյանի հետ Panorama.am-ն ամփոփել է անցնող տարվա իրավական անցուդարձը, անդրադարձել մտահոգություններին ու ակնկալիքներին։

Հարց-Պարոն Մելիքյան, 2018-ը  ծանր տարի էր իրավապահ համակարգի ներկայացուցիչների՝ ոստիկանների, քննիչների, դատախազների, դատավորների, նաև փաստաբանների համար։ Կարողացա՞ն պատվով դուրս գալ իրավիճակից։
Պատասխան -2018-ի հատկապես երկրորդ կեսի զարգացումները խոսում են այն մասին, որ այնուհանդերձ մեր իրավաբանական համայնքը իր բոլոր կոմպոնենտներով զարգացման կարևոր փուլ է անցել և ունի որոշակի իմունիտենտ։ Իհարկե, պատվո՞վ դուրս եկավ, թե՞ ոչ, մի քիչ վաղաժամ է դրա մասին խոսել, որովհետև իմ պատկերացմամբ մենք ունենք ինչպես դրական, այնպես էլ՝ ոչ դրական օրինակներ, բայց մի բան փաստ է՝ մենք այլևս ունենք իրավաբանական համայնք, որն ունակ է լինել պետականության ողնաշարը, կրել պետականության հիմնական արժեքները։ Իսկ նման անկայուն իրավիճակներում դա շատ կարևոր է։ Սա ոչ թե 1-2 տարվա աշխատանքի արդյունք է, այլ հարյուրավոր, հազարավոր մարդկանց եկար տարիների, ինչպես նաև նոր սերնդի ի հայտ գալու արդյունք է։ Կարծում եմ, որ հետագայի համար շատ կարևոր է, թե որքանով են մեր իրավաբանական համայնքի համար իրավական արժեքները դոմինանտ։ Այստեղ դրական միտումներ մենք կարող ենք տեսնել՝ լինելու անկախ քաղաքական վայրիվերումներից, լինելու իրավական պետության արժեքների կրող։

Հարց -Այսքանը, կարծեք թե, դրականի մասին էր, մտահոգությունների մասին ի՞նչ կասեք։
Պատասխան -Մտահոգությունների մասին ինքս էլ եմ շատ խոսել, դրանք վերաբերում են իրավական տարբեր գործընթացներին, որոնք նախնական կարելի է հետևություն անել, որ շատ խնդրահարույց են։ Մենք չունենք այս պահի դրությամբ դատարան մտած գործեր ու վերջանական եզրակացություններ անելու հնարավորություններ, բայց շատ փաստեր, որոնք վերաբերում են  թե խափանման միջոցների կիրառմանը,  թե ինքնին քրեական հետապնդումների հարուցմանը, խնդրահարույց են։

Հարց -Կա կարծիք՝ որոշ գործերով նախաքննությունը ձգձգվում է, մինչդեռ կարելի էր վեց ամիսների ընթացքում գործերից որոշներն արդեն դատարան ուղարկել։ Դուք համամի՞տ եք կարծիքին, ձգձգման միտում տեսնո՞ւմ եք։
Պատասխան -Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ մենք ունենք քրեադատավարական համակարգ, որտեղ շատ մեծ դեր ունի նախաքննական գաղտնիքը, վերջնական հետևություններ անել հնարավոր չէ։ Երբ քրեական գործերը կմտնեն դատարան և ամբողջությամբ բաց կլինեն ինչպես կողմերի, այնպես էլ հանրության համար, այդ ժամանակ հնարավոր կլինի հետևություններ անել, օրինակ, կոնկրետ ժամանակահատվածում արդյոք նախաքննությունն իրականացնող մարմինները պատշաճ ջանասիրություն են դրսևորել և կատարել են համապատասխան քննչական գործողություններ, թե՞ անգործություն են ցուցաբերել։

Հարց -Պարոն Մելիքյան, երբ Մանվել Գրիգորյանին գրավի դիմաց կալանքից ազատեց դատարանը, բողոքի ակցիաներ տեղի ունեցան։ Սա ճնշո՞ւմ է դատարանի, դատավորի, արդարադատության վրա։
Պատասխան -Ես տեսնում եմ, որ արդարադատության դերի ընկալման, իրավական մշակույթի ցածր լինելու խնդիր կա։ Այստեղ խնդիրը ոչ միայն ու ինքնին բողոքի ակցիաներն են, որ կարող են լինել ու լինում են ցանկացած երկրում, երբ մարդիկ դժգոհ են որևէ որոշումից, այլ իրավական այն պատկերացումներն են, որոնցով առաջնորդվում էին բողոքի ակցիայի՝ համենայն դեպս հրապարակային խոսք ասող մասնակիցները։ Իսկ այդ խոսքն այն մասին էր, եթե անգամ գործադիրը չի կարող միջամտել դատարանի որոշմանը, ժողովուրդը կարող է։ Այստեղ մենք լուրջ խնդիր ենք տեսնում։ Տարբեր առիթներով ասվում է՝ կառավարության դուռը ժողովրդի դուռն է, կուզեն կբացեն, կուզեն կփակեն, ինչ կուզեն կանեն։ Ահա այս ժողովրդի իշխանության թեզը, որն ակտիվորեն շրջանառվում է, ներկայացվում է առնվազն մասնակի, և մարդկանց մոտ առաջանում է այնպիսի մոտեցում, որ իրենք են որոշողը, այդ թվում նաև արդարադատության վերաբերյալ հարցերը։ Այնինչ իրականում արդարադատությունն իրականացվում է դատարանի դահլիճում, ոչ թե փողոցում։ Այս գաղափարը, կարծում եմ, շատ քաղաքացիների մոտ դեռ չի արմատացել, և այս հարցում, կարծում եմ, բացասական  նշանակություն է ունեցել ներկայումս իշխող քաղաքական ուժի գործունեությունը։

Հարց -Տարածված լուրերի համաձայն, այս պահին ամենավատ վիճակում դատավորներն են, որոնք իբր տարիներ շարունակ որոշումներ են կայացրել զանգերով, հիմա չեն կարողանում կողմնորոշվել, իբր հիմա զանգողներ չկան։
Պատասխան -Սա շատ պարզունակացված մոտեցում է։ Զանգերով հարցեր լուծելու գաղափաը հանրային օրակարգ ներմուծվեց իշխող ուժի կողմից, ես նաև որոշակի տեղեկացվածություն ունենալով թե դատական իշխանությունից, թե ընդհանրապես պետական համակարգից, կարող եմ պնդել, շատ պարզունակացված մոտեցում է։ Երկորրդը, ես չէի ուզի, որ մենք նույն հարթության մեջ դնենք, բոլոր դատավորներին, իրավապահ մարմինների բոլոր ներկայացուցիչներին։ Հատկապես վերջին տարիներին մենք ունեցել ենք դրական զարգացում այս ուղղությամբ, և հատկապես մեր երիտասարդները՝ նոր մտածողության, նոր սերնդի ներկայացուցիչներ, կզարմանայի՝ իմանալով, որ կոնկրետ դատավորների (ես պատկերացնում եմ այդ անունները) նկատմամբ ճնշումներ են գործադրվել, թե նախկինում, թե ներկայում։ Նորից եմ կրկնում, խոսքը վերաբերում է ոչ բոլորին, այն վերաբերում է առաջին հերթին երիտասարդներին, բայց ոչ միայն երիտասարդներին։ Այստեղ նաև ոչ ճիշտ ընկալումների խնդիր կա, դատական իշխանությունը լավ չպատկերացնելու խնդիր կա։
Ինչ խոսք, դատական իշխանությունում բազմաթիվ խնդիրներ կան, այն լուրջ ռեֆորմների կարիք ունի։ Մենք անընդհատ ենք տեսնում  այդ խնդիրները, բայց դրանք անհրաժեշտ է լուծել շատ զգույշ, հաշվի առնելով համակարգի առանձնահատկությունները։ Կտրուկ գործողությունները, միջամտություններն արդեն իսկ եղած դրական արդյունքները կարող են վտանգել։ Իսկ որքան էլ  շատ շատերի համար տեսանելի չէ, բայց ինձ համար մենք բավականին լուրջ առաջընթաց ունենք դատական իշխանության ոլորտում, և հենց դա է, որ լինելու է մեր իրավական պետության ողնաշարը, որովհետև մարդու համար առաջնային կարևորություն ունի, թե որքանով են իրենց իրավունքները պաշտպանվում։ Իսկ պաշտպանության կարևոր հանգույցը հենց դատական իշխանությունն է, և որպես դրա հետևանք արդար դատաքննության իրավունքն է։
Եղած խնդիրներն այնպես ձևակերպել ու այնպես ներկայացնել, որ ինքնին դատական իշխանության՝ առանց այն էլ ոչ բարձր հեղինակությունը հարվածի տակ  է դնում, իմ կարծիքով, արդյունավետ չէ ու չի բխում մեր իրավական պետության զարգացման շահից։

Հարց -Քրեական հետապնդումների թիրախում հայտնվեցին հիմնականում բարձրաստիճան նախկին պաշտոնյաներ, նրանից մեկի փաստաբանն էլ հայտարարեց, որ իր պաշտպանյալի նկատմամբ քաղաքական հետապնդում է իրականացվում։ Դուք համակարծի՞ք եք այդ հայտարարության հեղինակի հետ։
Պատասխան -Նախ պետք է հաշվի առնել, որ ցանկացած դեպքում, երբ խոսքը վերաբերում է կոնկրետ անձի պաշտպանի, ապա նա շահագրգռված սուբյեկտ է, նրա ցանկացած հայտարարություն պետք է դիտել որպես օբյեկտիվորեն կողմնակալություն ունեցող սուբյեկտի հայտարարություն։
Ինչ վերաբերում է օբյեկտիվ վիճակին, ապա ես նշեցի, արդեն իսկ կան փաստեր, որոնք նման մտավախություն առաջացնում են, որ այս գործընթացներն ունեն քաղաքական կոմպոնենտ։ Բայց ավելի ամբողջական հետևություններ կարելի է անել ավելի ուշ, երբ հանրությանը հասանելի կլինի գործի նյութերի ավելի մեծ ծավալ։

Հարց -Եկող տարվանից ի՞նչ ակնկալիքներ, ցանկություններ ունեք։
Պատասխան-Ես կուզեի, որ հատկապես իրավաբանական համայնքը գիտակցի իր կարևորագույն, ես կասեմ նույնիսկ պատմական առաքելությունը պետականության զարգացման գործում, իսկապես կանգնի իրավական մշակույթի պաշտպանության դիրքերում։ Յուրաքանչյուր մասնագետ լինի իր դիրքերում։ Եվ եթե մեր իրավաբաններն իրենց խղճի առաջ հանգիստ լինեն  և կատարեն այն պարտականությունները, որ ստանձնել են տարբեր դիրքերում, և եթե այս մոտեցումը գերակշռող դառնա, մենք վստահաբար հնարավորություն կունենանք արագ տեմպերով մոտենալ իրավական պետության մեր իդեալներին։