Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների ակնկալվող հանդիպումից առաջ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները մարտի 9-ին տարածած հայտարարությամբ փորձ են արել ամրարգել թե՛ բանակցությունների անցկացման ձևը, թե՛ բովանդակությունը։ Նման ծավալուն հայտարարության տարածումը, որտեղ խոսվում է բանակցային ձևաչափի, կարգավորման սկզբունքների ու տարրերի, բանակցություններին զուգորդող վստահությունն ամրապնդող մեխանիզմների մասին, նշանակում է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու ներքո երկու առաջնորդների առաջին հանդիպումից առաջ խաղաքարտերի և խաղի կանոնների հստակեցման անհրաժեշտություն է ծագել։

Թեպետ նման հայտարարությունը կարող է ենթադրել, որ ինչ որ առումով այդ հանդիպումը վտանգված է։

Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարությունն արձագանքել է համանախագահների հայտարարությանը՝ փաստերի  ընտրողաբար ներկայացմամբ կամ այլ կերպ ասած՝ դասական «Cherry picking»-ով, երբ հայտարարությունից առանձնացվում են միայն իրենց ձեռնտու մասերը։
Ադրբեջանի ԱԳՆ խոսնակը մեկնաբանել է, որ հայտարարությունը ազդանշան էր՝ ուղղված Հայաստանին «և մենք դա ողջունում ենք», ապա շարունակում՝ «փորձերը ներգրավելու մեր երկրի գրավյալ տարածքների վրա ստեղծված այսպես կոչված ռեժիմին և ձևաչափի փոփոխությունն անընդունելի են»։

Նախ պետք է հստակեցնել, որ հայտարարությունն ուղղված է բոլոր կողմերին՝ այդ թվում՝ Ադրբեջանին, և նրանում ներկայացված կարգավորման տեսլականում որևէ նորություն չկա։ Այո՛, Հայաստանի իշխանությունները վերջերս հանդես են գալիս բանակցություններում Լեռնային Ղարաբաղի ուղիղ ներգրավման օգտին, որը, գոնե հայկական կողմի ընկալմամբ, չի նշանակում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ ընթացող բանակցային ձևաչափի փոփոխություն։ Հայաստանը մշտապես հանդես է եկել այդ ֆորմատի օգտին, ի տարբերություն Ադրբեջանի, որ պատեհ ու անպատեհ առիթներով փորձում է հարցի քննարկումը տեղափոխել միջազգային այլ հարթակներ։

Բնականաբար, միամտություն կլիներ կարծել, որ Ադրբեջանը միանգամից կընդունի բանակցային ձևաչափի համալրման, ավելի ճիշտ վերականգման Հայաստանի այս առաջարկը։ Հասկանալի է նաև, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն ու հարցով հետաքրքրված այլ դերակատարներն ավելի շուտ հանդես կգան անվտանգ իներցիայի, քան թե նորամուծությունների օգտին, որին հակառակվում է կողմերից մեկը։ Այս տեսակետից ձևաչափի հետ կապված՝ համանախագահների ընդհանրացված այս կոչը կարելի է հասկանալ ակնարկ ուղղված հայկական կողմին, բայց նաև Ադրբեջանին, ով մշտապես փորձել է խարխլել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործունեությունը։

Համանախագահները կոչ են անում նաև «զերծ մնալ հայտարարություններից ու գործողություններից, որոնք  «նախապես վճռում են ապագա բանակցությունների արդյունքը»։

Սա առաջին հերթին ուղղված է հենց Ադրբեջանին, ով բազմիցս հայտարարել է, որ պատրաստ է ԼՂ-ին տրամադրել ամենաբարձր ինքնավարություն՝ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում, այն էլ՝ ԼՂ շրջակա յոթ տարածքներն անվերապահ վերադարձնելուց հետո։

Ադրբեջանի այս դիրքորոշումն հակասում է մարտի 9-ի համանախագահների հայտարարության այն հատվածին, որտեղ նշվում է կարգավորման սկզբունքներն ու տարրերը, ընդգծվում որ դրանք «պետք է համարվեն մեկ ամբողջություն: Այս կամ այն սկզբունքը կամ տարրն առաջնային համարելու ցանկացած փորձ անհնարին կդարձնի հասնելը հավասարակշռված լուծման»: Այս մասին, իհարկե, Ադրբեջանի ԱԳՆ խոսնակը լռում է՝ նշելով, որ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը չի կարող քննարկվել, կամայականորեն մեկնաբանում է Հելսինկիի Եզրափակիչ ակտը և խոսում ադրբեջանական ու հայկական համայնքների կողմից ԼՂ կարգավիճակի որոշման մասին՝ Ադրբեջանի կազմում։ Հիմա ո՞վ է խոսում նախապայմանների լեզվով, բանակցությունները չսկսած՝ մատնանշում բանակցությունների միակ ելքը։ 

Արժանահիշատակ է նաև համանախագահների կոչը՝ «զերծ մնալ հայտարարություններից ու գործողություններից, որոնք ցույց են տալիս պատրաստակամություն՝ վերսկսելու ռազմական գործողությունները»: Սրա ուղիղ ու միակ հասցեատերն Ադրբեջանն է, ով այս օրերին լայնամասշտաբ հարձակողական զորավարժանքներ է անցկացնում՝ առանց պատշաճ միջազգային ծանուցման։
Հայաստանի ԱԳ նախարարության հայտարարությունը կենտրոնացած է հենց այն մտքի վրա, որ ուժի կամ ուժի սպառնալիքի կիրառումը, ռազմական ճանապարհով հիմնահարցի լուծումն անթույլատրելի ու դատապարտելի է։

«Հայաստանը բազմիցս հայտարարել է, որ չի ընդունում նման մոտեցումները, ինչպես նաև զենքի, փողի սպառնալիքի ներքո բանակցությունների պարտադրանքը»,- նշվում է Հայաստանի ԱԳՆ մեկնաբանության մեջ։

Նրանում կարևորվում է նաև «խաղաղության մթնոլորտի ձևավորումը, ռիսկերի նվազեցման և միջադեպերի կանխարգելման մեխանիզմների և փոխվստահության ամրապնդման միջոցառումների ներդրումը, ինչպես դա ամրագրվել է Դուշանբեի, իսկ մինչ այդ նաև Վիեննայի ու Սանկտ Պետերբուրգի գագաթնաժողովների շրջանակներում, շարունակում են մնալ առարկայական»:

Այս ամենից կարելի է եզրակացնել, որ անցած տարվա ընթացքում կողմերի դիրքորոշումներում որևէ էական փոփոխություն չի եղել։ Միակ դրական զարգացումը լարվածության թուլացումն է շփման գծում, որն իհարկե կայուն չէ և կարող է ցանկացած պահի վերաճել ռազմական գործողությունների վերսկսման։

Հայաստանում նոր իշխանության ձևավորումը իր հետ բերել է նոր ու լրիվ տարբեր սպասումներ բոլորի մոտ՝ և՛ Ադրբեջանի, և՛ միջազգային հանրության, և՛ հայաստանյան հանրության մոտ։ Այժմ Հայաստանի գործող կառավարության համար մարտահրավեր է արդյունավետ կառավարել այդ ակնկալիքները՝ միաժամանակ խուսափելով դիրքորոշման անհարկի կարծրացումից, պարտվողական կեցվածք ունենալու պնդումներից, բանակցային գործընթացի կտրուկ խզման պատասխանատու լինելու մեղադրանքներից։

Ավանդական կանխատեսումներով՝ բանակցային գործընթացին առաջիկայում ճեղքում սպասելը քիչ հավանական է, իսկ պատերազմական գործողությունների վերսկսման վտանգը՝ մշտական։ Եվ նման հայտարարությունների միջոցով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներին մնում է գործընթացը պահել «ստատուս քվոյի արահետի» մեջ, ինչքան էլ որ ԵՄ որոշ պաշտոնյաներ պնդեն, որ այն անկայուն է։