Ձեր վստահելի աղբյուրը

Փետրվարի վերջին վարչապետ Փաշինյանի Իրան կատարած այցից հետո ակտիվացան իրանական գազի արտահանումներն ընդլայնելու և Հայաստանի տարածքով հնարավոր տարանցման մասին քննարկումները։ Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանին հայտնել էր իրանական կողմի պատրաստակամությունը՝ ավելացնելու գազի մատակարարումների ծավալները և գազ արտահանելու դեպի Վրաստան: Հայաստանի վարչապետն էլ իր հերթին հավաստիացրել էր, որ Հայաստանը պատրաստ է լինել իրանական գազի տարանցիկ երկիր։

Գաղափարը բավականին գրավիչ է թվում հատկապես Հայաստանի համար, որը ադրբեջանաթուրքական բլոկադայի պատճառով հայտնվել է տարածաշրջանային էներգետիկ նախաձեռնություններից դուրս։ Սակայն բոլորին էլ հասկանալի է, որ այդ գաղափարը հեշտ իրագործելի չէ, քանի որ կան բազմաթիվ այլ տնտեսական ու աշխարհաքաղաքական շահեր։ Եթե Հայաստանի տարածքով իրանական գազի տարանցումը կարող է մրցակցային համարվել Ռուսաստանի կամ Ադրբեջանի համար, ապա այսօրվա դրությամբ այն հակասում է տարածաշրջանում ԱՄՆ վարած էներգետիկ քաղաքականությանը, որին մարտի 12-ին ծրագրային ելույթով անդրադարձել է ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն։

Տեխաս նահանգի Հյուսթոն քաղաքում նավթարդյունաբերության ներկայացուցիչների հետ հանդիպմանը, խոսելով գլոբալ էներգետիկ շուկայում Իրանի նվազող դերի մասին, նա ասել է, որ Իրանի արտահանումը ընկել է «մեր ճնշման արշավի շնորհիվ»  և ընդգծել, որ «մեր մտադրությունն է հնարվորինս արագ իրանական նավթի արտահանումը դարձնել զրոյական»։

Պոմպեոն ուրվագծել է Թրամփի վարչակազմի էներգետիկ դիվանագիտության առանցքային ուղենիշները, ինչի հիմնական նպատակն է գործընկեր երկրներին խրախուսել գնելու ամերիկյան նավթամթերքները, ընդլայնել էներգետիկ ապրանքների ամերիկյան արտահանումները և հաստատել գլոբալ մակարդակում «էներգետիկ գերակայություն»։ Այդ կերպ ԱՄՆ-ը փորձելու է նաև պատժել «վատ դերակատարներին»՝ նրանց, ովքեր օգտագործում են իրենց էներգետիկ ռեսուրսները վատ նպատակների համար։

Այս համատեքստում առաջինը շեշտվում է Իրանը, որն ըստ ամերիկյան կողմի, միջազգային հարաբերություններում վարում է ապակառուցողական քաղաքականություն և սատարում է ահաբեկիչներին։ Այս իսկ պատճառով ԱՄՆ-ը շարունակելու է խիստ պատժամիջոցներ կիրառել Իրանի նկատմամբ, մինչև այն իրեն չպահի «նորմալ պետության նման»։

Պետքարտուղարը չի շրջանցել նաև Ռուսաստանին։ Նշելով, որ ամերիկյան նավթային ապրանքների առատությունը հնարավորություն կտա բարեկամ երկրներին ապահովել իրենց էներգետիկ անվտանգությունը, Պոպմպեոն ասել է, որ «չենք ցանկանում, որ մեր եվրոպական դաշնակիցները կառչած մնան ռուսական գազից՝ Հյուսիսային հոսք 2 ծրագրի միջոցով»։
Այս համատեքստում արժանահիշատակ է նաև Թրամփի վարչակազմի Asia EDGE (Enhancing Development and Growth through Energy) նախաձեռնությունը, որի հայտարարված նպատակն է ամերիկյան գազի ու նավթի արտահանումների հետագա ընդլայնման միջոցով նպաստել Ասիայում էներգետիկ անվտանգությանը։

Այս բարի մտադրության հետևում, բնականաբար, կանգնած են ամերիկյան նավթարդյունահանողների տնտեսական շահերը և ամերիկյան աշխարհաքաղաքական հաշվարկները։ Այս կերպ էներգետիկ միջոցներով ավելացվում է ճնշումը տարածաշրջանի ԱՄՆ ոչ բարեկամ երկրների՝ առաջին հերթին Իրանի նկատմամբ։

Ահա այսպիսի պայմաններում, երբ ԱՄՆ-ն ամեն կերպ սաստկացնում է պատժամիջոցները Իրանի նկատմամբ, դժվար է պատկերացնել, թե ովքեր կլինեն ներդրողները Հայաստան-Իրան առկա գազատարի կարողությունների մեծացման կամ նորի կառուցման համար։ Սա նույնիսկ այն դեպքում, եթե ԱՄՆ քաղաքականապես չընդդիմանա այս նախաձեռնությանը։

Նման հնարավորություն կարող էր լինել։ Այսպես, Իրանի նկատմամբ պատժամիջոցների վերսկսումից հետո, Միացյալ Նահանգները 8 երկրի համար բացառություն արեց գնելու իրանական նավթը։ Պատժամիջոցների այդ ժամանակավոր կասեցումը, որը լրանալու է այս տարվա մայիսին՝ նպատակ ուներ խուսափել նավթի գլոբալ գների բարձրացումից։ Ըստ փորձագետների՝ որոշ երկրների համար այդ բացառությունները չեն երկարաձգվի, թեպետ կարծիք կա, որ նավթի ամենամեծ համաշխարհային գնորդներից  Հնդկաստանը և Չինաստանը կշարունակեն օգտվել ժամանակավոր կասեցման ռեժիմից և նավթ կներկրեն Իրանից։

Ստացվում է, որ սեփական աշխարհագրության պատանդ Հայաստանը չի կարող լիարժեք օգտվել բացված հնարավորության եզակի պատուհանից, քանի որ շատ հետաքրքրական ձևով, սովորաբար հակադիր ռուս-ամերիկյան շահերը այս դեպքում ավելի մոտ են ու գերակայող, քան թե հայ-իրանական, գումարած մի քիչ էլ վրացական շահերի հանրագումարը։