Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մարտի 29-ին Վիեննայում տեղի ունեցավ Հայաստանի և Ադրեբեջանի ղեկավարների երկար սպասված ու նույնքան էլ քննարկված առաջին պաշտոնական հանդիպումը՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հովանու ներքո։ Հանդիպումից ոչ ոք բեկում չէր սպասում, և այն ամփոփող սակավախոս, բայց կարևոր՝ համատեղ հայտարարությունը ցույց տվեց, որ կողմերը չեն փոխել բանակցային գործընթացի վերաբերյալ ունեցած իրենց սկզբունքային մոտեցումները։ Հայկական կողմն ավելի շատ խոսում է ընթացակարգային հարցերից՝ ով պետք է բանակցի, ինչ սկզբունքների շուրջ պետք է բանակցել և այն միջավայրի մասին, որտեղ պետք է բանակցություններն ընթանան։ Ադրբեջանական կողմի հայտնի մոտեցումն է, որ ստատուս քվոն անկայուն է և պետք է բովանդակային բանակցությունների ու կոնկրետ քայլերի միջոցով հասնել հարցի լուծման։ Կոնկրետ քայլ ասելով առաջին հերթին նկատի ունեն ԼՂ հարակից տարածքների և տեղահանվածների վերադարձը։ Այլապես սպառնում են ուժի կիրառմամբ ու նոր պատերազմով։

Այս երկու մոտեցումները փորձ է արվել համատեղել Վիեննայի հայտարարության մեջ, որտեղ կարդում ենք. «երկու ղեկավարներն ընդգծել են խաղաղությանը նպաստող մթնոլորտի ստեղծման և բանակցային գործընթացում հետագա կոնկրետ ու շոշափելի քայլերի կարևորությունը հակամարտության խաղաղ կարգավորման հասնելու համար»։

Նշվում է նաև, որ ղեկավարները հանձն են առել ամրապնդել հրադադարը՝ հիմնվելով Դուշանբեում ունեցած քննարկման վրա, ինչպես նաև համաձայնել են մի շարք քայլեր մշակել մարդասիրական ոլորտում։

Վիեննայի հանդիպումը զգուշավոր ոգևորություն է առաջ բերել միջազգային հանրության որոշ շրջանակներում։ Դրա արդյունքները ողջունել են ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարը և Եվրոպական Միությունը։ Սակայն հետաքրքրականն այն է, որ Վիեննայի հանդիպումն ու դրա արդյունքներն առանձնապես խանդավառությամբ չեն ընդունվել Հայաստանում։ Տպավորությունն այն է, որ խաղաղության և բանակցային գործընթացի նկատմամբ կա համընդհանուր ենթագիտակցական կասկածամտություն, արմատացած թերահավատություն։

Այստեղ խնդիրը հանրության միլիտարիզացիայի կամ ռազմատենչության մեջ չէ։ Խաղաղության նկատմամբ ներկայիս նման վերաբերմունքը կապված է ոչ վաղ անցյալի ու առաջին հերթին 2016թ. ապրիլի դասերի հետ։

Այսօր լրանում է ադրբեջանական ագրեսիայի երեք տարին, որի ընթացքում ադրբեջանական զինված ուժերի ցուցաբերած գազանությունները ևս մեկ անգամ ակնհայտ դարձրեցին, որ այդ երկիրը՝ իր ռևանշիստական ղեկավարությամբ պատրաստ չէ որևէ ողջամիտ խաղաղության։ Տարիներ շարունակ քարոզած հայատյացությունը, հայի ու Հայաստանի դեհումանիզացիան ու դեմոնիզացումը զարհուրելի դրսևորումներ ունեցան ապրիլյան քառօրյա պատերազմի ժամանակ։ Մահացած զինվորի գլխատումը կամ տարեց մարդկանց սպանված մարմինների խոշտանգումները բավականին տպավորիչ պատկերներ են, որ կարող են վառ հիշվել ոչ միայն երեք տարի, այլ երեք տասնամյակ։

Եվ ամբողջ հարցն այն է, որ ապրիլյան դասերի ֆոնի վրա, երբ Ադրբեջանում ոչինչ, բացարձակապես ոչինչ չի փոխվել և որևէ բան իրապես փոխելու մտադրություն չի նկատվում, ինչպես կարող է Հայաստանը վստահել խաղաղ գործընթացին։ Այստեղ խաղաղության հետ կապված երկու խնդիր է առաջանում։ Առաջինը՝ այն  զուգակցվում է միակողմանի զիջումների հետ, և երկրորդ՝ վստահության բացակայություն պայմաններում ընկալումն այն է, որ խաղաղությունը չի կարող անվտանգություն ապահովել։

Կայուն խաղաղություն ունենալու համար հարկավոր են բոլոր կողմերի ջանքերը։ Երբ կողմերից մեկը չի դադարում ագրեսիվ պահվածքն ու ռազմատենչ հոխորտանքները, խաղաղությանը միտված մյուս կողմի քայլերը կարող են լավագույն դեպքում դիտարկվել որպես միամիտ ու պարտվողական պացիֆիզմ, որը կարող է, ի թիվս այլի, բերել բանակցային դիրքերի թուլացման։

Նման միջավայրում, ինչքան էլ որ մեծ լինի խաղաղություն հաստատելու ձգտումը, բնական է, որ հայկական կողմը պետք է փորձի խուսափել «պացիֆիզմի ծուղակից»՝ բոլոր ուղղություններով ադեկվատ պատասխան տալով Ադրբեջանի քայլերին։ Ցավալի է, որ խաղաղությունը դարձել է Ալիևի վարած քաղաքականության արդյունքում ձևավորված այս արատավոր փակ շրջանի զոհը։

Պատմությունը ցույց է տալիս, որ խրոնիկական ագրեսորին «խաղաղեցնելու» (appeasement), նրան անընդհատ «քաղցրաբլիթ» հյուրասիրելու միջոցով հնարավոր չէ խուսափել պատերազմից։ Ավելի արդյունավետ է եղել «մտրակի» քաղաքականությունը։ Ինչպես հրեաներին վերագրվող կատակում է ասվում՝ լավ մտրակ ունենալու դեպքում քաղցրաբլիթի վրա քիչ ծախս կանես։ Ասածի իմաստն այն է, ինչը հաստատվեց նաև ապրիլյան դասերվ, որ այսօրվա Ադրբեջանի նման հարևան ունենալու դեպքում խաղաղության նախապատրասվելու լավագույն միջոցը պատերազմին պատրաստվելն է։