Այլմոլորակայիններ չեկան Շուշի... այն դարձավ հայկական քաղաք
«Դեռ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին միշտ հստակ ըմբռնում է եղել, որ ով տիրում է Շուշիին, տիրում է ամբողջ Արցախին»,- Panorama.am-ի հետ զրույցն այսպես սկսեց լրագրող, գրականագետ, ՀՀ բանակի կապիտան, ՀՀ «Մարտական խաչ» 2-րդ աստիճանի շքանշանով պարգևատրված Վարդան Դևրիկյանը, ով Շուշիի ազատագրման ժամանակ այնտեղ է եղել ու տեսել այն ցնծությունը, որ տիրել է, երբ պարզ է դարձել՝ Շուշին ազատագրված է։
Նա նշեց, որ Շուշիից հետո ավտոմատ ազատագրվեց Լաչինի ճանապարհը, որը կյանքի ճանապարհ էր, այն ժամանակ կենսական անհրաժեշտություն էր դարձել. «Մարտական գործողությունները հասել էին այն աստիճանի, որ այդքան մեծ ծավալներով վառելիք և զինամթերք տեխնիկապես այլևս անհնար էր բերել օդային ճանապարհով։ Բացի այդ, Ադրբեջանը, կատարելագործելով իր հակաօդային միջոցները, կարող էր խոցել մեր Յակ-երը։ Այդ դեպքում չէինք ունենա վառելիք, զինամթերք, պարզապես կգրավեին Արցախը։ Շուշիի ազատագրումն ուղղակի հարկադրական էր։ Արցախյան պատերազմի ընթացքում մի քանի գործողություններ կային, որոնք հայկական կողմը հարկադրական է արել, լավ օրից չի եղել, ինչպես ասում են՝ դատապարտված ենք հաղթելու, այնպես է՝ հարկադրված էինք ազատագրելու»։
Շուշիի ազատագրումով, նրա խոսքով, հայ ժողովուրդը դուրս եկավ զոհի բարդույթից։
«Հայ ժողովրդի պատմության մեջ Կիլիկիայի հայկական պետության անկումից հետո Շուշին առաջին բերդաքաղաքն էր, որ ազատագրվեց, պատմության անիվը սկսեց հետ պտտվել։ Միաժամանակ Շուշին մի դառը դաս տվեց մեզ, որ հաղթական դափնիների վրա չի կարելի նիրհել։ Մեր ցնծությունից հետո եղավ խորը ողբերգությունը, ունեցանք Հյուսիսային Արցախի կորուստը, ադրբեջանական բանակի հզոր հակագրոհը»,- ասաց Վ. Դևրիկյանը։
Նա համոզված է, որ Շուշին հնարավոր չէր լինի ազատագրել, եթե չլիներ անօրինակ միասնականությունը, «այդ գերխնդրի առաջ ամեն ինչ նսեմանում էր»։
«Շուշին գրավեց կանոնավոր բանակը և ժողովրդական աշխարհազորը, հայ ժողովրդի միասնությունը, բանակի և ժողովրդի միասնությունը Շուշիի ազատագրման մեջ էլ արտահայտվեց»,- նշեց ՀՀ բանակի կապիտանը։
Վարդան Դևրիկյանն առաջին անգամ Ղարաբաղ էր այցելել 1982 թվականին։ Նա հիշեց իր այդ այցից մի դրվագ, որը մշտապես հիշողության մեջ է. «Մի ադրբեջանցի մոտեցավ, բավականին բարեկիրթ ասաց՝ եկեք ձեզ տանեմ, մի բան ցույց տամ։ Նա ցույց տվեց Շուշիի հայկական այրված թաղամասը, որի վրայի մոխիրը 1920 թվականից չէին մաքրել։ Մոտավոր ասաց հետևյալը. այն ժամանակ էլ հայերը մեզ չլսեցին, այսպես եղավ։ Ասածի գաղափարն այն է, որ եթե փորձեք որևէ բան անել, մոխրով կպատվի։ Դրանից հետո հրաշք էր ազատագրումը, մեր ժողովուրդը գտավ այդ ուժը։ 1983 թվականից հետո մտածում էի, որ ավելի շուտ այլմոլորակայինները կարող էին գալ Շուշի, քան մի օր դառնա հայկական քաղաք։ Բայց դա, բարեբախտաբար, եղավ»։
Նա նշեց, որ այսօր շատ է խոսվում Ստեփանակերտի օդանավակայանի բացման մասին։ Վ. Դևրիկյանի խոսքով, դրա բացումը քաղաքական կարևոր նշանակություն ունի, նաև տուրիզմի առումով։
«Աստված տա, որ Ստեփանակերտի օդանավակայանը երբեք չունենա այն կարևորությունն, ինչ-որ ուներ մինչև Շուշիի գրավումը։ Այսինքն՝ Շուշին միշտ մերը լինի, որով և կվերահսկվի ցամաքային ճանապարհը»,- ասաց Վ. Դևրիկյանը։
Նա հիշեց այդ ժամանակ շրջանառվող մի քանի «անեկդոտային պատմություններ», որոնք խոսում են նաև հայ ժողովրդի կենսունակության մասին.
«Մարտական գործողություններն ընթանում էին, ոլորան -ոլորան մեր ուժերն առաջ էին գնում։ Ինչքան մոտենում էին Շուշիին, մի անեկդոտ էին անընդհատ պատմում. ասում էին՝ հայերը Շուշին արդեն գրավեցին ու սեղանիկները դրեցին։ Դժբախտաբար, այդ սեղանիկները մեր կյանքի ինչ-որ մի սիմվոլն էր, որ որտեղ կար, ուրեմն այն մերն է։
Ադրբեջանական կողմն իր զինամթերքը պահում էր Ղազանչեցոց եկեղեցում, մտածում էին, որ հայերը չեն հարվածի այդ ուղղությամբ։ Այդ ժամանակ հրթիռները դրված էին լինում փայտյա մեծ արկղերի մեջ։ Գրադները հանում էին, կրակում, արկղերը գցում կողքը, իսկ դրանք կարելի էր վառել կամ նույնիսկ որպես պահարան օգտագործել։ Ահա թե ինչպես է ծնվում ժողովրդական հումորը. դեռ կրակոցները շարունակվում էին, բայց մարդիկ կատակում էին, ասում էին՝ ափսոս ավելի շատ չէին խփել, այսինքն ինչքան շատ կրակեին, այդքան արկղերն ավելի շատ կլինեին։
Ինչքան կենսունակ է ժողովուրդը։ Ինչպես Գյումրիում երկրաշարժի ժամանակ փլատակի տակից դուրս էին գալիս, սրամտությունը ծնվում էր, այնպես էլ այստեղ»։
«Շուշիի ազատագրումը իրապես անպատմելի զգացողություն էր։ Ղարաբաղցիների մոտ Շուշին ընկալվում էր 19-րդ դարի վերջի, 20-րդ դարասկզբի հայ մշակույթի ծաղկուն կենտրոն, մյուս կողմից չարիքի մարմնացում, հավաքական չարիքի մարմնավորում։ Այսինքն քո համար ամենահարազատ հասկացությունը՝ քո մտքի ու լուսավորության կենտրոնը, դարձել էր քեզ համար չարիքի կենտրոն»,- ասաց Վարդան Դևրիկյանը։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Հայաստանի ու հայ ժողովրդի շահերը պաշտպանող իշխանություն գոյություն չունի. Բագրատ Սրբազան
